Қоғамның даму деңгейі заң мен құқық үстемдігімен, әділдікке деген сенімімен өлшенеді. Құқықтық тәртіп – тек мемлекеттік институттардың тиімді жұмысы ғана емес, әр азаматтың күнделікті өміріндегі қауіпсіздік пен сенімділіктің кепілі. Заң үстемдік құрмаған жерде, әділ шешімдерге арқа сүйемеген қоғамды әлеуметтік күйзеліс, кикілжің жайлайды. Сондықтан құқықтық тәртіп – тек құқық қорғау органдарына жүктелген міндет емес, бұл – бүкіл қоғамға ортақ жауапкершілік, өркениетті ел болуға ұмтылған халықтың ішкі мәдениеті мен таңдауы.
Қоғамдық сенімге ие болу, әділетсіздікпен күресу және азаматтардың құқықтарын нақты қорғау – бүгінгі мемлекеттік саясаттың өзегіне айналып келеді. Себебі қоғамда құқық пен тәртіп орнамайынша, тұрақты экономика да, әділ саяси жүйе де, берекелі қоғам да құрылмайды.
Президент жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының сарапшысы Елнар Берікбаевтың айтуынша, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен қабылданған заңнамалық өзгерістер – ел ішіндегі қауіпсіздікті күшейтіп, азаматтардың өмір сүру құқығын нақты қорғауға бағытталған. Қолға алынған реформалар да осы сұранысқа берілген стратегиялық жауап. Әйелдер мен балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, киберқылмыспен күрес, адам саудасына және есірткі бизнесіне қарсы заңдардың күшеюі – құқықтық тәртіпті нығайтуға жасалған батыл қадамдар. Сарапшы қоғамда құқық бұзушылыққа мүлдем төзбеу қағидасының орныға бастағанын айтып
өтті.
Елнар Берікбаев,
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ
Стратегиялық талдау бөлімінің басшысы:
Азаматтарының қауіпсіздігін қорғай алмаған қоғамда бірлік пен даму болмайды
– Құқық пен тәртіп орнамаған елде тиімді экономика, тұрақты саяси жүйе және өркендеген қоғам құру мүмкін емес. Құқық үстемдік орнатса, қоғамда заң мен тәртіп қалыптасады, бұл – мемлекеттің бүкіл құрылымының негізі. Құқық үстемдігі қамтамасыз етілген мемлекетте бизнес, инвестициялар мен әлеуметтік институттар дамуға мүмкіндік алатын қауіпсіз және болжамды орта қалыптасады.
Экономикалық даму қауіпсіздікпен тығыз байланысты. Тұрақсыздық, қақтығыстар мен зорлық-зомбылық адами капиталдың жойылуына әкеліп, инвестициялық тартымдылықты төмендетеді, шығын мен сын-қатерді күшейтеді.
Азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету – мемлекеттің басты міндетінің бірі. Өмір сүру, еркіндік, азаматтардың жеке шекарасының сақталуы – кез келген өрке-
ниетті қоғамның іргетасы. Қоғам өз азаматтарының қауіпсіздігін қорғай алмаса, онда бірлік пен даму болмайды.
Осы мақсатта Мемлекет басшысы азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған бірқатар маңызды заңдарға қол қойды. Бұл бастамалар азаматтың негізгі құқықтарын қорғауды, қылмыстың алдын алуды, киберқауіптермен күресуді және зардап шеккендерге заң көмегін күшейтуді қамтиды.
Кейінгі кезде әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық фактілерінің жиілеуіне байланысты 2024 жылғы 15 сәуірде Президент «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.
Заңның негізгі бағыттары: Орташа және ауыр дене жарақатын әдейі келтіргені үшін жауапкершілікті күшейту; Отбасылық зорлық-зомбылық құрбандарына арнайы қызмет көрсететін байланыс орталықтарын және отбасын қолдау орталықтарын құру; 16 жасқа толмағандарға қатысты жыныстық сипаттағы әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік белгілеу, суицидке итермелеу мен оны насихаттауға тыйым салу; Кәмелетке толмағандарға қатысты буллинг пен кибербуллинг үшін әкімшілік жауапкершілік енгізу.
«Адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы» заң адам саудасының барлық түрлеріне – мәжбүрлі еңбекке, қайыр сұратуға, жы-
ныстық қанауға және ағзаларды заңсыз алуға – қатысты жауапкершілікті күшейтуді көздейді. Заңда:
Кәмелетке толмағандарды жыныстық қызметке тартқаны, жезөкшелікті жарнамалағаны немесе притон ұйымдастырғаны үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.
Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы жасалатын қылмыстардың алдын алу үшін Ішкі істер министрлігі құрамында Киберқылмыстармен күрес де-
партаменті құрылды. Департаменттің міндеттері: Киберқылмыстарды анықтау және тергеу; Телефон және интернет алаяқтықтың жолын кесу; Қорғаныс технологияларын әзірлеу және енгізу; Киберқылмысқа қарсы халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
Есірткіге қарсы күрес (2025 жылғы
2 қаңтар). «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне есірткі, психотроптық заттардың, сол тектестердің, прекурсорлардың және күшті әсер ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң келесі өзгерістерді қамтиды: Есірткі өндіру, өңдеу немесе лауазымды тұлғалар тарапынан жасалған жағдайда – 15 жылдан 20 жылға дейін немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру және мүлкін тәркілеу жазасы енгізілді. Есірткі жасырушы «закладчиктерге» алғаш рет ауырлататын мән-жайсыз жасаған қылмыс үшін 5 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы (бұрын 5-10 жыл) енгізілді. Бұл – олардың есірткіні тікелей өндірмегені және көбіне ұйымдастырушылардың ықпалында болғаны ескеріліп қабылданған шара. Алайда бұл қылмысты қайта жасағандарға жаза
7 жылдан 12 жылға дейін күшейтіледі.
Кәмелетке толмағандарға, білім беру ұйымдарында немесе қылмыстық топ құрамында есірткі таратқандар үшін – 15 жылдан 20 жылға дейін бас бостандығынан айыру және мүлкін тәркілеу қарастырылған.
Ең маңыздысы – қоғам санасының өзгеруі. Қоғам отбасылық зорлық-зомбылыққа, буллинг пен нашақорлыққа, жалпы құқық бұзуға мүлдем төзбеу қағидасын қабылдай бастады. Бұл – еліміздің құқықтық мәдениетінің сапасы жаңа деңгейге көтерілгенін білдіреді.
