Бір жылда үш рет әлем чемпионы атанған Ризабек
Үш күн бұрын Албания астанасы Тиранада еркін күрестен 23 жасқа дейінгі жастар арасында өткен әлем чемпионатында отандасымыз Ризабек Айтмұқан жеңімпаз атанып, әлем жұртшылығын тағы бір тәнті етті. 97 келіге дейінгі салмақ дәрежесінде белдескен Ризабек дүниежүзілік доданың финалында Ираннан келген азулы қарсылас Махди Мұхарамәли Морафаны айқын басымдықпен ұтты. Осылайша, ол 3 түрлі жас санат бойынша өткен әлем чемпионаттарында алтын жүлде алған тұңғыш қазақ балуаны атанды. Еске сала кетейік, Ризабек былтыр қыркүйекте Сербияда ересектер арасында (92 келі дейінгі салмақ) қарсылас шақ келтірмей, еркін күрестен тәуелсіз Қазақстан тарихындағы тұңғыш әлем чемпионы атанған-тын. Биыл тағы сол қыркүйекте Испанияда 20 жасқа дейінгі балуандар арасында әлем чемпионы (97 келіге дейін) атағын иеленді. Араға екі ай салып, 23 жасқа дейінгі мықтылар арасында тағы да ешкімге дес бермей, әлем чемпионының белбеуін тақты. Бір жыл бұрын әлемге енді таныла бастаған Ризабекпен алғашқылардың бірі болып біз тілдескен едік. Осы жолы да елге енді оралған Ризабекке хабарласып, әңгімелесудің сәті түсті.
– Ризабек, кезекті тарихи жеңісің құтты болсын! Бір жылда үш рет әлем чемпионы атанып, ел ішінде ешбір балуанның қолы жетпеген жетістікті тіркедің. Әр жарыс өзінше ерекше екенін үнемі айтасың. Бұл жолғы Тиранадағы чемпионаттан алған әсеріңді айта отырсаң.
– Албанияда өткен чемпионатта жеңіске жеткеніме Аллаға шүкір! Тарихи жеңіске жеткеніме қуаныштымын! Көңіл күй жақсы! Тарих жаңартуды тоқтатпаймыз. Намысқа тырысып, әлі талай жарыста елдің Туын асқақтатамыз. Келесі Олимпиадаға дайындық циклін бастап кеттік. Алла қаласа, Олимпиадада жеңіске жетемін! Әрине, Алланың қалауымен!
– Сені Қазақстан түгілі әлем жұртшылығы құттықтап, алақайлап жатыр. Шетелдік спорт парақшаларында, әсіресе, Біріккен әлем күресі (United World Wrestling) халықаралық федерациясының ресми парақшасында саған сенім артқан, сенің бұл чемпионатта да жеңіске жететініңе шүбә келтірмей, history maker деп жазған шетелдік жанкүйердің қарасы көп. Албанияда әлем назарының сенде болғанын сезе алдың ба?
– Әрине, сездім. Мен оны оған дейін де сезгенмін. United World Wrestling өз парақшасында еркін күрестен әлем бойынше ең танымал топ-10 балуанды анықтамақ болып, сауалнама жасаған-тын. Ол ондықтың ішінде Олимпиада, әлем чемпиондары да бар. Сол топқа мені де кіргізіп қойғанын көрген кезде таңғалдым. Бұл маған оң әсерін тигізді, себебі маған ондай үлкен ұйымның назарында болу – үлкен мәртебе. Тиранаға жарысқа келген кезде мұнда келген басқа балуандар мен спорт жанкүйерлері менің қалай күресетінімді күтті. Психологиялық жағынан кішкене қиын болғаны рас. Дегенмен берілмеуге тырысып-бақтым. Мен ол жарысқа барғанда United World Wrestling өкілдері ресми парақшаға тағы да мен туралы пост салатынын білдім. Сосын «Кезекті әлем чемпионатын ұта ала ма ?» деп мен туралы жазба салынғанын байқап, мұны жақсылыққа баладым. Бұл маған үлкен мотивация болды. Әрине, тек елде емес, шетелде де жанкүйерлер болғаны көңіл қуантады. Осындай деңгейге жеткеніме шүкір етемін. Мен Қазақстан күресінің деңгейін, әлемдік ареналарда қазақ елінің Туын көтергім келеді. Күллі әлемге Қазақстан қандай керемет ел екенін әрі Қазақстанда еркін күрес бар, Қазақстан чемпиондар мекені екенін көрсеткім келеді.
– 2 ай бұрын Испанияда 20 жасқа дейінгі балуандар арасында өткен чемпионатта жауырының жерге тимей, финалда Әзербайжанның мықтысын алып жықтың. Үш күн бұрын 23 жасқа дейінгі әлем біріншілігінде тағы да қарсылас шақ келтірмей, ирандықтан айлаңды асыра білдің. Сонда Испаниядағы жеңісіңнен кейін еш тынықпай, бірден Албаниядағы өтетін екінші әлем чемпионатына дайындықты бастап кеттің бе? Әлде, ол жарыс жоспарда болмап па еді?
– Негізі, басты жоспар Олимпиада ойындарында белдесу еді. Алайда Алла Тағаланың маған қатысты жоспары басқаша болды. Олимпиадаға іріктеуден өте алмай қалған соң 1-2 айдай ештеңеге зауқым соқпай жүрді. Тіпті, күреске деген құштарлығым кеміп қалды. Сол кезде жеке бапкерлерім Дархан ағай мен әкем «Ризабек, мойыма. Сен түбі Олимпиадаға барасың. Сол кезде Олимпиададан бізге алтын алып келесің. Бірақ бұл жолы бармай қалдым деп босама. 1-2 айдан кейін жастар арасында әлем чемпионаттары болады. Сол екеуін ұтсаң, тағы да тұңғыш балуан атанасың» деп мені рухтандырды. Бізде еркін күрестен 23 жасқа дейін әлем чемпионы болмаған. Ал жастар арасында әлем чемпионы атанған қазақ бала жоқтың қасы. Өзге ұлт өкілдері, легионерлер арасында чемпион атанғандар бар. Сол кезде әкем мен бапкерім «Сен қазір екі жарысты қатарынан ұтсаң, әлем чемпионаттарын ұтып алған қазақ атанасың. Ол – біріншіден. Екіншіден, тағы да тұңғыш әлем чемпионы боласың» деп қайтадан жігерімді оятуға барын салды. Сол кезде айтылған осы сөздер маған қатты әсер етті. «Шынымен, осы екі ірі додада жеңіске жетсем, тағы да тарих жаңартады екенмін» деп өз-өзім қамшылаумен болды. Ол екі жарыста жеңіске жету орындамауға құқым жоқ тапсырма болды. Бұл тапсырманы мінсіз орындағаныма Аллаға сансыз шүкіршілік айтамын. Алла тағала 20 миллион халықтың ішінен дәл маған ересектер арасында тұңғыш әлем чемпионы атануды жазып қойды. Сондықтан қалған маңызды жарыстарда да оңай беріле салуға құқым жоқ екенін жете түсіндім.
– Әдетте бәсі биік жарыста жеңіске жеткен спортшылар тайм-аут алып, сол жеңісті біраз уақытқа дейін азық етеді. Ал екі ай ішінде ұйымдастырылған екі дүниежүзілік додада шашаңа шаң жұқтырмай, чемпион атанған сенің қалайша аз уақыт ішінде өз бабыңды жоғалтып алмағаныңа таңмын. Испаниядағы әлем біріншілігінен кейін дене қалыбыңды босатып алмау қиынға соққан шығар?
– Әрине, оңай болмады. Әр спортшы жарысты ұтқан соң демалығысы келетіні анық қой. Испаниядан келген соң 2 аптадай тынықтым. Ол кезде Тиранаға баратын құрама оқу-жаттығу жиындарын бастап кеткен-тін. Расында ірі жарысқа барып, ұтып келіп, қайтадан жарысқа дайындықты бастап, тағы да сол циклге түсу – қиынның қиыны. Біз де адамбыз, біз де шаршаймыз ғой. Біздің де демалғымыз келеді. Алайда екінші әлемдік додаға бару үшін өзімді біраз қинадым. Әсіресе, бапкерім Дархан ағай қатаң тәртіп орнатып, мені қамшылаумен болды. Роналду, Месси секілді азуын айға білеген небір мықты атлеттер тәртіп пен талапты басты қағида етіп алған ғой. Мен де солар секілді режимге бағынуды мақсат еттім. Менің дайындығым басқа балуандармен салыстырғанда өзгеше. Өзімнің жеке командам бар. Спаринг жасайтын серіктестерім бар. Басқалармен салыстырғанда, менің жаттығу мен күресуге деген көзқарасым басқаша. Мұның бәрі – ағайым мен әкемнің жұмысының нәтижесі. Үнемі режимде жүретін спортшы болғасын кейде қолыңды бір сілтегің келіп тұратын сәттер болып тұрады. Кей кездері «Жарайды, кейін істей саламын» деген ойлар болады. Күні бойы жаттыққан соң кешке таман шаршап қаласың. Сол кезде ағайым «Жоқ, бауырым. Сәл шыда. Келесі айда, бұйырса, ұтасың, одан кейін жақсылап тұрып демаласың» дейді. Кейде таңғы жаттығуға барғым келмейтін сәттер де болады. Сол кезде ағайым бөлмеме келіп, мені оятады. Мені оятып қана қоймай, таңғы жаттығу істетіп, жігерімді оятатын сөздер айтады. Сосын таңғы онда телефонымды алып қояды, содан кешкі сегізде бір-ақ береді. Осы ретте менің көңіл хошым болмайтын кездерде ынтамды оятуға тырысқан ағайыма шексіз алғыс айтқым келіп отыр. Негізі, мен тәртіпке бағынатын атлетпін. Дегенмен үнемі осындай режимде жүрген соң ара-тұра кішкене демалғың келеді. Бірақ мұндай кезде әр сәтімді тиімді әрі пайдалы өткізуге барын салатын Дархан ағайдай бапкерімнің барына шүкір деймін. Негізі, ол кісі мені 2021 жылы баптаған болатын. Ол кезде мен Алматыдағы «Шаңырақ» спорт мектебінде оқитынмын. Сол кезде ағай 2003-2004 жылғы 10-15 баланы баптап, күресімізді қойып, бар білгенін үйреткен-тін. Ол кісі де кезінде күрескен, 7-8 жыл бұрын спортпен қош айтысып, бапкерлік істі қолға алған. Айта кетерлігі, ол кісінің белдестіру стилі бұрынғыдан өзгеше. Бүгінде оның атқарған еңбегі нәтижесін көрсетіп жатыр, алдағы уақытта да көрсетеді деп сенемін.
– Кешегі Тиранадағы тарихи жеңістен соң спортсүйер қауым желіде «Ризабек нағыз бабында екенін дәлелдеп берді. Оны Олимпиадаға бекер жібермеді. Баланың бағын байлады» деп жарыса жазып жатыр. Токио Олимпиадасы туралы сауал жаныңа бататынын білемін. Бұған жауап бермесең де болады. Дегенмен сен еш жерде бұл туралы пікір білдірмедің. Осы орайда Токио Олимпиадасы қарсаңында құрамадағы басты қарсыласың Әлішер Ерғали екеуіңнің арасындағы талас туралы сұрамай кетпесек болмас.
– Көпшілік мені ұлттық құрамада бұрыннан жүр деп ойласа керек. Ал менің құрама сапына ілінгеніме екінші жылға аяқ басты. Ал Әлішердің құрамада жүргеніне 4-5 жыл болды. Әлішер бізге үнемі үлгі болды, себебі ол құрамаға келген ең жас балуандардың бірі болды. Мен оны ағам деп сыйлаймын, ол мені бауырым деп құрметтейді. Олимпиада – психологиялық тұрғыда ең қиын жарыс. Оған тек сайдың тасындай іркілгендер барады. Өкініштісі сол, біздің балуандар жақсы нәтиже көрсете алмады. Бар айтарым, әр спортшы өз елі үшін күреседі. Оларды жамандаудың қажеті жоқ. Онда ешкім ұтыламын деп бармайды ғой. Онда қайтсем, Қазақстанның Туын желбіретсем, қайтсем елімді қуантсам деген мақсатты көздеп барады. Қолынан келген әрекетін жасайды. Дұғасын тілейді. Бар күшін сарп етеді. Алайда оларға бекерге бардыңдар деп жаман пікір жазып, қысым түсіріп, сағын сындыру – дұрыс іс емес. Мысалы, мен мынадай ережені ұстанамын. Мен жарысты ұтсам, қасымда көбі «Міне, біздің чемпион!» деп топтасып жүреді. Алайда мен ұтылған кезде қасымда ата-анам мен бауырларым, жақын туыстарым мен аз достарым ғана қалады. Тіпті, дос деп санап жүргендер сені ақыр аяғында қолдамай кетеді. Мен осындай кезеңді басымнан өткердім. Былтыр жарақат алып қалдым. Ол кезде күресті тіпті ойламадым. Одан кейін үш ай тыңғылықты дайындалып, жарысқа араластым. Сол кезде Қазақстан чемпионатының финалында ұтылып қалдым. Сол кезде көпшілік «Өй, Ризабек өтірік әлем чемпионы екен ғой» дегендей әңгімелер айта бастады. Одан кейін Азия чемпионатының финалында әлем және Азия чемпионы, бахрейндік балуан Ахмед Тажудиновқа есе жіберіп, 2-орынды місе тұттым. Сол кезде тағы да жағымсыз пікірлер айтылды. Содан соң Венгриядағы Олимпиадаға іріктеу жарысы мен үшін аса маңызды еді. Ол жарыста өзімді көрсете алмай, 3-орын алып қалдым. Негізі, чемпион болуым керек еді. Сөйтіп, сол жерде Олимпиадаға бару мүмкіндігінен айырылып қалдым. Маған «Сен – әлі жассың. Келесі Олимпиадаға дайындаласың» деді. Сол кезде құр сүлдем қалғандай күй кештім. Елге еш көңіл күйсіз келдім. Себебі төртжылдықтың басты додасына қатысып қана қоймай, тұңғыш Олимпиада чемпионы болу басты арманым еді. Содан соң бір айдай күйзеліске түсіп, біраз қиналдым. Ағайым мен әкем екеулеп, «Күзде екі әлем чемпионаты бар. Тағы да тұңғыш чемпион боласың. Тұр. Еңсеңді көтер, қане!» деп екеулеп жүріп бозкілемге алып шықты. Спортта жеңіс пен жеңіліс қатар жүретініне менің жағдайым дәлел. Қазір ғой, жүрегіме жақын қабылдамауды үйрендім. Ал бұрын мұны байыбына жетіп, түсінбейтінмін. Сосын «қайырымы жоқ спорт» деп байбалам салатынмын. «Сабақты ине сәтімен» деген. Бәрі бір Аллаға аян.
– Қоржыныңда Азия чемпионаттарының 2 алтын медалі, әлем чемпионаттарының 3 бірдей алтын жүлдесі бар. Жетіспей тұрғаны – тек Олимпиада медалі...
– Иә, сол медальді уысымызға түсіру үшін талмай еңбектенеміз, бұйырса. Әр спортшы армандайтын Олимпиадада топ жарып, Қазақстаннан тұңғыш олимпиада чемпионы шықса керемет қой! Сол үшін бар күш-жігерімізді сарп етеміз. Біз болмасақ та, қазақтың баласы Олимпиадада атой салсын!
– Алдағы жоспарың қандай? Биыл балуандардың маусымы осымен аяқталды ғой?
– Иә. Биыл жарыстар легі осымен аяқталды. Бұйырса, келесі жылы өтетін сайыстарға дайындаламыз. Сөйте-сөйте, аяңдап, ақырын басып, Олимпиадаға да жетеміз.
– Көпшілік «3,5 жылдан соң өтетін Лос-Анжелес Олимпиадасына дейін Ризабек мотивациясын жоғалтып алмайды ма екен?» деп те алаңдайды.
– Әр спортшыға мотивация беретін екі-ақ нәрсе бар. Біріншісі – өз елінің қолдауы, екіншісі – ынталандыру. Кез келген спортшы жағдайын жасағысы келеді. Бізге, спортшыларға барлық жағдай жасалған. Оған әңгіме жоқ. Дегенмен алдағы уақытта өз ақшама күресті көтеріп, кәсіпкер болғым келеді.
– Жуырда сүйіктіңе сөз салғаның туралы ақпарат тарады.
– Ол рас. Үйленгелі жатырмын. Болашақ жарым бұрын спорттық гимнастикамен айналысқан. Жарыстар аяқталды, енді алда той қамымен жүгірмекпін.
– Әңгімеңе рақмет! Бұйырса, Олимпиададағы жеңісіңнен соң тағы осылай сұхбаттасуға жазсын!
– Бұйырса! Сіздерге рақмет!
Сұхбаттасқан
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
