Ұлт ұйытқысы – Ұлттық құрылтай

Атырауда Ұлттық құрылтайдың кезекті отырысы басталды. құрылтай осымен үшінші рет шақырылып отыр. Былтыр Мемлекет басшысы Түркістанда өткен екінші құрылтайды қорытындылай келе, келесі жиын еліміздің тарихында айрықша маңызға ие, қасиетті қала Сарайшық орын тепкен өңір – Атырау облысында өтетінін айтқан еді.
Жиын алдында былтырғы құрылтай нәтижелерін саралап, биылғы жиында талқыланатын, қаралатын мәселелерге назар аударсақ.

Құрылтай алдындағы талқылаулар

14 наурызда Құрылтай алдындағы секциялық жиындардың жұмысы басталып кетті. Мұнда білім және ғылым, әлеуметтік-экономикалық және аймақтық даму, мәдениет пен руханият тақырып­тары талқыланатын болады. 
Мәселен, Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаеваның төрағалығымен «Мәдениет. Өнер. Руханият» тақырыбындағы секция отырысы өтті. Сонымен қатар Президенттің көмекшісі Руслан Желдібай модераторлық ететін «Азаматтық қоғам» секциясының жиыны болды. Одан бөлек, жос­пар бойынша «Білім және ғылым», «Әлеуметтік-экономикалық және аймақтық даму» секциялары­ның отырысы өтті. Құрылтай қатысушылары алғашқы күннен-ақ өз ойларын ортаға салып, жаңа бас­тамалар ұсынып жатыр. Мәселен, Жа­зу­шылар одағы басқармасының төрағасы Ме­реке Құлкенов ұлттық спортты бірінші орын­ға шығару мәселесіне қатысты пікір ай­тып, оны әдебиетпен байланыстырды.
– Мәселен, жеті номинация бойынша «Құ­­­лагер» бәйгесі жарияланып жатыр. Яғ­ни, ұлттық ойындарымызды, ата-бабадан ми­рас болып келе жатқан салт-дә­с­түр­ле­рі­міз­ді ұлықтау үшін қазақ әдебиетінде жаңа көр­кем шығармалар анықталады. Ал біз, жа­зушылар, Қазақстанда көркем шы­ғар­ма­ның деңгейін көтереміз. Сіздердің де пі­кір­ле­ріңізді білсек дейміз. Бүгінде қазақ әде­бие­тінің басқа әдебиеттерге қарағанда кем­шін жері көп. Әсіресе, проза, поэзия шет ті­ліне дұрыс аударылмай жатыр. Осы мә­се­­лелерді де назардан тыс қалдырмауымыз ке­рек, – деді ол.
Сонымен қатар ғылыми орталықтарды да­мытуды, Бейбарыс пен Махамбет ғылыми ор­талығын ашуды ұсынды.
– Көненің көзі саналатын Сарайшыққа ұдайы маңыз беріп отырамыз. Десек те, Са­­райшықтың зерттелу жағы, құн­ды­лық­та­рын дәріптеу жағы әлі жетіспейді. Жал­пы, мұнайлы өлкеде екі нәрсе қолға алынуы тиіс. Оның бірі – Бейбарыстың ғылыми ор­талығы болуы қажет деп есептеймін. Был­тыр біз араб елінде болған кезімізде сон­дай орталық құрылған еді. Сол кезде араб әріптестер оны Қазақстанмен бірлесіп құ­руға ынталы болды. Өйткені, ғалымдарды жі­беру, қаржыландыру жайы да қамтылған еді. 
...Меніңше, Атырау өңіріндегі жоғары оқу орындары осыған жете көңіл бөлуі ке­рек. Әрине, тек университеттер емес, об­лыстағы мәдениет басқармасы, басқа да ор­талықтар осы мәселені қолға алса деген ұсы­нысымыз бар, – деді Мереке Құлкенов.
Осылайша, сан саланың мәселесін қам­ти­тын панельдік сессияларда әрі қарай тал­­қылаулар жалғасып, басты жиын­да қо­­­­рытындыланатын болады.
Құрылтайдың құрамында өзгеріс бар
Биылғы қаңтарда Ұлттық құрылтай дың құрамына жаңадан өкілдер еніп, мүше болған бірқатар азаматтың ор­нын басқан болатын.
Осылайша, Ұлттық құрылтайдың жұ­мы­сына жаңа өкілдер Ба­ла құқықтары жөніндегі уәкіл Динара Зә­киева, «Қазақстан кәрістер қауым­дас­ты­ғы­ның» төрағасы Юрий Шин, Қазақ­стан­ның Еңбек Ері, Семей қаласындағы №7 мек­теп-лицейінің мұғалімі Алма Шұқы­жа­нова, Парламент Мәжілісінің депутаттары Нұрлан Әуесбаев, Никита Шаталов, Zhubanov university басқарма-төрағасы, ректор Лау­ра Қарабасова, пара жеңіл атлетика спор­тшысы Айсұлу Сүлейменова, дүнген эт­носының көшбасшысы Лугмар Буларов, «Азат­тық рухы» ақпараттық агенттігінің тележүргізушісі, журналист Кристина    Гри­нько қатысып жатыр. Бұдан бөлек бірнеше ай­мақтан қоғамдық кеңес мүшелері де қо­сылған еді.
Ұлттық құрылтай құрамынан Б.Әлтеев, А.Толамысов, Г.Қанай, С.Огай, Ж.Дайрабаев, Қ.Май­гелдінов, Б.Уәли, А.Тимощенко-Бо­ро­викова, С.Сарыбай, Д.Тұрлыханов, А.Ло­доч­ни­ков, С. Құранбек, Э.Суларов шығарылды.
Ұлттық құрылтай мүшелері өз құзыре­тін басқа азаматтарға бере алмайды. Жұ­мыс жоспары, отырыстардың күн тәртібі мен талқылауға ұсыныс айта алады, ма­те­риал­дарды дайындауға қатысады, құрыл­тай­дың отырысында қаралатын мәселе­лер­ді қоғаммен талқылайды және түсіндіреді.

Өткен құрылтайдың нәтижесі қандай?

Осы ретте Түркістанда өткен құрыл­тай­да көтерілген мәселелердің біразы әрі қа­рай талқыланып, шешімін тапты. Әрі қа­рай да шешімін тауып жатыр. Бұл жиындағы бас­ты тақырып Әділетті Қа­зақ­стан және Адал азамат ұғымдары төңірегінде өрбіген еді. Бұл ұлттық бірегей­лігімізді ны­ғайтып, елі­міз­дің жаңа құндылықтарын ор­­нықтыру үшін жүйелі жұмыс жүргізуге ба­ғыттады.
Соның ішінде, Ұлтымыздың тарихи са­на-сезімін жаңғырту, төл шежіре­мізді дә­ріптеуге айрықша мән берілуі керек екені ай­тылған болатын. Бұл істе ел тари­хы­ның көп томдық жинағы басты рөл ат­қара­ты­нын да Президент өз сөзінде айтып өткен еді. 
Біз мәдени мұрамызды жан-жақты дә­ріп­теуіміз қажет. Елімізді жаңғырту үшін «жұм­сақ күштің» мүмкіндіктерін тиімді пай­­даланған жөн. Сондай-ақ төл та­ри­хы­мызда ерекше орны бар тұлғалардың бі­рыңғай тізімін әзірлеу қажет. Бұл тізім елі­міздің ішінде және шетелде жал­пыұлт­тық бірегейлігімізді айшықтайтын басты ұс­тынға айналмақ, – деген еді Мемлекет бас­шысы.
Биылғы құрылтайда бұл тақырып тағы да талқыланып, жалғасын табатын сияқты. Па­­нельдік отырыстарда ұлттық құн­ды­лық­тар­ға байланысты ұсыныстар айтылып жа­тыр.
Өскелең ұрпақтың тәрбиесі де Түркі­стандағы құрылтайда көтерілген маңызды мә­­селелердің бірі болды. Бұл бағытта да жұ­­мыстар жүргізілді, бірқатар заң қабыл­дан­ды, талайы талқыланып жатыр. 
Одан бөлек, қоғамда бар, барлығы бі­­летін, дегенмен қанша айтылғ­а­ны­­мен, шешімін таппаған мәселелер де бас­ты назарда екені мәлім болды.
– Мен қоғамда мемлекеттік аппараттың жұ­мысына қатысты біраз сын-пікірлер бар еке­нін білемін. Олардың басым көпшілігі орын­ды. Қазіргі таңда біз мемлекеттік бас­қару жүйесін жаңғырту үшін нақты шара­лар қабылдап жатырмыз. Негізгі міндет – жер­гілікті өзін-өзі басқаруды күшейтіп, мем­лекеттік қызметшілерге көбірек дер­бес­тік беру, – деген еді Президент.
Сонымен қатар, бұл айтылғандар ау­қым­ды жұмыстың бастамасы ғана екенін де ескерткен болатын. Яғни, Құрылтайда кө­терілген мәселелердің орындалу мерзімі бір жылмен, қандай да бір уақытпен өл­шен­­бейтіні, бірте-бірте шешімін тауып, то­­лықтырылып отыратыны анық. 
Оның нә­­тижесін халықтың өзі байқап, сезініп ба­ға береді. Сол кезде айтылғандай, «бұл – бір күнде бітетін шаруа емес, ол үшін күн сайын тынымсыз еңбек етуіміз керек». 
– Бүгін мен ұсынған бастамалар – ал­да­ғы ауқымды жұмыстың бір бөлігі ғана. Жаңа идеологиялық тұжырымды ор­нық­тыру үшін мемлекеттік аппарат, сарап­шы­лар, ғалымдар, тілшілер, азаматтық қоғам өкіл­дері – бәрі жұмылуы қажет. Президент Әкім­шілігі жұмыс жоспарын әзірлеп, ай­тыл­ған мәселелерді түгел қатаң бақылауға ала­ды. Біз Әділетті Қазақстанды құрып жа­тырмыз. Бұл – өте жауапты әрі абыройлы міндет, – деген еді Президент.

Жұлдыз СҮЛЕЙМЕНОВА,
Ұлттық құрылтай мүшесі, Парламент Мәжілісінің депутаты:

Ұлттық құрылтайда талқыланған мәселелер заңнамалық деңгейде шешімін тауып жатыр

– Атырауда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың төра­ғалығымен 2022 жы­лы құрылған ел Президенті жанындағы консультативтік-кеңесші орган – Ұлттық құрыл­тайдың үшінші оты­рысы өтеді. Ұлт­тық құрылтай дәстүрге тағзым және ел­дің ке­ле­шегі жолында бірлесудің символы деп ойлаймын. Ұлттық құрыл­тай – қазіргі мем­лекетіміздің даму процестеріне тиімді ин­­теграцияланған дала демократиясы дәс­түр­лерінің жүйелі жалғасы. Тарих­шы­лар­дың зерт­теулерінде құрылтайдың маңызды сая­си және салт-дәстүрлік мәні зор болған.
Сонымен қатар Ұлттық құрылтай қо­­­ғам­дық-саяси және әлеуметтік-гу­манитарлық ын­­тымақтастық салаларына не­гізделген диалог платформасына айна­лып отыр. Ғы­лым­ды, мәдениетті дамыту, адам құқығын қорғау – Ұлттық құрылтай жұ­мысының басым ба­ғыты. Ұлттық құрыл­тай отырыстарының негізгі нәтижелері плю­рализмнің кеңеюімен қатар әлеуметтік кон­солидацияны нығайтудың тиімді фор­маты деп есептеймін.
Ұлттық құрылтай аясында талқыланған кей­бір мәселелердің негізінде депутаттар бас­тама көтеріп, заңнамалық деңгейде ше­шімін тауып жатыр. Мысалы, Ұлттық құрыл­тай да көтерілген кітапханалардың қыз­метін жақсартуға, оқушылар мен жас­тар ара­сын­да кітап оқуды дамытуға ар­нал­ған Мемлекет басшысының тапсырмаларын орын­дау мақсатында депутаттар «Қазақ­стан Республикасының кейбір заңнамалық ак­ті­леріне Білім және мәдениет мәселелері бойын­ша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын әзірледі. Сонымен қатар Мәжілісте жұмыс тобы құрылды.
Адам құқықтарын қорғаудағы басты қағидат ретінде «Заң Үстемдігі және тәртіп» қағи­датын Мемлекет басшысы Құрылтайда айтқан болатын, бүгінде осы қағидат барлық заң­намалық бастамаларда іргелі қағидат ретінде айқындалып отыр.
Мемлекет басшысы «Білім және тәлімгерлік туралы» заңға қол қойғаны баршамызға белгілі. Соның негізінде мектепте білім, тәрбие жұмысының бірқатар мәселесі шешілді. Нақ­тырақ айтсақ, енді, мектеп және балабақша салуды жоспарламай, көпқабатты тұр­ғын үй салынбайды. Мемлекеттік мектептер мен колледждерді жекешелендіруге тыйым са­лынды. 30 жылдан астам пайдаланылған мектеп, балабақша және колледж ғи­марат­тары әр 5 жыл сайын тексеріліп, қаншалықты апаттық жағдайда екені анық­талатын болады.
Бірінші сыныпқа қабылдау үшін емтихан алуға тыйым салынды. Бұл – барша балаға білім беру мүмкіндігін жүзеге асырудағы өзекті норма.
Сабақ уақытында ұялы телефон пайдалануды шектеу туралы арнайы норма да ж­о­баға енгізілді. Норма тек сабақ кезіндегі шектеулерге қатысты. Бала телефонын мектепке әке­ліп, үзіліс кезінде пайдалана алады. Бұл тұрғыда ешқандай шектеу жоқ. Сабақ кезінде ба­ла тек оқуы керек.
Түркістанда өткен Ұлттық құрылтайда Президент вейп және түрлі электронды те­мекілерді ұлт саулығына қауіп төндіретін кесел деп айтқан болатын. Мемлекет бас­шысы осы қауіпті үрдіспен күресу үшін жүйелі және шұғыл шаралар қабылдау қажет еке­ніне де тоқталды. Мәжіліс депутаттары вейп және электронды шылымдарды тауар ре­тінде енгізуге және оның айналымына толық тыйым салу туралы норма қабылдады. 
Ұлттық құрылтайда көтерілген мәселелер, осылайша шешімін тауып жатыр. Депутаттар корпусы Ұлттық құрылтайда айтылған өзекті проблемелар мен көкейтесті сұрақ­тардың жауабын тауып, заңнамалық негізде шешімін табуы үшін одан әрі еңбек ететін боламыз.
Бір айта кетерлігі, Ұлттық құрылтай – ұлттық ата салтымызға ерекше құрмет және ын­тымақтасудың символы, қоғамдық диалогқа ынталандырады. Ұлт­тық құрылтай еліміздің даму мақсаттарына жету жолында қоғамның барлық мү­шелерінің күш-жігерін біріктіру кезінде және өзгерістер мен жаһандық тенденциялар дәуі­рінде өте өзекті.

Қайырбек АРЫСТАНБЕК,
Ұлттық құрылтай мүшесі, 
Экономикалық саясат институтының директоры:

Экономикаға қатысты кешенді шаралар қабылдануы ықтимал деп ойлаймын

– Мен қазіргі жүргізіліп жатқан эконо­ми­ка­лық саясаттың сапасын арттыруға, тиім­ділігін көтеруге тағы да күш салу ке­рек деп есептеймін. Мұның бірнеше себебі бар.
Біріншіден, былтыр Жолдауда Президент Үкіметке эко­но­миканы екі есе ұлғайту туралы тапсырма берген болатын. Біздің есеп­теуіміз бойынша, экономика осылайша екі есе ұлғаюы үшін жы­лына 7,1 пайыз экономикалық өсім керек екен.
Сонымен қатар сапалы экономикалық саясаттың басты кри­те­рийі, өлшемі – сол қол жеткізген өсім халықтың әлеуметтік әл-ауқатын жақсартуға бағытталуы керек, яғни трансляция болу ке­рек. Экономикалық өсім –халықтың шынайы табысы. Өкі­ніш­ке қарай, бізде кейінгі үш-төрт жылда экономикада жақсы өсім бай­қалғанымен, халықтың шынайы табысында елеулі өсім бай­қа­лып жатқан жоқ. Бұл – екінші мәселе.
Осындай күрделі ахуалды ескере отырып, Президенттің тап­сырмасын орындау мақсатында Президент жанындағы Қазақ­стан стратегиялық зерттеулер институтының аясында Ұлттық Банк төрағасы Тимур Сүлейменов төрағалық ететін сарапшылар, яғни экономистер арасынан сарапшылар тобы құрылды. Осы сарап­шылар кеңесінің екі-үш отырысы жақында өтті. Өз кезе­гінде өзім де мүше бола отырып, тиісті кешенді ұсыныстар бердім. Бірақ одан әрі орындалу жағы бар.
Сондай-ақ бізде тәуелсіз білікті сарапшыларды экономикалық саясатты жақсартуға бағытталған шешімдерді қабылдау про­цесіне араластыра бермейді, тек пікірін ғана тыңдайды. Басқа елдердің тәжірибесінде жақсы ұсыныстар айтқан сарапшылардан арнайы команда жасақтап, жүзеге асыру процесіне тартады. Бізде олай емес, пікірді тыңдап алған соң, кері байланыс жоқ, үзіліп қалып жатады.
Пленарлық отырыстың алдында Ұлттық құрылтайдың төрт секциясы жұмыс істейтін болады. Бірінші, әлеуметтік-эконо­микалық сала бойынша, екінші – руханият, үшінші – мәдениет және төртінші – білім саласы бойынша секциялар. Осы төрт сек­цияда пысықталған, нақтыланған ұсыныстар Ұлттық құрыл­тайда айтылатын болады деп ойлаймын. Ал өзім жұмыс істейтін бағыт – экономика, әлеуметтік-экономикалық саясатқа бай­ланысты кешенді шаралар қабылдануы ықтимал деп ойлай-
мын.

Құрылтайдың негізгі міндеті айқындалған құжатта жиын қоғам бірлігін дамыту, жалпыұлттық құндылықтарды нығайтуға байланысты ұсыныстарды тұжырымдау және енгізу, жұртшылықтың, саяси партиялардың, үкіметтік емес сектор мен мемлекеттік органдардың өкілдері арасында сындарлы диалогты қамтамасыз ету, заңнамаға қайшы келмейтін өзге де қызметті жүзеге асыру екені көрсетілген. Яғни құрылтай – орындалуға тиіс сан түрлі мәселені анықтап, оны шешу жолдарын, реттеу жолдарын ұсынатын талқылау алаңы. Ақылға – ақыл, ойға ой қосуға мүмкіндік беретін диалог алаңы. 
Осылайша, ел үмітін арқалаған азаматтардың басын қосатын құрылтай бұрынғы ата жолын жалғастырып, сол арқылы болашаққа бағдар алатын, халықтың мәселесі көтерілетін, көтерілген мәселелер ескерусіз-елеусіз қалмайтын келелі жиын ретінде қалыптасып келеді.