Әлем қаншалықты әртүрлі болса, оны санмен өлшеу, санға сыйдыру соншалықты күрделі. Ұлт, халық, мемлекет ұғымдары бір-бірімен қабыса бермейді. Бірі – мәдени әрі тарихи қауымдастық, екіншісі – халықаралық құқықтың субъектісі. Осы айырмашылықты түсінбей, әлем картасын ұғыну мүмкін емес. Қазір әлемдегі ұлттардың шамамен 10 пайызы ғана тәуелсіз мемлекет құра алған.
Алдымен негізгі сұрақтан бастайық: әлемде қанша тәуелсіз мемлекет бар? Қазір халықаралық қауымдастық мойындаған тәуелсіз елдердің саны – 195. Оның 193-і Біріккен Ұлттар Ұйымының толыққанды мүшесі. Бұған қоса, БҰҰ-да бақылаушы мәртебесіне ие екі құрылым бар – Ватикан (Қасиетті Тақ) және Палестина. Кей дереккөздер Косово немесе Тайваньды жеке есептеуге тырысады, алайда оларды мойындау деңгейі толық емес, сондықтан халықаралық құқық тұрғысынан «даулы аумақтар» санатына жатады.
Енді ұлттар мен халықтарға келейік. Ғалымдар мен халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша, әлемде 3 мыңнан 5 мыңға дейін этностық топ бар. Нақты сан жоқ, себебі «ұлт» ұғымының өзі әр елде әрқалай түсіндіріледі. Бір жерде тіл негізгі өлшем болса, екінші жерде ортақ тарих немесе өзін-өзі тану басты рөл атқарады. Кейбір этностар миллиондаған адамнан тұрса, енді бірі бірнеше мың адаммен шектеледі.
Қазір әлемдегі ұлттардың шамамен 10 пайызы ғана тәуелсіз мемлекет құра алған. Қалған 90 пайызы басқа елдердің құрамында өмір сүреді. Қазіргі әлем картасы ұлттар принципімен емес, көбіне тарихи, отарлық және геосаяси келісімдер негізінде қалыптасты. Африкадағы көптеген мемлекеттердің шекарасы этностық ерекшеліктерді ескермей сызылған. Таяу Шығыста да дәл осындай жағдай. Ал Еуропада керісінше – ұлт-мемлекет қағидасы басымырақ болғанымен, ол да толық іске асты деу қиын.
Қорытындысында мынадай парадокс пайда болады: әлемде бар болғаны екі жүзге жуық мемлекет бар, бірақ бірнеше мың халық сол мемлекеттердің ішінде өз болмысын сақтап, кейде танылуға, кейде дербестікке ұмтылып өмір сүріп жатыр.
