Туризмдегі табыс кілті – аймақтық саясатта

Биыл елімізде туризм саласына бұрын-соңды болмаған көлемде қаражат бөлінді. Мемлекеттік бюджеттен 141 млрд теңге қарас­тырылып, тартылған инвес­тиция көлемі 1,3 трлн теңгеге жеткен. Бірақ әзірге салада түйткіл көп, сәйкесінше шағым да, сын да саябырламай тұр. Соның ішінде ең өзекті проблемалар инфра­құрылым, қызмет сапасы сияқты аса маңызды бағыттардан туындап отыр.

10 шілдеде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халықтан түскен көп­теген шағымды ескеріп, Алакөл көлінің айналасындағы туристік аймақтың ахуалына байланысты Үкіметке сын айтты. Себеп көп: Ала­көлде туристік инфрақұрылым мен сапалы қызмет көрсету жағы ақсап тұр, оған қоса дем­алуш­ылардың қауіпсіздігі де қажет деңгейде қорғалмаған. Салдары да көзге анық көрінеді. Осыған байла­нысты Президент Үкіметке еліміздегі барлық туристік аймақтарды жедел ретке кел­тіру үшін нақты тапсырма берді. Соны­мен қатар жауапты мемле­кеттік орган­дар мен лауазымды тұлға­лар­дың сал­ғырт қарағаны үшін жауап­кершілік қарастырылатыны ескертілген бола-
тын.
Өкінішке қарай, мұндай олқылықтар тек Алакөлде емес, көптеген демалыс аймағында байқалып отыр. Жақында ғана Шардара су қоймасындағы жаға­жай аумағының санитарлық жағдайы әлеуметтік желі қолданушыларының ашуын туғызған еді.

Заңға өзгеріс енгізіледі

Сын айтылған соң Үкімет шұғыл қимылдап, мәселелерді реттеу үшін жиын өткізді. Өткен аптада Премьер-Ми­н­истр Олжас Бектенов жауапты министрліктер мен әкімдіктерге туризм­ді дамыту бағытындағы жұмысты күш­ейтуді тапсырды. Премьер-Минис­тр­дің орынбасары Ермек Көшербаев еліміздің негізгі туристік аймақтарын аралауға шықты. Алдымен, Алакөл аумағына барып, ахуалды бағамдады.
Ермек Көшербаевтың айтуынша, барлық туристік бағыттарда сапалы инфрақұрылым болуға тиіс. 
– Мақсат – уақытша шешімдер емес, тұрақты, қауіпсіз және ыңғайлы де-
м­алысқа жағдай жасау. Туризм ел аза­мат­­тарына жайлы, ал өңірлерге эконо­микалық серпін әкелуі керек, – деді ол.
Тексеру нәтижелері туристік аймақ­тардағы проблемалар ортақ екенін көрсеткен: қоқыс жәшіктерінің жетіс-п­еуі, бейберекет сауда, санитарлық торап­тардың болмауы, нашар байланыс, заң­сыз құрылыстар мен судағы қауіп­сіздік шараларының толық сақталмауы. Осыған байланысты туристік аймақ-тарды жоспарлаудың жаңа стандарттары енгізіліп, әкімдіктер мен бақылаушы органдар арасындағы өзара байланыс күшейтілмек. Мұны Үкімет тікелей бақылауға алады.
Туризм және спорт министрі Ербол Мырзабосынов та Абай және Жетісу облыстарындағы Алакөл жаға­лауы­на барып, бірқатар кемшілікті анық­таған: жуынатын орын, дәретхана, қоқыс контейнерлері, құтқару мұнара­лары, ақпараттық тақталар мен жол көрсет­кіштер жоқ. Сонымен қатар су көліктері дұрыс бақыланбайды, жағажай қауіп­сіздігі талапқа сай емес. Министрлік осы мәселелер бойынша «Туристік қыз­мет туралы» заңға өзгерістер әзірлеп жатқынын мәлімдеді.

Бақылау мен бағалау жетіспейді

Туризм – ел ішіндегі қызмет сапасын, адами капиталды, жергілікті кәсіп­керлікті және мәдениетті дамыту тетігі. Бірақ қазіргі қаржыландыру мен жоба­лардың басым бөлігі имиджге, сыртқы әсерге бағытталғандай әсер қалдырады. Туристік аймақтар осынша пайда әкеледі, мынанша салық түсіреді деген уәде айтылғанмен, оның қанша­лықты халыққа, әсіресе қарапайым азаматқа қолжетімді болары белгісіз. Мәселен, Ақтаудағы «Жылы жағажай» жобасы 137,4 млрд теңгеге бағаланған. Бұл – бүкіл облысты кей қажеттілік_термен қамтамасыз етуге кететін қаражаттан асып түсетін сома.
Туризмге бөлінген субсидиялардың да тиімділігі мен қалай қадағаланып жатқаны күмән тудырады. Мысалы, Kids Go Free жобасы балалардың дем­алы­сын ынталандырады делінеді, бірақ ол қызмет тек отбасылық турпакетпен сая­хат­тағандарға ғана арналған. Оны пай­да­лана алатындар саны шектеулі. Ал әр шетелдік туристке 15 000 теңге төлеу тәжірибесі шын мәнінде елге турист тартуға ықпал ете ме? Әлде, тек қағаз жүзіндегі ста­тистиканы көбейте ме? Бұл сұрақтарға жауап жоқ.
Одан бөлек, әлеуметтік желілерде тәртіп сақшыларының ақша талап еткені туралы айтқан көрші елден келген туристердің шағымдары да тара­ған болатын.
Тағы бір мәселе – аймақтарға бірдей көңіл бөлініп отырған жоқ. Туризмге бөлінген миллиардтардың басым бөлігі Алматы, Астана және Маңғыстау сияқты орталықтарға қарастырылады. Ал Сол­түс­тік Қазақстан, Батыс өңірлер немесе Жетісу облыстарында нақты серпіліс байқалмайды. 
Жеке инвестицияларға келсек, Kazakh Tourism мәліметінше, жобалар­дың 90 пайызын отандық инвесторлар іске асырады. 2025 жылдың алғашқы 5 ай­ында туризмге 300 млрд теңгеден астам қаржы (576,9 млн доллар) тар­тылды. Бірақ сол жобалар қандай әлеуметтік міндеттемелер алады? Олар қызметкер­лерге лайық жалақы төлей ме? Сумен, электрмен, жермен қамта­масыз ету кезінде жеңілдіктер алып отырған кәсіпкерлер әлеуметтік жау­ап­кершілік жүгін қаншалықты арқа­лап отыр? Бұл сұрақтарға да жауап табу қиын. 
Экоблогер әрі саяхатшы Базарбек Қамысбаевтың айтуынша, ел ішінде саяхатқа қызығушылық артқанына қа­ра­мастан, инфрақұрылым мен жол мәселесі әлі де басты кедергілердің бірі. Туристік аймақтарда тазалық пен тәр­тіптің сақталмауы, жергілікті биліктің саланы табыс көзі ретінде көрмеуі тур­изм­нің өркендеуіне тосқауыл болып отыр. Спикер ішкі туризмді дамыту үшін аймақтар арасында бәсеке туғызып, туристік мәдениетті қалыптастыру қажет дейді.

Базарбек Қамысбаев, 
саяхатшы, экоблогер: 

Өңірлер туризмнің табыс көзі екенін толық түсініп 
отырған жоқ

– Қазір Қазақстанда ішкі туризмнің дамуы оң бағытта деп айтуға болады. Кейінгі жылдары күнделікті және қыс­қамерзімді турлар ұсынатын компания­лардың саны артты, әрі халықтың сұ­раны­сы да өсті. Демалушылардың кө­беюі­не, бір жағынан, пандемия да әсер етті – шекаралар жабық кезде адамдар ел ішіндегі көрікті жерлерге баруға мәж­бүр болды. Мысалы, сол кезеңде Көбей­тұзға, Бурабайға халық жаппай ағылды. Осы үрдіс әлі де жалғасып жатыр.
Алайда шешімін таппаған мәселелер де бар. Ең үлкен кедергі – жол мен инфра­құрылым. Қазақстанда тамаша табиғи аймақтар жетерлік, бірақ оларға апаратын жолдардың сапасы төмен. Мысалы, Катонқарағайға бір барған тур­ист қайта барғысы келмеуі мүмкін – жолдың нашарлығы себеп. Мұндай жағ­дай­ларды болдырмау үшін жолдарды жөндеп, жол бойындағы инфрақұры-
л­ым­ды жақсарту қажет.
Өңірлер туризмнің табыс көзі екенін толық түсініп отырған жоқ. Әр аймақ өзі­нің табиғи нысандарын жарнамалап, тур­ис­терді тарту үшін бір-бірімен бәсе­ке­лес болуға тиіс. Мысалы, Ақтаудағы Боз­жыра мен Ақтөбедегі Ақтолағай – екеуі де тартымды жерлер. Бірақ турист қайсысын таңдайды? Қай жерде жағдай жақсы жа-
с­ал­ған? Қайсысының жарнама­сы көбірек? Осы сұрақтарға жауап беру арқылы өңірлік туризмді дамытуға болады.
Тағы бір маңызды мәселе – тазалық. Ұлттық парктер мен демалыс орындар­ында қоқысты сұрыптау, жинау жүйесі жолға қойылмаған. Мұндай әрекеттерге заңмен немесе жергілікті әкімшілік деңгейінде тыйым салынуға тиіс.
Мемлекет тарапынан қолдау көрсеті­ліп жатыр. Мысалы, Kazakh Tourism ком­паниясы іске асырған Kids go free бағ­дар­ламасы арқылы ел ішінде саяхат­таған отбасылардың балалары тегін ұша алады. Сондай-ақ туристік орындар мен жол бо­й­ына санитарлық-гигиеналық торап­тар орнатқан кәсіпкерлерге 83 мың теңге көлемінде субсидия қарастырылған. Мұн­дай бағдарламалар көбейе беруге тиіс.
Сонымен қатар өз туристік мәдени­еті­мізді қалыптастыруымыз қажет. Та­биғатты аялау, жауапкершілікпен қа­рау – осы саланың тұрақты дамуына негіз болады. Туризм тек шетелге бару емес: көрші ауылға сапар шексеңіз де, бұл– ішкі туризмнің бір бөлігі. Сон­дықтан өз еліміздің байлығы мен көрікті жер­лер­ін насихаттауымыз керек

Туризм – әлеуеті зор сала, алайда сол мүмкіндікті толық пайдалану үшін түбегейлі өзгеріс қажет. Өңірлер туризмді тек қосымша сала ретінде емес, табыс көзі, өңірлік бренд қалыптастыратын құрал ретінде қабылдаса, сектордың тиімділігі еселене түсуі мүмкін. Ол үшін әр аймақ өз ерекшелігін тиімді таныстырып, өз алдына жұмыс істеп, турист тартуға мүдделі болуы керек.