Арда азамат

Айтыскер ақын  ретінде танылып, белгілі композиторлардың әндеріне жазылған жырлары жүздеген мың тыңдарманның ықыласына бөленген арда азамат. Поэзия мен өнерге жүздеген төл шәкіртін тәрбиелеген ұлағатты ұстаз. Ұлт тұлғаларын зерттеп, зерделі зерттеулер жүргізген ғибратты ғалым. Ғаламторда ұлттық құндылықтарды дәріптеп, мыңдаған оқырманға талмай жеткізіп жүрген білікті блогер. Алаштың қамын күйттеген ұлтшыл. Бұл – Серікзат Дүйсенғазы туралы айтылар әңгіме, берілер бағаның шет жағасы ғана.

Жаны жайсаң жігіттің рухани әле­мін һәм табиғатын бір-ақ сөз­бен айтуға болады. Ол – жақсы адам.
Қандай адам жақсы дегенде Серікзат бауы­рым көз алдыма елестейді. Бір ауылда өс­тік. Бір Аягөз өзенінің суын іштік, шо­мылдық. Абай облысының Аягөз ауда­нын­дағы алақандай Тарбағатай ауылында ту­дық, сол тарихи өңірдің ауасын бірге жұ­тып, Барқытбелдің таңғажайып таби­ға­ты­ның аясында балалық бал дәуреніміз өт­ті. Енді сөзімді әріден, рет-ретімен сабақтап кө­рейін.
Бала Серікзат ауылымыздағы абыройлы аза­маттардың бірі Мақсұт ағамның отба­сын­да дүниеге келген. Ол кісіні ауыл ғана емес, оның 4 бөлімшесіндегі тұрғындардың бәрі білді. Әдебиетке жақын Мақсұт ағаны білмеу мүмкін де емес еді. Кезінде Шұбартау ау­данының бастамасымен комсомол-жас­тар бригадалары құрылғанда совхоз бас­шы­сы аттай қалап, алғашқылардың қата­рын­да Мақсұт ағамыздың осындай учаскеге баруын өтініпті. Еңбек десе, жанып түсетін аза­мат ол шаруаны бірден дөңгелентіп әке­­­­теді. Даңқы дүрілдейді, ауылға ат басын ті­реген ығай-сығайлар мен ақын-жазу­шы­лар, әншілер сол бригадаға бағытталады екен. Өйткені ағамыз бен Сәжида апамыз әде­биет пен өнер адамдары дегенде ішкен ас­тарын жерге қойып, жайылып жастық, иі­ліп төсек болатын көрінеді. 
Кезінде бұл құтты шаңырақта Мұқа­ға­ли Мақатаев, Оралхан Бөкей, Тұманбай Мол­да­ғалиев, Тынымбай Нұрмағанбетов, Ер­ғазы Рахимов, Тоқтархан Шәріпжанов сын­ды ақындар мен жазушылар арнайы тоқ­тап, Мақсұт ағамызбен түнді таңға ұлас­тыра әңгіме-дүкен құрған. Сол кезде қа­рымды қаламгер Тоқтархан Шәріпжанов өз кітабын сыйлап тұрып, мынадай автог­раф жазыпты:
«Ат жақсы болса ағызып,
Әкелмек болған қайырып,
Ешкімді бөліп көрмеген,
Туыс деп, жат деп айырып
Малтүгел Мақсұтханға 
ағасы Тоқтархан­нан».
Төрде толған кітап, ауыл кітапханасы­ның филиалы ма дерсіз. Күні бойы жан­та­лас­қан жұмыстан қолдары тимесе де ара-ара­сында кітап оқуды дәстүрге айнал­дыр­ған. Аягөз қаласына барғанда азық-түлік, киім-кешекпен қосып, арнайы кітап дү­ке­ніне соғып, оншақты кітапті ала қайтуды аға­мыздың дәстүрі екен. 
Сол мол кітапті оқушы Серікзат қой-қо­зы­ларын Өкпетіге өргізгенде қолынан тас­тамаған: қазақ классиктерінің роман­дары дейсіз бе, жыр жинақтары мен небір қазақ ертегілерінің томдары үйдің төрін­дегі шкафта сығылысып тұрған ғой. Ата-ана­сы әдебиетке құштар болғаннан кейін ба­лаларына да кітаппен дос болуды үйрет­кен. Соның арқасында Серікзат бастапқыда юморға құрылған өлеңдерін шығарып, сы­ныптастарына арнап жүрсе, кейіннен Тар­бағатайдың тұмса табиғаты бала қия­лын баурағандықтан, табиғат лирикасына мойын бұрады. Оның үстіне мектеп дирек­торы да жас таланттың талабын байқап, мек­тептің қабырға газетін шығарып тұру­ды өтінеді. 
Жазуға келгенде хас жүйріктей шаба­тын Серікзатқа бірнеше ватманмен жал­ғас­тырылған мұндай «басылымды» шығару сөз болып па. Сыныптастарының айтуын­ша, ол мектептің қабырға газетін түрлі-түс­ті фломастерлермен әрлетіп, тіпті «Кір­пі» деген қосымшасын қостырғанда үзіліске шық­қан мектеп оқушылары оны оқуға та­ласа-тармаса кезекке тұратын болған ғой. Оның үстіне ауылдан шыққан Тұрсын Сма­қов, Ғабдул-Ғазиз Есембаев және басқа журналист ағаларының, аудандық «Алға» газетінде істейтін танымал жазушы Ерғазы Рахимов сынды туыс-ағасының шығарма­шы­­лығынан қанат алған Серікзат сол за­ман­да әрбір оқушының асыл арманы бол­ған Қазақ ұлттық университетінің фило­ло­гия яки журналистика факультетіне оқу­ға түсуді армандайды. Үйіндегі мол кі­тап­тан жинаған даналық ой маржандары оның ақын болуына әсер етіп, жас ақындар ай­тысына қатысып, жүлдегер бола бастауы поэ­зия патшалығына ат байлап, шығар­ма­шылыққа біржолата бет бұрғызады. Кейін­нен өзіне шабыт сыйлап, қанат бітірген ауы­лы туралы ол былайша жырлады:
Жанымның сырын жасырмай кетем, 
Жарқ ете қалсам жасындай жырлап. 
Әлемде сірә, асыл бар ма екен, 
Тарбағатайымның тасындай қымбат.
«Талант – барлық нәрседе талант» деген на­қылда айтылғандай әдебиетке, өлеңге құ­мар бала тіпті пластилиннен неше түрлі жан-жануарлардың мүсіндерін сомдағанда кей­бір ұстаздары «Сенен мықты мүсінші шы­ғады, соның оқуына бар» деп үгіттесе, мек­тепте 100 метрге жүгіруден алдына жан сал­маған жас талапкер Аягөз аудандық спор­­такиадасында грек-рим күресінен 1-орын­ды жеңіп алғанда физкультурадан са­бақ беретін мұғалімі мен жаттықтыру­ысы «Ойланбастан Алматы физкультура инс­титутына түс, олимпиада чемпионы бо­ла­тын мүмкіндік алдыңнан күтіп тұр» де­ген екен.
Көп ұзамай аңсаған арманына қол жеткізіп, ҚазҰУ-нің Филология фа­куль­тетінің студенті атанған Серікзат бауы­рым жыр сүлейлерімен етене арала­сып, республикалық айтыста жүлделі орын­дар­ды қанжығасына байлай бастайды. Уақыт өте келіп, айтыстың сайыпқыран ұйым­дастырушысы ақын Жүрсін Ерманмен та­нысқаннан бастап елдегі айтыс атаулыға жиі қатысады. 
Айтыскер ретінде алғашқы қадамын 1990 жылдан бастаған. Шығыс Қазақстан об­лысы Аягөз ауданында Ж.Жабаевтың 150 жылдығына арналған облыстық ақындар айтысының (1996), Аягөз қаласында өткен ха­лық ақыны Төлеу Көбдіковтің 130 жыл­ды­ғына арналған республикалық айтыс­тың (2003), Ақмола облысы Қорғалжын ау­данында өткен «Қорғалжын – құтты ме­кенім» атты республикалық айтыстың (2006), Алматы облысы Жамбыл ауданында өткен Жамбыл Жабаевтың 165 жылдығына арналған республикалық айтыстың (2011), Астана қаласы Мәдениет басқармасы мен «Хабар» телеарнасы бірігіп өткізген тұңғыш шоу айтыстың (2014) Бас жүлдегері. Бұдан бөлек көптеген республикалық, халықара­лық айтыста жүлдегер атанған ақын. Әр жыл­дары Ресей, Қытай, Қырғыз Респуб­ли­касы, Өзбекстан, Армения, Әзербайжан ел­дерінде қазақтың айтыс өнерін наси­хат­тап, өнер көрсетті.
1997 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлт­тық университетінің Филология фа­куль­тетін тәмамдап бакалавр дәрежесін, 1999 жылы магистр дәрежесін алады. 1999 жыл­дан 2001 жылға дейін әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық университеті Сту­дент­тер клубы директорының орынбасары, ди­рек­торы, 2001 жылдан 2002 жылға дейін Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер са­райы директорының орынбасары  қызмет­терін атқарады.
Ал 2002 жылдан 2020 жылға дейін Л.Гуми­лев атындағы Еуразия ұлттық универ­си­тетінің қазақ әдебиеті кафедрасының до­цен­ті, 2006-2011 жылдар аралығында Л.Гу­милев атындағы ЕҰУ Филология фа­культеті деканының орынбасары қызметін атқарды. 2019-2020 жылдары «Қазақстан» РТРК АҚ эфирлік саясат дирекциясының шеф-редакторы болса, 2020-2024 жылдары Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни­вер­ситетінің Телерадио және қоғаммен бай­ланыс кафедрасының меңгерушісі, 2024 жылдың мамыр айынан бастап осы уни­верситеттің Филология факультетінің де­каны қызметін атқарып келеді. Фило­логия ғылымдарының кандидаты, доцент.  Уни­верситеттегі «Топжарған» жас ақындар клу­бының жетекшісі ондаған шәкірт тәр­биелеп, олардың көпшілігі қазірдің өзінде рес­публикалық ақындар айтысының жүл­дегерлері болып жүр.
Серікзат Дүйсенғазы жазба поэзияның өкі­лі ретінде де республикаға танылған ақын. «Қарашығымда көшкен бұлт» (2014), «Мез­гіл суреттері» (2021) атты жыр жина­ғының авторы. Qazaqstan ұлттық телеар­насы, «Қазақ радиосы», «Қазақ әдебиеті» газеті бірлесіп өткізген «Бір өлең – бір әлем» атты республикалық жыр мүшәйра­сы­ның 2-орын иегері (2008), Астана қала­сындағы «Қала күні» мерекесіне арналған жыр мүшәйрада 1-орын иегері (2012), Қазақ­стан мұсылмандары діни басқармасы «Әзірет сұлтан» мешіті ұйымдастырған «Бес парыз және тарих тағылымы» атты респуб­ликалық жыр мүшәйрасында Бас жүлде иегері (2016), Астана қаласы әкімдігі ұйым­дастырған «Еңсесі биік – Елорда» атты рес­публикалық жыр мүшәйрасының 1-орын иегері (2022) атанды.
Серікзат Дүйсенғазының сөзіне жа­зыл­ған әндерді «МузАРТ» тобы, «Жігіттер» то­бы, Мақпал Жүнісова, Жұбаныш Жек­сен­ұлы, Қарақат Әбілдина, Медет Салықов, Клара Төленбаева, Роза Әлқожа, Заттыбек Көп­босынұлы, Досымжан Таңатаров, Та­мара Асар, Айгүл Қосанова, Өмірқұл Ай­ния­зов, Қайрат Нұртас, т.б. танымал ән­ші­лер орындайды. Ақынның сөзіне жазылған ән­дердің «Мөлдіреген жанарың» атты ау­дио жинағы жарық көрген (2014). 2014 жы­лы 22 наурызда Астана қаласы әкімді­гінің қолдауымен «Қазақстан» орталық кон­церт залында ақынның «Перзент тілегі» ат­ты жеке шығармашылық кеші өтіп, Qazaqstan ұлттық арнасы мен «Хабар» арна­сының эфирі арқылы көрсетілді.
С.Дүйсенғазы әуесқой сазгер ретінде де танымал әндердің авторы. Оның «Тарба­ға­тай» (орындайтын Саят Нұрғазин), «Жай­дар­лым» (орындайтын «Думан-Тілеу» дуэ­ті), «Бақытым менің» (орындайтын Саят Нұр­ғазин) сияқты әндері республикалық ра­диолардың алтын қорына енді. ҚР Тәуел­сіздігінің 25 жылдығына арналған «Сарбаз ән­дері» бірінші республикалық әскери-пат­риоттық әндер байқауының 1-орын иегері. 
Бұған қоса, Серікзат Мақсұтұлы «Ру­ха­ни жаңғыру» бағдарламасы ая­сында Қазақстанда алғаш рет қойылатын әлемдік мәдениеттің жауһарына айналған ерек­ше туынды – Notre dame de Paris мю­зик­­лін қазақ тіліне аударды. Аталған мю­зикл Гиннестің рекордтар кітабына ен­ген және әлемнің 9 тіліне аударылған. 20 жыл бұрын алғаш рет Париж қаласында қойыл­ған мюзикль қазақ сахнасының төрінен та­былды. Notre dame de Paris мюзиклінің ав­торлары Р.Коччанте мен Л.Пламондон­ның іріктеуі бойынша басқа ақындар мен аудармашылардан үздік атанған Серікзат Дүйсенғазы отандық мәдениетті әлемдік аренада жоғары дәрежеде танытуға атса­лыс­ты. Ақынның аудармалары арқылы атақ­ты мюзикльдің желісінде орындалатын Belle, Danse mon esmeralda, Le Temps des Cathedrales секілді елуге жуық хит әндер қазақ тілінде шырқалды. Оның шығарма­шы­лық еңбегі Қазақстан мен Франция мем­лекеттері арасындағы мәдени байла­ныс­тардың өркендеуіне үлес қосқаны анық. 
С.Дүйсенғазының отбасы Астана қа­ла­сы бойынша «Мерейлі отбасы-2019» жо­ба­сының бірінші орнын жеңіп алып, рес­пуб­ликалық деңгейдегі сайыста арнайы жүл­д­еге ие болды. Ең бастысы, 200-ден астам ән­ге мәтін жазған. Едәуір бөлігі республи­ка­лық телеарналардың мұрағаты мен Қа­зақ  радиосының алтын қорында сақталған, көпшілігі YouTube-та тұр.
Қайраткерлігі мен ғалымдығы жеке бір мақалаға жүк болады. Газетке арналған ша­ғын мақалада оның бәрін қамту қиын. Қа­зақстан Жазушылар одағының мүшесі, Ай­тыс ақындары мен жыршы-термеші­лер­дің халықаралық одағының мүшесі. 
Ғалым ретінде Серікзат Дүйсенғазының жүз­ге жуық ғылыми мақаласы халықаралық рейтингтік журналдарда, республикалық ғы­лыми журналдарда, конференция жи­нақтарында жарық көрген. Бірнеше ғы­лыми, әдеби хрестоматиялардың құрас­ты­рушы­сы. «Халық поэзиясы және Ғабдиман Иген­сартов мұрасы» (2007) атты моног­рафияның, «Шетел әдебиетінің тарихы» (2010, 2018) атты оқулықтың  авторы. Дулат Бабатайұлы туралы жазған терең зерт­теулері ғылыми ортада жоғары баға­ла­нып жүр.
Енді Серікзат бауырымның жан дүние­сіне үңілейік. Мінезі мен мейірімділігі «сойып қаптап қойғандай» демекші – аума­ған әкесі. Малтүгел руынан шыққан Мақсұт ағамның жүрегі сондай жұмсақ қой. Бірде ата-анасы телевизордан Серікзаттың айты­сын көріп отырғанда Сәжида апам: «Ай­на­лайын, жаным сол, құлыным кішкентай» деп мейірлене сөйлеп отырса, Мақа ағамыз басын бұрып: «Тыныш отыр, ойын бөлесің» депті. Ойында басқа ештеңе жоқ. Аңқаулық, аңқылдақтық. Бір күлкілі іс істейді, бірақ оны күлкілі-ау деп ойламайды. Табиға­ты­нан солай. Ол кісінің сол қасиеті Серікзат бауырыма да генмен берілген ғой. Бірде ол жаңадан алған машинасымен жұмысқа барады да, кешкісін қатарласа шыққан әріптесінің машинасына отырып үйіне келеді. Таңертеңгісін қолын қалтасына салса машинасының кілті тұр, есік алдына шықса машина жоқ. Содан іздейді келіп. Ақырында, жол полициясына хабарласып, жұмыс жағына келсе, машинасы сол ғимараттың жанында тұрған ғой...
Аңқаулық. Бір жағынан ұдайы ой үс­тінде жүретін, дүние-байлыққа құштар­лығы жоқ, жыр әлеміне жүрегімен берілген шығармашылық адамында мұндайдың болуына аса таңданбаған жөн-ау деп ой­лаймын, кейде. Өйткені ол дүние жинауға қызықпады. Отбасына ерекше мән берді, бала тәрбиесімен беріле шұғылданды. Қа­пия­да айырылған Әлихан баламыздың кі­тапқа құштарлығының арқасында қан­дай рухани биікке көтерілгенін теледидар хабар­ларынан көріп, артында қалдырған өз жазбаларынан оқыдық қой. Оның тұлға болып қалыптасуында әкенің рөлі зор болғанын жақсы білем. 
Құйрықты жұлдыздай жарқ еткен бір­тума талант Әлиханның қазасы Серік­зат­тың қабырғасын қайыстырды, мұқым Қа­зақстан жаппай қайғырды. Алайда рухы мық­ты Серікзат бауырым еңсесін көтеріп, ес жиып, бойын тіктеді. Алладан күдерін үзбеді. Жасаған Ие оның пәк ниетіне сәби сыйлады. Әлихан баламыз мыңдаған жасөспірімнің жүрегіне алау жағып, бүгінде Әлихан Мақсұт атындағы «РОБОЗЕРДЕ» атты робототехникаға құмартқан балдыр­ғандардың республикалық фестивальдары жүйелі түрде өтіп жатыр.
Осыдан 4-5 жыл бұрын ораза айында кен­же ұлым Бексұлтанды ертіп, С.Сей­фул­лин мен Ә.Сембинов көшелерінің қиы­лы­сынан сәл әрі орналасқан рухани, діни бі­лім беру орталығына жамағатпен бірге та­рауих намазын оқуға барғанда ұлым ма­ған бұрылып: «Серікзат аға баласымен ке­ліп кіріп жатыр» деді. Біз орнымыздан тұ­рып, 5-10 минут мүмкіндікті пайдаланып, әңгі­мелесіп үлгірдік. Сөйтсем, ол Әлиханды екі жылдан бері осындағы зиялы ұстаздарға жолығып, діни сауат ашу курсына әкеліп жүр екен. Баласы Құран сүрелерін жатқа ай­та­тын көрінеді.  Екі баланы бір-біріне тан­ыстырып едік, қолма-қол шүйіркелесе кет­ті. Біздің ұл бір-екі жас үлкен болса да Әли­ханның жаттағандарына жете қой­ма­ғанын ойлап, іштей ұялып та отырмын. «Әлі-ақ қуып жетеміз» деп іштей өзімді «жұ­ба­тып» қоям. Айтпағым, бала тәрбиесіне жіті мән берген Серікзат қайда барса да Әли­ханды жанынан қалдырмай өмірге тәр­биелеп жүрген екен ғой. Бауырымның бұл ықтияттылығы, әкелік қамқорлығы, біл­гендігі кімге де үлгі боларлық қадам. Қы­з­дарын да кітаппен тәрбиелеп жүргенін, олардың содан нәтиже шығарғанын да естіп қуанып қалғанбыз. 
Серікзат Дүйсенғазы жазба поэзия­ның да белгілі өкілі екенін жоғарыда айттық. Теңіздің дәмін тамшысынан біл демекші, ақынның шығармашылық по­тен­циа­лын «Жалт етті жастық» атты жырының мы­на бір үзіндісінен де патша көңілді оқыр­ман аңғарары анық:
Адамның қымбат байлығы көңіл
Қатал тірліктің қай мұңы жеңіл
Сәскеден ауып жортып барады
Сәндене басқан сәйгүлік өмір

Ілінсе жөргем жүргенге нәсіп
Көшеді түн мен күндер жарасып
Зулаған уақыт жеткізбейді екен
Бір белден кейін бір белден асып.

Жүрмейді оған ешбір беделің
Ғұмырды мейлі кештің бе керім
Кірпік қаққанша өте шығатын
Осы ғой жалған бес күн дегенің

Сандалтқан жылдар сынап талайды
Сынаптай сырғып тұрақтамайды
Сан мерген шығып садақ атқанмен
Біреуі де жоқ құлатқан айды

Құлақ түрші азан дауысына көркем
Бақытың гүлдеп, жайсын ақ өркен
Жатырдан шыққан жалғыз аяқ жол
Жазмыштан озбай таусылады ертең

Тұрмайды баста мәңгі ұзақ таң нұр,
Құтылмас ешкім дәу тұзақтан бұл
Таңдайға жазған өлеңге айналар
Маңдайға жазған жалғыз ақ тағдыр.
Менің бауырым: ақын Серікзат, ғалым Серік­зат, қайраткер Серікзат, ұстаз Серікзат осын­дай сегіз қырлы, бір сырлы жан. Оны Қа­зақстанда бәрі жақсы көреді. Неге? Өйт­кені ол адамгершілігі асқақ, көпшіл, кіші­пейіл, жан баласына жақсылық жасауға жел­піне ұмтылып, елпілдеп жүретін асыл­текті азамат, ғибратты ғалым, талантты тәлімгер.

Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН,
Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық 
университетінің  профессоры,
Бас редакторлар клубының бірінші вице-президенті