Қазақстанда қылмыс саны азайды

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қоғамда әділдік пен құ­­қықтық тәртіп орнату үшін құқық қорғау орган­да­ры­ның қызметкерлеріне үлкен жауапкершілік жүктелгенін, Ішкі істер органдары азаматтарымыздың қауіпсіздігін қам­тама­сыз етудің кепілі болуға тиіс екенін ерекше атап өткен болатын. Бұл туралы Президент жақында Ішкі істер министрі Ержан Сә­де­новті қабылдау кезінде ерекше атап өтті. 

Трансұлттық ұйымдасқан қылмыстар құрықталды

Қазақстандағы криминогендік жағ­­дай ту­ралы баяндаған Ержан Сә­денов елімізде жа­салатын қылмыстар са­­нының төмен­де­ге­нін мәлімдеді. Тара­­тып айтар болсақ, кісі өл­тіру – 20 пайызға, ұрлық – 28 пайызға, қа­­­­­­­рақшылық – 32 пайызға азайған. То­нау, бұ­зақылық, мал ұрлығы, ден­сау­лыққа ауыр зиян келтіру фак­ті­лері, сондай-ақ басқа да қыл­мыс түр­лері төмендеген.
Биыл 127 мыңнан астам қыл­мыс­тық құ­қықбұзушылық тір­келген. Жүргізіліп жат­қан про­фи­лак­тикалық жұмыстың нәти­же­сінде қыл­мыстардың, оның ішінде кісі өл­­тірудің (-11 пайыз), денсаулыққа ауыр зиян келтірудің (-2 пайыз), зор­лаудың (-7 пайыз), ұрлықтың (-27 пайыз), мал ұрлы­ғы­ның (-14 пайыз), то­наудың (-28 пайыз), қа­рақшы­лық­тың (-13 пайыз) және бұза­қы­лық көр­сеткштерінің төмендегенін бай­қай­­мыз. 
Сондай-ақ арада жылдар өтсе де, шет­ел асқан қылмыскерді ұстау, да­ла­да жоғалған баланы табу, белгісіз жағ­дайда қаза болған адамның жеке ба­сын анықтау – ІІМ криминалдық по­­­лиция қызметкерлерінің жұ­мы­сында кездесетін дүниелер. Мысалы, жыл басынан бері бұл қызметтің же­дел уәкілдері 2,5 мың іздеуде жүр­ген қылмыскерді ұстады, оның ішін­де: 34 кісі өлтіруші, 17 қарақшы, 84 то­наушы, 10 бопсалаушы, 11 зор­лық­шы және 87 есірткі қылмыскері бар.
Мемлекет басшысының Ішкі іс­тер министрлігінің алдына қойған мін­деттерін орындау мақсатында ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес ба­ғытында да бірқатар іс-шара жү­зе­ге асырылды. Нәтижесінде, ұйым­дас­қан қылмыстық топтарды құру, олар­ға басшылық ету және оларды қар­жыландыру бойынша 60-тан ас­там қылмыстық іс тіркелді. Оның ішін­де трансұлттық ауқымдағы фак­тілер де бар. Жыл қорытындысы бо­йын­ша қылмыстық құрылым­дар­дың 250-ден астам қатысушысы қыл­мыстық жауапкершілікке тар­тыл­ды.
– Ел аумағында шетелдік кри­ми­на­литеттің ықпалына жол бермеу бойынша шаралар қабылданып жа­тыр. Жүргізіліп жатқан жұмыстың нә­тижесінде құрамына Қазақстан аза­маттары да, жақын шет мем­ле­кет­тер­дің азаматтары да кіретін алты тран­сұлттық ұйымдасқан қыл­мыс­тық топтың қызметі тоқтатылды. Атал­­ған фактілер бойынша тран­сұлт­­тық қылмыстық топты ұйым­дас­тырғаны және оған қатысқаны үшін 9 қылмыстық іс тіркелді. Сонымен қа­тар шетелдік әріптестермен өзара іс-қимыл барысында республика ау­мағына 4 шетелдік қылмыстық билік өкілінің кіру фактілерін дер кезінде анықтап, жолын кестік, – деп атап өтті ІІМ ұйымдасқан қылмысқа қар­сы күрес департаментінің бастығы Қанат Нұрмағамбетов.
Ұйымдасқан қылмысқа қарсы кү­рес басқармаларының қызметкер­ле­рі жыл басынан бері заңсыз айна­лым­нан 470 атыс және травматика­лық қару, 44 граната, екі граната атқыш, 400 грамм тротил және 14 мың­нан астам оқ-дәрі тәркілеген. Пре­зиденттің тапсырмаларын орын­дау шеңберінде мемлекеттік орган­дармен, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимыл жа­сай отырып, «Қазақстан Респуб­ли­касында адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасы әзірленді.
Аталған заң жобасы адам сау­да­сы­ның алдын алу және оған қарсы кү­рес­ті, сондай-ақ субъектілердің қыз­метін үйлестіру жөніндегі ұйым­дық-құқықтық негіздерді регла­мент­тейді, уәкілетті органдарды айқын­дай­ды және адам саудасының құр­бан­дарын қорғау бойынша шара­ларды белгілейді. Қазір заң жобасы Парламент Мәжілісінің қарауында. 

Есірткі бизнесі толығымен кибер салаға көшті

Мемлекет басшысының тапсыр­ма­сына сәйкес, биыл Ішкі істер ми­нистрлігі Нашақорлыққа және есірт­кі бизнесіне қарсы күрестің 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жос­­парын әзірлеген болатын. На­шақ­орлыққа және есірткі бизнесіне қар­сы күрестің үш жылға арналған ке­шенді жоспарының негізгі мақ­сат­тары – есірткінің қоғамға аса қауіпті түр­лері, әсіресе синтетиканың жо­лын кесу, нашақорлыққа тәуелділікті ерте анықтау, есірткіні қолдана­тын­дар­ды анықтау, уәкілетті орган­дар­дың құзыреті мен мәртебесін арт­ты­ру, материалдық-техникалық жағ­дай­ды жақсарту. 
Министрлік берген мәлімет бойын­ша биыл 2 635 есірткі қылмысы анықталған. Оның ішінде 1 443-і өткізу фактісі болса, 301-і кон­трабанда. Мәселен, 36,2 тонна есірт­кі, оның ішінде 62,1 кг героин жә­не 323,4 кг синтетикалық есірткі тәр­кіленген. Сонымен қатар 41 нар­кологиялық зертхана жойылды. 
Есірткі туралы ақпарат беретін 3 152 сайт, аккаунт және басқа ресурс­тар бұғатталды. Есірткіге қарсы қ­о­ғам­дық иммунитетті қалыптастыру мақсатында 9 431 профилактикалық іс-шара ұйымдастырылған, оның ішінде 783 акция, 545 семинар, 5 501 дәріс, 928 кездесу, 383 дөңгелек үстел, 401 конкурс, 665 спорттық жарыстар мен турнирлер.
Мемлекет басшысының тап­сыр­ма­сын бірлесіп іске асыру шеңберінде мүд­­делі мемлекеттік органдармен на­шақорлыққа және есірткі биз­не­сіне қарсы күрестің 2023-2025 жыл­дар­ға арналған кешенді жоспары ден­саулық сақтау, білім беру сала­ла­рын, кеден және шекара қызмет­тері­нің қызметін қамтыды.
Министрлік есірткі бизнесіне тос­­қауыл қоюда жоғары техно­ло­гия­лар­ды қолдануды қолға алып отыр. Есірткі бизнесі толығымен кибер са­лаға көшті. Бүгінде есірткіні «те­лег­рамм-боттар» немесе басқа да ин­тер­нет-ресурстар арқылы сату кеңінен та­рап жатыр. Елімізде әрбір жетінші есірт­кі қылмысы интернет арқылы са­тылады екен. Алайда бірнеше сайт­ты анықтап, жұмысын тоқтатқанмен, олар жауыннан кейінгі саңырау­құ­лақтай қаптап шыға береді. Сон­дық­тан сайттарды бұғаттау шарасы мә­се­лені түбегейлі шешпейді. Себебі сайт ашу – оңай, ал оны анықтау – қиын. Оның үстіне олардың көбісі шет­елден басқарылады. Бұл жерде екін­ші мәселе есірткіні жасырын түр­де жасау немесе өндіру болып отыр. Оларды тиімді анықтау үшін Ұлт­тық ұланның арнайы бөлімдері «дрон­дармен» жабдықталмақ. Олар­дың мақсаты – қолжетімсіз жерлерге, қара­сора, яғни «конопля» егілген ай­мақтарға әуе барлауын жүргізу жә­не «газо-анализатор» арқылы есірт­кі зертханаларын анықтау. Сон­дай-ақ есірткі сараптамасының са­па­лық деңгейін көтеру және есірткіге тәуел­ді адамдарды емдеу, оңалту және профилактиканың тиімді жүйе­сін қалыптастыру мәселелері де оң шешімін таппақ. 

Полиция әр азаматқа көмек қолын созуға дайын

Бүгінде азаматтардың құқық­та­рын қорғау деңгейін арттыру және заң­ды мүдделерін сақтау және ха­лық­тың полицияға деген сенімін ақ­тау – өзекті мәселе. Мемлекет бас­шысы Ішкі істер органдарын ре­формалау, соның ішінде полиция қыз­метіне сервистік модель енгізу, қыз­меткерлерді іріктеудің сапасы мен дайындығын күшейту жұмыс­та­рын жалғастыру қажет екенін айтқан бо­латын. ІІМ Әкімшілік полиция ко­­ми­теті төрағасының орынбасары Алек­сей Милюктің айтуынша, Ұлыб­ри­тания – полиция жұмысын дәс­түр­лі үлгіден сервистік қызметке ауыс­тырған алғашқы елдердің бірі. Бір­ақ оған 15 жылдан астам уақыт қа­жет болды.
– Грузияның да тәжірибесі қа­рал­ды, олар 2005 жылы полицияға тү­бе­гейлі реформа жүргізген. Грузин ре­формасы халықтың полицияға д­еген сенім деңгейін арттырып, оң нәтиже берді. 2012 жылы халықтың сенімі 90 пайызды құраған, – деді Алексей Милюк. 
Ал Ішкі істер министрі Ержан Сә­денов жүйе жұмысын жақсартуда кадрлық жұмыстың маңыздылығына тоқталып отыр. «Біздің ішкі істер са­ласында патриот қызметкерлер болуы керек. Өз ісіне адал қызмет­кер­лер жұмыс істеу керек. Сол себеп­ті біз аттестация өткіземіз. Тағы да бақы­лауды күшейтеміз. Президент заң мен тәртіп қағидасы аясында нақ­ты-нақты тапсырмалар берді», – деді. 
Президент тапсырмасына сай ми­нистрлік «Жұртқа жақын полиция» қағидатын іске асыра бас­тады. Аталған қағида полицияның қо­ғамдық орындарда тұрақты болуын қамтамасыз етеді. Қалалар­дың ең криминогендік аймақтарында дамыған елдердің тәжірибесі бойынша тәулік бойы жұмыс істеу және азаматтарды қабылдау үшін за­манауи стационарлық полиция бе­кеттері орнатылады. Жекелеген ай­мақтар мен адамдар көп жина­ла­тын орындардың криминогендігін ес­кере отырып, полицияның тәулік бойғы модульдік бекеттерін оңтайлы ор­наластыру орындарын кеңейту жә­не айқындау, сондай-ақ «икемді» пат­рульдеуді енгізу іс-шаралары іске асы­рылуда.
«Жұртқа жақын полиция» қағи­да­ты әлемнің көптеген елінде қол­да­ныс­­­­та. Мәселен, Грузия кеңестік жү­йе­нің қалдық заңнамасынан то­лық­­тай бас тартты. Тәртіп сақшы­лары тоқтап тұрған көліктің жанына келіп көлік жүргізушісінің хал-жағ­дайын сұрауға міндетті. Полицейлер жүксалғышқа бір канистра бензин салып жүреді екен. Жанармайы біт­кен, дөңгелегі жарылған көлікті ме­же­лі жеріне жеткізіп береді. Жаңа ре­формаға дейін Грузияда 66 мың тәр­тіп сақшысы қызмет етсе, рефор­ма­дан соң олардың саны 20 мыңға дейін қысқарған. Мемлекет саннан сапаға көшу арқылы қылмысты 10 есеге азайтқан.
Біздің елімізде құқықтық тәр­тіпті қамтамасыз ету үшін күн сайын 13,5 мыңға жуық полиция қыз­меткерлері мен Ұлттық ұлан әс­кери қызметшілері еңбек етеді. Жаяу патрульдеуге – шамамен 9 мың ІІО қыз­меткері мен Ұлттық ұланның әс­­кери қызметшілері, автопатруль­деуге шамамен 4 мың ІІО қызметкері жұмылдырылған. Мысалы, тұрғын үйлердің аулаларында, саябақтарда, скверлерде жаяу патрульдер саны артты.
Дамыған елдердің (Жапония, Корея, Сингапур) тәжірибесі бойын­ша қалалардың неғұрлым крими­но­ген­дік аймақтарында қазіргі заманғы ста­ционарлық полиция бекеттері ор­­натылады. Бүгінде олардың саны – 190.
Аудио және бейне ақпаратын бе­ре отырып, полицияны шұғыл ша­қыру үшін қоғамдық орындарда, мек­тептерде, ауруханаларда және рес­публикалық маңызы бар авто­жол­дарда SOS түймелері жүйелерін орнату жұмыстары басталды. Қазір мұндай құрылғылардың саны – 249. Олар еліміздің әртүрлі қаласында орнатылған. 

Жасөспірімдер – басты назарда

Мемлекет алдында тұрған басты мін­деттердің бірі – жасөспірімдердің арасындағы құқықбұзушылықтың ал­дын-алу, қылмыстың өсуіне жол бер­меу. Осы ретте жасөспірімдердің ара­сында құқықбұзушылықтың ал­дын алу мақсатында құқықтық сауат­­тылық пен құқықтық мәдениет­ті арттыру шаралары жиі ұйымдас­ты­рылып отыр. Министрлік кәмелет­ке толмағандардың істері жөніндегі бөлімшелермен бірге есепте тұрған 4,1 мың жасөспіріммен профилак­ти­ка­лық жұмыс жүргізіп келеді, оның 6,2 мыңы қолайсыз отбасы есебінде тір­келген. Биылғы жылдың 11 айы­ның қорытындысы бойынша 1 556 кәмелетке толмаған жасөспірім қыл­мыс­тық жауапкершілікке тартылған, олардың жартысына жуығы білім беру мекемелерінің оқушылары.
Осыған байланысты ювеналды по­лиция инспекторларымен бірлесіп ата-аналар комитеттерімен және оқу орындарының әкімшіліктерімен оқу­шылар арасында құқықбұзу­шы­лық­тың алдын алу бойынша жұмыстар атқарылуда. 
Кәмелетке толмағандардың ойын-сауық орындарында не­месе түнгі уақытта тыс жерде бол­ғаны үшін 92 мыңнан астам заңды өкіл, сондай-ақ мекемелердің 1,8 мың­нан астам меншік иелері жауап­қа тартылған. 
Бүгінде балаларды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау мәсе­ле­ле­ріне ерекше назар аударылып отыр. Мек­теп әкімшіліктерімен, Денсаулық сақтау органдарымен бірлесіп ба­ла­ларға қатысты зорлық-зомбылықтың жа­сырын фактілерін анықтау бо­йын­­ша жұмыс жүргізіліп жатыр.
2024 жыл ІІМ-де кадр сапасын жақ­сарту жылы болып жарияланды. Полицейлердің кәсіби қалыптасуына көмек көрсету, оларды азаматтардың құ­қығына құрметпен қарауға тәр­бие­леу, сондай-ақ Ішкі істер орган­да­рын­да сапалы кадр ядросын қалып­тас­тыру мақсатында тәлімгерлер кеңе­сінің жұмысын қайта жан­дан­ды­ру қолға алынып отыр. Арда­гер­лердің білімі, даналығы мен өмірлік тә­жірибесі жас офицерлер үшін маңызды.
– Бізге қойылған міндеттердің бәрі өзгеріссіз. Бұл – қоғамдық қауіп­сіз­дік, қылмысты ашу, оны тергеу жә­не сотқа жіберу. Мұның барлығын біз­дің қызметкерлер жүзеге асырады. Осы­ған байланысты менің тапсыр­мам бойынша 2024 жыл кадр сапа­сын жақсарту жылы болып жария­лан­ды. Қазір жоспар әзірленіп жа­тыр. Онда іс-шаралар кешені көздел­ген, – деді ішкі істер министрі Ержан Са­денов.

А.БИМЕНДІ