Қарауылдағы Хакім тойы

Он күн бойы тұтас елді дүбірге бөлеген Хакім Абайдың 180 жылдық тойы ақынның туған жері Абай ауданында, Қарауыл ауылында түйінделді. Елдің бірлігін танытып, одан әрі бекіте түскен бұл той халықтың рухани діңгегін, ішкі тірегін мықтап қана қоймай, бірқатар әлеуметтік мәселенің реттелуіне, еншісін енді ғана бөлек алған аймаққа көңіл бөлінуіне түрткі болды.

Қарауылда өткен «Абай күніне» ар­нал­ған салтанатты шараға Парламент Сенатының тө­рағасы Мәулен Әшімбаев бастаған де­легация келді. Құрметті қонақтар қа­тарында Сенат пен Мә­жі­ліс депутаттары, Бас мүфти Нау­рыз­бай қажы Тағанұлы, Қазақстанның ха­лық жазушысы Төлен Әбдік, Жазу­шы­лар одағының төрағасы Мереке Құл­кенов, Шығыс Қазақстан облы­сы­ның әкімі Нұрымбет Сақтағанов бар.
Ең алдымен құрметті қонақтар Қа­рауыл ауылындағы Абай ескерткішіне гүл шоғын қойып, ұлы ақынға құрмет көрсетті.
Қарауыл төбеде басталған салта­нат­­ты шараның ашылуында Мәулен Әшім­баев Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың мерейтойға арнаған құт­тықтау хатын оқып берді. 

– Абай – төл мәдениетімізді дамы­ту­ға өлшеусіз үлес қосқан әлемдік дең­гей­дегі кемеңгер тұлға, халқы­мыз­дың сана-сезімін жаңғыртқан ұлы ақын. Ол жаңа әдебиетіміздің негізін қалап, дү­ниетанымымыздың көкжиегін кеңейт­ті. Өскелең ұрпақты білімпаз, еңбекқор, адал азамат болуға шақырып, ұлттың жаңа сапасын қалыптастыратын қа­сиет­терді кеңінен дәріптеді. Отанға де­ген сүйіспеншіліктің және ел мүддесі үшін қалтқысыз қызмет етудің озық үл­гісін көрсетті. Абайдың ой-толғам­дары мен өсиеттерінің өзектілігі ешқа­шан жоғалмайды. Сондықтан оны тану, таныту және шығармашылығын терең зерделеу өте маңызды. Бұл өңір – Абай­мен қатар Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мұх­тар Әуезов сияқты ұлы тұлғаларды дү­ниеге әкелген киелі мекен. Мемлекет ай­мақты ұлттық құндылықтар мекені ре­тінде дамытуға ерекше мән береді, – деп жазылған құттықтау хатта.

Облыс әкімі Берік Уәли жұртшылықты айтулы күнмен құттықтап, биылғы мерейтой алғаш рет онкүндік форматында ұйымдастырылғанын айтты. 

– Мемлекет басшысы Абай мерейтойын лайықты атап өту керектігін тапсырған. Бұл той тек сахналық мереке емес, ой ойлайтын, нақты жобалар арқылы ел игілігіне қызмет ететін шара болуға тиіс. Мерейтой аясында көптеген маңызды іс атқарылды, – деді облыс басшысы.

Мерейтойға орай Президенттің қол­дауы­мен «Абайға құрмет» акциясы басталды. Әр өңір бір нысан салып, өз үлесін қосады. Маңғыстау «Достық үйін» салуды бастап кетті, Шымкент – шығармашылық орталық, Түркістан – көрме орталығын, Астана – «Жайлы мектеп», Ақтөбе – жекпе-жек орта­лығын, Павлодар үстел теннисі орталығын салып, Шығыс Қазақстан облысы Ертіс жағалауын абаттандырмақ.
Абай ауданының «Абай-Шәкәрім» ке­сенесі аумағында «Этно ауыл Жидебай» ке­шені бой көтерді. Жобаны осы өңір тумасы, меценат Бектас Медғатов бастаған. 60 гектар аумақты қамтитын кешен өңірдегі туризмді дамытып, рухани-мәдени мұраны дәріптеуді, Жидебайды халықаралық туристік бағытқа айналдыруды мақсат етеді.
Сонымен қатар Жидебай мен Бөріліде ан­­тенна-діңгекті құрылғы орнатылып, ин­тернет желісі іске қосылды. Осылайша, Абай ауданы 100 пайыз интернет желісімен қам­тылды.

Бала Абайдан – дана Абайға

Құттықтау сөздерден кейін дала сахна­сында «Бала Абайдан – дана Абайға» деп ата­латын театрланған көрініс қойылды. Жар­ты сағаттық бұл қойылым ұлы ақынның бала шәкірт күнінен кемелдікке жеткен дана шағына дейінгі бүкіл өмір жолын көрсетті. Алаш арыстарының хәкім туралы жазған ма­қалалары, шетел ойшылдары мен қа­лам­герлерінің пікірлері де көріністе қамтылды. Сондай-ақ қойылымда салқар көш сахна­ланды: түйелі керуен, қалың елдің сән-салта­натпен шеру тартуы көрерменге зор әсер қалдырды. Осылайша, Абайдың өмір жолы ғана емес, қазақ халқының сол замандағы тұрмыс-тіршілігі, көшпелі өмірдің көрі­ністері тарих парақтарынан сусып шығып, көрермендердің көз алдына қайта келгендей болды.
Бұл сахналық көрініске облыстық Абай атын­дағы Қазақ музыкалық драма теат­ры­ның, облыстық Достоевский атындағы орыс драма театрының және «Дариға-ай» жастар театрының әртістері атсалысты. Сондай-ақ Әміре Қашаубаев атындағы мемлекеттік фи­лармонияның әншілері мен музыкант­тары, Абай аудандық «Қаламқас» ән-би ансамблінің өнерпаздары және Абай елінің өзге де дарын­ды өнер иелері сахнаға шықты.
Этнографиялық дала қойылымының ре­жиссері – мәдениет саласының үздігі, та­нымал режиссер Жұлдызбек Жұманбай. Ол тек осы қойылымның ғана емес, Қарауыл­тө­беде өткен барлық мәдени іс-шаралардың бас режиссері ретінде де атсалысты. Сце­нарийін жазған жазушы – Қуат Қиықбай.
Абай бейнесін Қазақстанның еңбек сіңір­ген қайраткері, Мұхтар Әуезов атын­дағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының талантты актері Болат Әбділма­нов сомдап, ақынның рухани биігін, тұлға­лық болмысын көрерменге айшықтай жет­кіз­ді. Ал Құнанбай рөлінде Ғабит Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық ба­лалар мен жасөспірімдер театрының ак­тері, Мәдениет саласының үздігі Әсет Иман­ғали өнер көрсетті. 

Қос кітап

Бұдан бөлек, той қарсаңында Семей қа­ласындағы «Ес-аймақ» рухани орталы­ғында ерекше рухани кеш өтті. Бұл кештің басты ерекшелігі – екі жаңа кітаптың тұсаукесері болды: халықаралық «Алаш» әдеби сый­лы­ғының иегері, жазушы Асқар Алтайдың «Абай жолы» энциклопедиясы және «Дарын» Мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты, қаламгер Бағашар Тұрсынбайұлының «Абай Құнанбайұлы кім?» атты еңбегі.
Бұл туындылар ұлы ақынның рухани әлемін тереңінен тануға, оның шығармашы­лы­ғына жаңаша көзқараспен үңілуге мүм­кін­дік беретін құнды еңбектер. Энцикло­пе­диялық және танымдық сипаттағы бұл кі­таптар – әдебиетсүйер қауым үшін маңыз­ды рухани олжа.
Тұсаукесер рәсімінде облыс әкімі ап­пара­ты басшысының орынбасары Ербол Алшынбай аймақ басшысы Берік Уәлидің құттықтауын жеткізді. 

– Әлем әдебиетінің тарихында көркем шығармаға арналған танымдық энциклопе­дия некен-саяқ. Ал біздің ұлттық әдебиеті­міз­де мұндай энциклопедия тұңғыш рет бо­лып отыр. Сондықтан бұл абайтанудың жаңа кезеңінің бастауы деп сенеміз. Абайдың мол мұрасы, ғибратты ғұмырнамасы және рухани қазынасын өскелең ұрпақ санасына сіңірудегі маңызды еңбек, – деп айтылған құттықтау хатта.

Мәртебелі поэзия

Мерейтой аясында Семейде «Өлең – сөз­дің патшасы, сөз сарасы» атты халықара­лық жыр мүшәйрасы өтті. Оған еліміздің әр өңі­рі­нен, сондай-ақ Қырғыз Республикасы, Түр­кия, Моңғолия елдерінен 80-ге жуық ақын қатысқан.
Ал жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар бо­лып озып шыққан ақындар Ә.Бөкейханов университетінде өткен қорытынды кеште бас қосты. Жыр додасына Мемлекеттік сый­лығының лауреаты, ақын Тыныштықбек Әб­дікәкімұлы, Мәдениет саласының үздігі, күйші Дүйсебай Шаштайұлы, республикалық айтыстардың жеңімпазы, ақын Серікзат Дүй­сенғазин және Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері, ақын Ербол Алшын­бай төрелік етті.
Әділ қазылар алқасының мүшесі Серік­зат Дүйсенғазин мүшәйраның шартын тү­сіндіріп, қатысушылардың шығармашылық ерекшеліктеріне тоқталды. 

– Ақындар екі өлеңнен ұсынды: бірі – Абай­ға арнау, екіншісі еркін тақырыпта. Қатысушылардың көпшілігі елімізге белгілі тұлғалар, олардың әрқайсысының поэзияда өз бағыты мен стилі бар. Жас ақындар бөлек бағытта жазып, қазіргі қазақ поэзиясын әлемдік деңгейде өркендетуде, – деді ол.

Мүшәйраға қатысқандардың басым көп­шілігі 20-30 жас аралығындағы жастар бол­ды. Сонымен қатар Ринат Зайытов, Шал­қар­бай Ізбасар, Ұларбек Нұрғалым, Дәулет Сме­тов сынды ақындар өз шығармаларын ұсын­ды. Поэзия кешінде ұлы ақынға арнал­ған үздік шығармалар оқылды.
Мүшәйра қорытындысы бойынша бас жүл­дені Ұмтыл Зарыққан (Астана қаласы) жеңіп алып, 1 000 000 теңге сыйақыға ие бол­ды. Бірінші орын Нұрбек Кеңесбайға (Астана қаласы, 500 000 теңге), екінші орын Бауыржан Жақыпқа (Алматы қаласы, 300 000 теңге), үшінші орын Дәурен Тілеуханға (Түр­кістан қаласы, 200 000 теңге) бұйырды.
Сондай-ақ бірнеше арнайы аталымдар бойынша сыйлықтар берілді.

Жеңімпаз Ұмтыл Зарыққан: «Абайдың нұр сипатына, дидарына ең жақын қауым – ақындар, ғалымдар, сөз зергерлері деп ой­лай­мын. Абай тойына қатысу – үлкен мәр­тебе. Бас жүлде иеленгеніме өте қуанышты­мын», – деп пікір айтты.

Аламан айтыс

Семей қаласындағы Абай атындағы театрда «Адамзаттың Абайы» респуб­ли­калық ақындар айтысы өтті. Бұл өнер додасына еліміздің әр өңірінен келген он екі айтыскер қатысты.
Айтыскерлер арасында Айбек Қалиев, Мақ­сат Ақанов, Мұхтар Ниязов, Рүстем Қайыр­тайұлы, Жансая Мусина, Аспанбек Шұғатаев, Мейірбек Сұлтанхан сынды алты «Алтын домбыра» иегері, сондай-ақ Әсем Ере­жеқызы, Шұғайып Сезімхан, «Асыл дом­быра» иегері Айбек Жеңісқазин, Серік Қуан­ған, Қуандық Кенжебекұлы, Өміржан Көп­босынов болды. Айтысты белгілі айтыскер, Парламент Мәжілісінің депутаты Аманжол Әлтаев жүргізді.
Марапаттау салтанатына облыс әкімі Берік Уәли қатысты. Аймақ басшысы бұл ай­тыс­тың жыл сайын дәстүрлі түрде өтіп тұруын атап, Абайдың гуманистік идеяларын насихаттауға арналған шараның Семейде өтуі маңызды екенін айтты. 
– «Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп» жыр­лаған ұлы ақынға арналған айтыс жо­ғары деңгейде өтті. Келесі жылдан бастап оны республикалық күнтізбелік шаралар тізі­міне енгізуді ұсынамыз, – деді Берік Уәли.
Айтыс қорытындысы бойынша үшінші орын Әсем Ережеқызы мен Жансая Мусинаға (1 млн теңге), екінші орын Айбек Қалиев пен Мейір­бек Сұлтанханға (1,5 млн теңге) бұйырды. Бірінші орынды иеленген Рүстем Қайыр­тайұлы 3 млн теңге жеңіп алды. Ал бас жүлдеге тігілген автокөлікті қараған­ды­лық Мақсат Ақанов қанжығасына байлады. Қал­ған қатысушыларға 500 мың теңгеден сыйа­қы берілді. Сонымен қатар ақын Қуан­дық Кенжебекұлы Сиязбек Сүлейменов әуле­тінің арнайы жүлдесін (200 мың теңге), ал Мұхтар Ниязов облыс әкімінің арнайы жүл­десін (500 мың теңге) алды.
Аймақ басшысы айтыстың әділ баға­лануы үшін еңбек еткен қазылар алқасына құр­мет көрсетті. Қазылар алқасының төра­ғасы Жүрсін Ерманға, мүшелері Сауытбек Абд­рахманов пен Төлеген Жанғалиевқа, сон­дай-ақ айтысты жүргізген Аманжол Әл­таевқа арнайы тапсырыспен жасалған Абай шапаны мен тақиясы, мерейтой кілемшесі табыс етілді.

Ғылымдағы Абай

Той қарсаңында Семейдегі Шәкәрім уни­верситетінде «Адамзаттың Абайы: руханият, парасат, таным» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция ұйымдастырылды. Шараға Түркия, Нидерланды, Ресей, Қырғыз Республикасы, Өзбекстан сияқты алыс-жа­қын шетелдерден және еліміздің әр өңірі­нен абайтанушылар, әдебиеттанушылар, фи­ло­софтар мен тарихшылар қатысты.
Конференцияның ашылуында облыс әкімі Берік Уәли, Қазақстан Республикасы Ғы­лым және жоғары білім министрі Саясат Нұр­бек, Мұхтар Әуезовтің немересі, түр­кі­танушы ғалым Зифа-Алуа Мұратқызы, Л.Гу­милев атындағы Еуразия ұлттық уни­вер­ситетінің ректоры Ерлан Сыдықов құттықтау сөз сөйледі. Ал аймақ басшысы өз сөзінде Мем­лекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев-тың «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты ма­­қаласына сілтеме жасап, Абай шығарма­шы­­лығының тек қазақ халқы үшін ғана емес, бүкіл адамзат үшін рухани азық екенін атап өтті. 

– Абайдың адам мен қоғам, білім мен ғы­лым, дін мен дәстүр, табиғат пен қоршаған ор­та, мемлекет пен билік, тіл мен қарым-қа­ты­нас туралы ой-тұжырымдары ғасырлар өт­се де өз маңызын сақтайды. Абай мұрасын те­рең зерделеу, шығармашылығын қазіргі за­ман тұрғысынан пайымдау, ұлттық сананы қа­лыптастырудағы, білім мен тәрбиедегі, тұл­ға дамытудың мәдени-философиялық не­гізі ретіндегі орнын айқындау – бүгінгі конференцияның басты мақсаты, – деді Берік Уәли.

Конференция шеңберінде Түркиядағы Па­муккале университетінің профессоры Нер­гиз Бираз, Нидерландыдан келген түр­кі­тану­шы Роберт Эрмерс, филология ғы­лым­дары­ның докторлары Тұрсын Жұртбай, Арап Еспенбетов және еліміздің көрнекті ға­­лымдары баяндамалар жасады. Қаты­су­шы­лар Абай ойының тереңдігі мен оның қазіргі білім мен руханияттағы рөлін талқылады.
Сонымен қатар конференцияда 9 кітап­тың тұсаукесері өтті. Олардың ішінде әде­биет­танушы ғалым, Әдебиет және өнер инс­титутының директоры Кенжехан Ма­ты­жанов құрастырған «Абай шығармаларының үш томдық академиялық жинағы» ерекше на­зарға ие болды. «Абай» баспасынан ме­рей­тойға орай жарық көрген бұрын-соңды жа­­рияланбаған бірнеше туындылар ұсы­ныл­ды. Атап айтсақ, бұл – филология ғылым­дарының кандидаты, абайтанушы Базарбек Атығайдың «Абайдың аударма мектебі» мо­ног­рафиясы және ғалымның құрастыруымен шы­ғып отырған «Шәкәрім туралы естеліктер мен мұрағат деректерінен жасақталған «Шейіт» кітабы, «Даниял Ысқақовтың шы­ғар­­­­малары» атты жинағы, сонымен қатар Ахат Шәкәрімұлының тұңғыш жарық көріп отырған «Жалынға малған жүрегім» атты кі­табы, Әсет Медеуханұлының ғұмырна­ма­лық «Халиолла» кітабы. 
Осылайша, халықаралық конференция Абай­дың рухани мұрасын терең зерттеуге, ға­лымдар мен әдебиетшілерді бір алаңда жи­науға, сондай-ақ жаңа басылымдар арқы­лы оның шығармаларының кең таралуына мүмкіндік берді. 

Өлең фестивалі

Онкүндік аясындағы тағы бір ерекше рухани іс-шара «Адамзаттың бәрін сүй, бауы­рым деп...» атты халықаралық поэзия фес­ти­валі болды. Өлең мен өнердің, ой мен сезім­нің тоғысқан бұл мерекесі Абай атындағы облыстық әмбебап кітапханада ұйымдас­тырылды.
Фестиваль «ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйымының және Михай Эминеску атын­дағы Халықаралық поэзия академия­сы­ның қолдауымен өтті. Мақсат – Абай шы­ғармашылығын әлемнің түпкір-түпкіріне жеткізу, оның асыл сөздерін 15 түрлі тілге ау­дарып, жаһандық оқырманға ұсыну. Бұл ар­қылы қазақ әдебиетінің мәртебесін кө­теріп қана қоймай, ұлы ақынның адамзатқа ортақ идеяларын насихаттау көзделген.
Әлемнің әр қиырынан жиналған қо­нақ­тар қатарында Конго, АҚШ, Мексика, Ита­лия, Швеция елдерінен келген ақын-жазу­шылар болды. Сонымен бірге, Түркі әлемі жазу­шылар одағының өкілдері мен қазақ әдебиетінің айтулы тұлғалары – Ұлықбек Ес­дәулет, Светқали Нұржан, Серік Ақсұң­қар­ұлы, Ғалым Жайлыбай, Ханбибі Есен­қара­қызы, Ақұштап Бақтыгереева, Тыныштықбек Әбдікәкімұлы фестивальдің шырайын аша түсті.
Салтанатты ашылу сәтінде ТҮРКСОЙ-дың Бас хатшысы, Қырғыз Республикасының халық жазушысы Сұлтан Раев сөз сөйлеп, қа­зақ пен қырғыз арасындағы достықтың бе­рік негізін, сондай-ақ Абай мұрасының бү­кіл әлем үшін ортақ рухани байлық екенін атап өтті. Ол Абайдың шығармалары ұлт пен тіл шекарасынан асып, барша адамзаттың жү­регіне жол таба алатынын ерекше айтты.
Облыс әкімі аппараты басшысының орын­басары Ербол Алшынбай іс-шара қо­нақтарына аймақ басшысы Берік Уәлидің құт­тықтауын жеткізді. «Бүгінгі рухани жиын – өлең мен ойдың, жүрек пен тілектің, мәдениет пен мұ­раттың тоғысқан сәті. Әлемнің әр түп­кі­рі­нен келген ақындар мен әдебиет өкіл­дері­не, Абай мұрасын насихаттап жүрген барша зиялы қауымға шынайы ризашылығымды білдіремін» делінген хатта.
Фестиваль аясында әдебиетсүйер қауым бір­неше жаңа еңбектің тұсаукесеріне куә бол­ды. Олардың қатарында «Адамзаттың бә­рін сүй бауырым деп» атты қазақ және ағыл­шын тілдерінде жарық көрген дүние­жү­зілік поэзия антологиясы, румын қалам­гері Ион Диаконескудің «Ол құс – Мен» ро­ма­нының қазақша нұсқасы, Ұлықбек Ес­дәу­леттің «Ақыннан сағат сұрама» кітабының румын тіліндегі басылымы және Сауытбек Абдрахмановтың «Алып Абай» кітабы бар.

Дүбірлі дода дарабоздары

Абай облысындағы ұлы ақынның 180 жыл­дығына арналған онкүндіктегі «Жеті қазына» фестивалі аясында көптеген спорт­тық және мәдени іс-шара өткен болатын. Жүлделі орындарға ие болған спортшыларға облыстың демеушілері атынан жалпы саны 90 бас жылқы мен 10 автокөлік сыйлық ре­тінде берілді. Мұның бәрі осы Абай еліндегі кә­сіпкер азаматтардың демеушілігімен жү­зеге асқанын айта кеткен жөн. 
Сондай-ақ ұлы Абайдың жақсы көрген ойы­ны тоғызқұмалақ сайысы мен 180 ша­қырымдық ультрамарафонға еліміз бойынша тұңғыш рет автокөлік сыйға тартылды. Се­мей мен Қарауыл арасын 19 сағат 9 минутта жү­гіріп өткен Баубек Ильясов (Батыс Қа­зақстан облысы) жарыс жеңімпазы атанды. То­ғызқұмалақ сайысында шымкенттік Ғалымжан Темірбаев бірінші орынды ие­ленді. 
Күрес алаңында да тартысты бәсеке өтті. «Түйе балуан» атағын Маңғыстау облысынан келген Нұрдәулет Жарылғапов иеленсе, «Өгіз балуан» бәсекесінде алматылық Жігер Еркін­ұлы қарсылас шақ келтірмеді.
Ұлттық өнер мен спорт сайыстарында да жүлделер қомақты болды. Тазы жары­сын­да, құсбегілік, дәстүрлі садақ ату, жорға жа­ры­сы сияқты сайыстарда жеңімпаздар мен жүл­дегерлерге жылқы, автокөлік берілді. 
Марапаттау салтанатында облыс әкімі Бе­рік Уәли жеңімпаздарды құттықтап, ме­рейтойлық онкүндік той тойлаудан гөрі ой ой­лауға, рухани және зияткерлік іс-ша­ра­ларға басымдық бергенін атап өтті.

– Жалпы, онкүндік іс-шара елдің береке-бір­лігінің арқасында жоғары деңгейде өтті деп есептеймін. «Абай академиясы» атты энцик­лопедиялық портал ашылды. Бірнеше кітап­тың тұсауы кесілді. Мыңнан астам ко­ман­да қатысқан «Абай куиз» интел­лектуал­дық ойыны өткізілді. Зағип жандар мен на­шар көретін азаматтарға арналған кітап­хана іске қосылды. Бүгін өздеріңіз көргендей, жүлде қорларының әр өңірге, тіпті қырғыз еліне дейін кеткені қуантады. Осы ретте тойдың жоғары деңгейде өтуіне атсалысқан облыстың жанашыр азаматтарына алғыс айтамын, – деді өңір басшысы.

Он күнге созылған хакім тойы Қарауылтөбеде «Желсіз түнде жарық ай» гала-концертімен түйінделді. Оған еліміздің эстрада жұлдыздары қатысты. Қонақжай өңір халқы, жомарт азаматтар, жауапкершілік арқалаған ұйымдастырушылар жүгін көтерген бұл науқан ел аузында –тамаша естелік, тарих бетінде тағылымды оқиға, торқалы той ретінде қалатыны анық.

Ділда Уәлибек