Массачусетс технологиялық институтының (MIT) физиктері әйгілі екі саңылау тәжірибесінің ең дәл нұсқасын жүргізіп, Нильс Бордың кванттық механикасына толық дәлел келтірді. Бұл эксперимент Альберт Эйнштейн мен Нильс Бор арасындағы жарық табиғаты туралы ғасырлық дауға нүкте қойды, деп хабарлайды turkystan.kz news.mit.edu-ге сілтеме жасап.
MIT зерттеушілері 1801 жылы британ физигі Томас Юнг алғаш өткізген тәжірибені заманауи тәсілмен жаңғыртты. Классикалық тәжірибеде жарық екі тар саңылаудан өтіп, экранда интерференциялық сурет – қара және ақ жолақтардан тұратын толқындық үлгі қалыптастырады. Бұл жарықтың толқын екенін көрсетеді. Алайда егер фотонның қай саңылаудан өткені бақыланса, бұл сурет жойылады: жарық бөлшек тәрізді әрекет ете бастайды.
MIT ғалымдары екі саңылаудың орнына жеке-жеке орналасқан екі атомды қолданды. Әр атом бір фотонмен өзара әрекеттесті. Олар ультрасалқын атомдарды лазерлік тұзақтармен кеңістікте бекітіп, эксперименттің теориялық моделіне мүмкіндігінше жақын жағдай жасады.
Эйнштейн 1927 жылы жарықтың толқындық және бөлшектік қасиеттерін бір мезгілде бақылауға болады деп болжаған. Ол үшін саңылауларды серіппеге бекіту керек: фотон өткенде, ол саңылауды сәл ғана қозғалтса, соны тіркеу арқылы екі қасиетті қатар бақылауға болады деп есептеген. Ал Бор кванттық анықталмаушылық мұндай қос бақылауға мүмкіндік бермейді деген көзқарасты ұстанды.
MIT физиктері тәжірибеден серіппелерді мүлде алып тастап, атомдарды тек лазер сәулесімен ұстап тұрды. Эксперимент нәтижесінде анықталды: атом неғұрлым «анықталмаған» (кеңістіктегі орны нақты емес) болса, ол фотонның өтетін жолын соғұрлым көбірек «бақылайды» және соның нәтижесінде интерференция жойылады. Бұл толығымен Бордың кванттық теориясына сәйкес келеді және Эйнштейннің көзқарасын теріске шығарады.
Эксперимент Physical Review Letters журналында жарияланды. Ғалымдар тобына Нобель сыйлығының лауреаты Вольфганг Кеттерле жетекшілік етті. Олар абсолют нөлге жақын температураға дейін салқындатылған атомдарды қолдана отырып, кванттық жүйенің мінез-құлқын дәл бақылады. Әрбір фотонның қозғалысы жоғары сезімтал камерамен тіркеліп отырды.
Нәтижесінде физикадағы бір маңызды қағида тағы да дәлелденді: жарықтың толқындық және бөлшектік қасиеттері бір-біріне балама түсіндірмелер емес, шындықтың ажырамас, іргелі қырлары. Біз фотон туралы бөлшек ретінде неғұрлым көп ақпарат алсақ, оның толқындық қасиеті соғұрлым аз байқалады. Бұл Бор негізін қалаған кванттық механикаға толық сәйкес келеді.
