Шырғанақ – құрамында көптеген пайдалы заттар жинақталған табиғи өсімдік. Оның жидектері мен майы С, Е, К, провитамин А (каротиноидтар) және В топ витаминдеріне бай. Табиғи дәріхана аталып кеткен жидектің пайдасы туралы біле жүріңіз.
Бұған қоса шырғанақ құрамында флавоноидтар мен полифенолдар (мысалы кверцетин, изорамнетин), фитостеролдар және маңызды май қышқылдары – омега‑3, омега‑6, омега‑7 (палмитолеин) және омега‑9 бар екені анықталған. Жоғары антиоксиданттық қасиеті бар каротиноидтар мен Е дәрумені терінің ыдырауын (оксидативті стрессін) төмендетіп, ұлпаларды жаңартуға ықпал етеді.
Шырғанақ майы құрамындағы омега‑7 (палмитолеин қышқылы) ерекше – ол адам терісіндегі май тәрізді төсенішпен ұқсас құрылымы арқылы күйік пен жараларды тез сауықтыруға көмектеседі. Осыған байланысты шырғанақтың антиинфламаторлы қасиеті де жоғары: зерттеулер бұл өсімдіктің қан айналымын жақсартып, қабынуды басуға және ауырсынуды азайтуға әсер ететінін көрсеткен.
Шырғанақ иммунитетке оң әсер етеді. Оның құрамындағы С витамині иммундық жүйенің қорғанышын күшейтіп, инфекцияға қарсы тұру қабілетін арттырады. Сонымен қатар пальмитолеин қышқылы мен флавоноидтар (кверцетин, изорамнетин) иммундық жасушалардың жұмысын жақсартып, қабыну үдерісін тежейді. Зерттеулер бойынша құрамында омега‑7 май қышқылы мен антиоксиданттар көп өнімдерді тұтыну иммундық жауапты нығайтып, созылмалы және жұқпалы ауруларға қарсы организмнің төзімділігін жоғарылатады.
Шырғанақ асқазан-ішек жолына да пайдалы. Оның құрамындағы органикалық қышқылдар мен талшық асқазан шырышының секрециясын қалыпқа келтіруге ықпал етіп, қабынуларды төмендетеді. Кейбір зерттеулерде шырғанақ шырыны асқазан мен ішек қабырғаларын қорғап, асқазан жарасының пайда болуының алдын алуына көмектесетіні анықталған. Мұның нәтижесінде ішектегі қабынулар жеңілдеп, ас қорыту жүйесі саулығы жақсарады.
Жүрек-қантамыр жүйесіне де шырғанақтың пайдасы зор. Құрамындағы қанықпаған май қышқылдары мен фитостеролдар қанды қалыпты деңгейде ұстап, холестеринді реттеуге көмектеседі. Фитостеролдар ішектен холестериннің сіңуін тежеп, LDL (“жаман” холестерин) деңгейін азайтуға ықпал етеді. Мысалы, бір зерттеуде гипертониясы бар адамдарға күн сайын қасық көлемінде шырғанақ майы берілген кезде олардың қан қысымы мен LDL холестерині айтарлықтай төмендегені байқалған. Бұл көрсеткіштер жоғары қан қысымын және жүрек-қан тамыр ауруларын болдырмауға ықпал етеді. Сонымен қатар шырғанақ құрамындағы кверцетин мен басқа да антиоксиданттар қан тамырларының икемділігін сақтап, атеросклероз қаупін кемітеді.
Шырғанақтың теріге де пайдасы мол: ол іштен және сырттан қолданғанда терінің саулығын жақсартады. Құрамындағы С, Е дәрумендері мен каротиноидтар коллаген түзілуін қолдап, теріні ультрафиолеттің зақымдаушылық әсерінен қорғайды. Ал пальмитолеин май қышқылының арқасында шырғанақ майы күйік пен тыртықтардың жазылуын жеделдетеді. Сондықтан шырғанақ майы мен экстракты косметика мен бетке арналған маска құрамына жиі қосылады, теріні нәрлендіріп, жаңартуға көмектеседі. Ішкі қолданған кезде де шырғанақ шырыны мен майы терідегі қабынуды азайтып, көрінісін жақсартады.
Ғылыми деректер сондай-ақ шырғанақтың қатерлі ісік пен созылмалы ауруларды алдын алуға үміт беретіндігін көрсетеді. Зерттеулер шырғанақтағы кверцетин сынды флавоноидтардың белгілі бір қатерлі ісік клеткаларын жоюға және олардың көбеюін тежей алатынын анықтаған. Сонымен қатар шырғанақтың антиоксиданттары сәулелеп емдеу кезінде қалыпты жасушаларды қорғайды және ісік таралуын тежейді деген нәтижелер бар. Атап айтқанда, құрамында жоғары антиоксиданттар бар шырғанақ экстракты онкологиялық науқастарда тіндердің зақымдануын азайтып, ағзаны вирустар мен бактериялардан қорғауға көмектесетіні байқалған. Сондай-ақ белгілі бір клиникалық зерттеулерде қан құрамындағы глюкоза деңгейін бақылау үшін шырғанақ тұтыну қолданысқа енген – мысалы, қандағы қант жоғары науқастарды зерттегенде шырғанақ шырынына бай диета инсулин сезімталдығын жақсартқаны байқалған. Бұл шырғанақтың 2-ші типті диабет пен метаболикалық синдром қаупін азайтуға көмектесетінін меңзейді.
Шырғанақты әртүрлі тәсілмен қолдануға болады: оның жемісінен шырын, компот, кептірілген ұнтақ жасаса, майын косметикалық және диеталық қоспа ретінде пайдаланады. Дәстүрлі медицинада шырғанақ майы күйіктер мен жараларды емдеуде, тері күтімі құралдарында кеңінен қолданылады. Жалпы алғанда, шырғанақ өнімдері қауіпсіз деп есептеледі, бірақ кейбір адамдарда ол асқорыту жүйесінде жеңіл бұзылулар немесе буын ауруы тәріздес жанама әсерлер тудыруы мүмкін. Сондай-ақ кез келген дәрі-дәрмек секілді, шырғанақ қолданыстан бұрын бірқатар сақтық шараларын сақтау керек: оның жүкті әйелдерге, бала емізетін аналарға және кішкентай балаларға қауіпсіздігі толық зерттелмеген, сол себепті мұндай жағдайда дәрігермен кеңескен жөн. Бұл өсімдік дәрілік қасиеттерімен белгілі болғанымен, ол негізгі ем орнына емес, дәрумен мен минерал көзі ретінде пайдаланылуға тиіс: ол ағзаның қорғанысын күшейтіп, денсаулықты жақсартады.
