Өткен аптада АҚШ Президентінің Канадаға айтқан ұсынысы жай экономикалық мәміле емес, егемендікті ашық саудаға салу секілді әсер қалдырды. Дональд Трамп Канада елдің 51-штаты атанса, оған құны 61 миллиард долларлық зымыранға қарсы қорғаныс жүйесі тегін беріледі деп мәлімдеді. Канаданың ішкі-сыртқы саяси жауаптары, сондай-ақ монархтың араласуы бұл мәселені екіжақты емес, халықаралық мәні бар тақырыпқа айналдырды.
Шартты жомарттық
АҚШ Президенті Дональд Трамп Канадаға «Golden Dome» атты зымыранға қарсы қорғаныс жүйесіне тегін қосылу мүмкіндігін ұсынды. Алайда бұл жомарттықтың шарты бар: Канада бұл жеңілдікке тек АҚШ-тың 51-штаты ретінде ғана ие бола алады. Трамп бұл ұсынысты Truth Social әлеуметтік желісінде жариялап, егер Канада тәуелсіз ел күйінде қалса, жүйеге қосылу құны 61 миллиард доллары болатынын жазды.
– Мен Канадаға айттым: егер олар бөлек мемлекет болып қала берсе, онда бұл оларға 61 миллиард долларға түседі. Ал егер олар 51-штатқа айналса, онда бұған нөл доллар кетеді, – деп жазды Трамп.
АҚШ Президентінің бұл мәлімдемесі оның бұрыннан айтып жүрген ұстанымынан айнымағанын нақтылап отыр. Ол Канада мен АҚШ-тың арасына «жасанды шекара қойылғанын» алға тартып, екі елдің бірігуі «екі тарап үшін де тиімді» екенін бірнеше рет мәлімдеген. Сонымен қатар ол Вашингтон жыл сайын Канадаға жүздеген миллиард доллар қолдау көрсететінін, ал бұл екі ел тек ресми түрде біріккен кезде ғана ақталады деп есептейді.
«Golden Dome» – АҚШ-тың алдағы жиырма жылға жоспарлап отырған ең қымбат әскери жобаларының бірі. Оның мақсаты – гипердыбысты қарулар мен ғарыштан төнетін шабуылдарды қоса алғанда, барлық ықтимал зымыран қауіптеріне қарсы бірыңғай қорғаныс қалқанын құру. Құны – шамамен 540 миллиард доллар.
«Канада – Канада болып қалады»
Ұлыбритания патшасы III Чарльз Канаданың парламентінде сөйлеген сөзінде АҚШ президенті Дональд Трамптың ел егемендігіне қатысты мәлімдемелеріне жанама түрде жауап берді. «Канада – Канада болып қала береді», – деді монарх, көпшілік ұзақ қол шапалақтап, қолдау тапқан сөзінде.
Трамптың атын тікелей атамаса да, патша Канадаға қатысты аннексия тақырыбын сабырмен сынға алды.
– Демократия, плюрализм, заңның үстемдігі, өзін-өзі анықтау құқығы мен еркіндік – канадалықтар аса қатты құрметтейтін және олардың үкіметі қорғауға ниетті құндылықтар, – деді ол.
Жарты сағатқа созылған баяндамасында патша қолжетімді баспана, экология, байырғы халықтардың мәселелері мен шекара қауіпсіздігі сынды тақырыптарды қамтығанымен, оның баса айтқан мәселесі Канада егемендігінің өзгермейтіні туралы мәлімдеме болды. Бұл жолдау парламент залындағы депутаттар тарапынан ерекше қолдау тапты және Трамптың пікіріне нақты саяси және моральдық жауап ретінде қабылданды.
Патша қазір 16 мемлекеттің, соның ішінде Канада, Ұлыбритания, Аустралия, Жаңа Зеландия және бірқатар Кариб теңізі мен Тынық мұхиты аралдарының конституциялық монархы саналады.
Канада қарсы тұруға әзір
АҚШ-тың бұрынғы мемлекеттік хатшысы Майк Помпео Канада өзінің тәуелсіздігін қорғауға қабілетті екенін айтып, көршілес мемлекеттің егемендігіне қауіп төнбейтінін мәлімдеді. Алайда Дональд Трамптың соңғы мәлімдемелері мен әрекеттері, Канадаға АҚШ-тың бір штаты болуды қайта-қайта ұсынуы, экономикалық тарифтік қысым, сондай-ақ ғарыштық зымыран қорғанысы жобасына қосылуға үндеуі бұл уәжге күмән тудырады.
Оттавада өткен CANSEC көрмесінде сөйлеген Помпеоның бұл пікірі Ұлыбритания патшасы Чарльздің Канада егемендігін дәріптеген мәлімдемесінен бір күн өткен соң айтылды.
Ал Канада премьер-министрі Марк Карнидің Ақ үйдегі кездесуде Трампқа Канада ешқашан АҚШ-тың құрамына кірмейтінін кесіп айтуы – елдің саяси бағыты анық екенін көрсетіп отыр. Елдің CTV телеарнасының хабарлауынша да, премьер-министр Марк Карнидің кеңсесі Трамптың талабын қабылдамайтынын ашық білдірген.
– Премьер-министр сәті түскен сайын, оның ішінде Трамппен жеке кездескенде де, Канада тәуелсіз әрі егемен ел екенін және солай қала беретінін айтып келеді, – деп айтылады телеарна материалында.
Шекаралар бұлыңғырланды
Трамптың Канаданы АҚШ құрамына қосып алу ниеті әзіл мен геосаяси ойынның арасындағы шекараны бұлыңғырлата бастады. АҚШ Президентінің бұл ұсынысы тек экономика немесе қорғаныс жоспарларымен шектелмейді, таяқтың бір ұшы елдің саяси болмысына, тарихи жад пен ұлттық бірегейлікке де тиіп отыр. Оның ұсынысы халықаралық құқық нормаларына қайшы келетіні айтпаса да түсінікті. Бір мемлекеттің өзге мемлекетті бейбіт кезеңде аннексиялау идеясы – әлемдегі қазіргі нормалар мен қағидаттарға қарсы.
Канаданың билігі бұл сын-қатерге тез әрі нақты жауап берді. Премьер-министр Марк Карни елдің тәуелсіздігін ешқандай шартпен саудаламайтынын білдірсе, патша III Чарльз Канада егемендігінің символдық әрі конституциялық тірегі ретінде бұл ұстанымды әлемге жария етті. Монархтың сөзі патша протоколынан тыс, нақты саяси позиция болды. Ол Трамптың ұсынысын тікелей атамай-ақ, Канада қоғамының іргетасын, демократия мен еркіндікті ашық қорғап шықты. Бұл – қазіргі заманда символдық мәні ғана бар деп саналатын биліктің халықаралық саясаттағы шынайы рөлін көрсететін сәттердің бірі.
Егемендік – саудаға салынатын актив емес, ұлттың өз болмысын сақтау құқығы. Десек те, күшті мен әлсіздің мәңгілік күресінде қағидаттар жиі ұмытылып, шекаралар бұлыңғырланатыны – тағы бір шындық.
