ЭКСПО-2025: Болашақ бүгіннен басталады

2025 жылғы 13 сәуірден 13 қазанға дейін Жапонияның Осака қаласында технологиялық, әлеуметтік және экологиялық аспектілерді қамтитын ЭКСПО өтеді. «Біздің өміріміз үшін болашақ қоғамын құру» тақырыбын арқау еткен көрмеде Қазақстан павильоны «Өмірді құтқару» кластерінде орналасады. 

3D-принтері тірі тері мен қан тамырын 
басып шығарады 

Әлем елдері арасындағы ынтымақтастықты нығайту, инновацияны насихаттау және мәдени алмасуды қолдайтын халықаралық көрме – ЭКСПО-ның адамзаттың дамуына қосқан үлесі зор. Мәселен, 1878 жылы Париждегі ЭКСПО-да өнертапқыш Александр Беллдың телефон технологиясы көпшілікке таныстырылды. Ал 1939 жылғы Нью-Йорк көрмесінде RCA компаниясы теледидар арқылы алғашқы ірі масштабты бейнетрансляция жасады. 2010 жылы Шанхайда «Ақылды қалалар» концепциясы ұсынылды. 2017 жылы Астанада балама энергияның маңызы дәріптелді. Енді Осака көрмесінде Жапония үкіметі Индустрия 4.0 перспективасын көзбен көруге шақырады. Бұл көрменің басты артықшылығы – осы! 
Көрмеде «Өмірді құтқару», «Мүмкіндіктерді кеңейту» және «Өмірді біріктіру» тақырыптық кластері аясында болашақ технологияның тәжірибелік алаңы, ғаламдық мәселеге шешім ұсыну, болашақ өмір сүру моделін қалыптастыру және экономикалық өсім мен технологиялық прогресті жеделдету жолы ұсынылады. 

«Адамдардың өмір сүру зертханасында» роботтар мен жасанды интеллект қонақ­тар­ды қарсы алып, қызмет көрсетеді. Жапония үкіметінің болашақ бүгіннен басталады дей­тін идеясын ұсынып, болашақ қоғамның мо­делін құруға арналған ірі платформаны та­ныстырады. McKinsey зерттеуіне сәйкес, 2030 жылға дейін AI әлемдегі жұмыс орын­дарының 30 пайызын алмастырады. 
Шараға келушілердің автомат-тандырыл­ған кө­лік пен смарт-қала үлгісін, сондай-ақ IoT (зат­тар интернеті) жүйесін көз­­­бен көріп, тіп­ті қолмен ұстап сезінуге мүм­­кіндігі бола­ды. Ең қызығы –  ғарыш­тағы жаңа өмір сүру мүмкіндігі зерттеледі. Ген­дік инженерия, био­технология және ме­дицина саласындағы прог­реске куә бо­ламыз. DeepMind компаниясының AlphaFold 2 жүйе­сі дәрі-дәрмек пен биоинженерияда төңкеріс жа­сады. Осындай технологияларды «Өмір зерт­ханасында» тәжірибе жүзінде көруге бо­лады.
Жапонияда халықтың қартаюы өте өзек­ті мәселе болғандықтан, «медициналық инно­ва­ция» бағытында зерттеу жұмысы жүргізіліп жатыр. Дүниежүзілік көрме аясында трансплантация және биоинженерия саласындағы жетістіктер көр­сетіледі. Ген терапиясы, жасуша ре­ге­не­рациясы мен 3D баспа арқылы органдарды ба­сып шығару бүгінде зертханалық деңгейде дамып жатыр. 2020 жылы CRISPR-Cas9 техноло­гия­сын жасаған ғалымдар Нобель сыйлығын ие­ленді. Ал Wake Forest институты 3D-прин­тер ар­қылы тірі тері мен қан тамырларын ба­сып шы­ғаруға болатынын дәлелдеді. Harvard Medical School зерттеуіне сәйкес, 3D-прин­терде жа­салған органдарды клиникалық тәжіри­беде қолдану 10 жыл ішінде мүмкін болады. Сонымен қатар CRISPR-Cas9 технологиясы ме­дицинадағы революцияға айналып, ға­лымдар ДНҚ мутацияларын түзету арқылы тұ­қым қуалайтын ауруларды емдеуге мүмкін­дік алды.
ЭКСПО-2025 Osaka ұйымдастыру коми­те­тінің бас хатшысы Хироюки Ишигенің сө­зін­ше, сутегі отын элементімен жұмыс іс­тейтін көліктер мен инфрақұрылым жоба­сын, вертикал фермалардың перспекти­ва­сы көпшілікті таңғалдырады. 
FAO зерттеуіне сәйкес, 2050 жылға қарай жер ресурстарының шектеулі болуына бай­ла­нысты дәстүрлі ауыл шаруашылығы азық-түлік тапшылығын шешуге жеткіліксіз болуы мүм­кін. Сондықтан вертикал фермалар мен биореакторда жасалған ет болашақта басты қорек көзіне айналады.

Өмір зертханасының маңызы

«Өмір зертханасы» жасанды интеллект, робот техникасы, заттар интернеті және био­технология сынды инновациялар адам­ның күнделікті өмірімен интеграциялаудың артық­шылығын көрсетеді. Яғни, болашақты қалыптастыратын ең жаңа технологияны кө­руге және сынауға бірегей мүмкіндік бере­ді. Климаттың өзгеруі, халықтың қартаюы және теңсіздік сияқты жаһандық мәселені шешудің жолын көрсетеді. 
Зертхана медицина, телемедицина және жа­санды интеллект негізіндегі диаг­ностика сияқты жаңа медициналық тех­нологияны ұсынады әрі сол арқылы аурудың алдын алудың, ерте диагностикалаудың және тиімді емдеудің маңызын түсіндіреді. Сондай-ақ виртуалды шындық, толықтырылған шын­дық және жасанды интеллект негізіндегі білім берудің және оқытудың жаңа әдісін ұсынады.
Көрме қонақтары жаңа технологияларды тек көріп қана қоймай, оларды қолданып, өз әсерін бөлісе алады. Бұл лаборатория ин­но­вацияны адамдардың нақты қажеттілігіне бейім­деуге көмектеседі. Қонақтар экология­лық таза үйде уақыт өткізіп, энергия үнемдеу технологиясын барлап, жүргізушісіз такси қызметін пайдалана алады.
Цифрлық идентификация жүйесі іске қосылып, келушілер келешектегі виртуалды жұ­мыс орнының қалай жұмыс істейтінін кө­реді. Эксперименттік платформа арқылы адам­­дар жаңа технологияны өз қолымен сы­­нап, күнделікті өмірде қалай қолданы­ла­тынын түсінеді. 
Жапонияның Society 5.0 тұжырымдамасы ин­теллектуалды қала идеясын дамытуға бағыт­талған. PwC зерттеуіне сәйкес, Industry 4.0 технологиясы әлемдік ЖІӨ-ге 14 трил­лион доллар қосымша табыс әкелуі мүмкін. Осылайша, ЭКСПО-2025 көрмесі болашақ цифрлық қоғамның қалай жұмыс істейтінін көрсету үшін тамаша алаң болады.
Ғалымдар келешектің озық медицинасын зерт­теп, іске асырудың жолын іздеуде. Осака көр­месі осы бағыттағы тәжірибесін бөлі­се­ді. Мәселен, дене импланты және кибер­не­ти­калық жақсартуға қол жеткізіп, смарт-про­тездер және адам қабілетін күшейтетін имп­ланттар жасаудың артықшылығы іс жү­зінде дәйектеледі. 
Болашақтағы денсаулық сақтау жүйесін зерт­теу­мен айналысатын ғалымдар арасында Эрик Топольді ерекше атауға болады. Аме­ри­калық кардиолог және генетик, цифрлық ме­­дицина мен жасанды интеллектіні ден­сау­лық сақтау саласына енгізу бойынша же­текші маман саналады. 
Жасанды интеллектіні онкология және ра­диология саласында қолдану бойынша зерт­тейтін Регина Барзилай, жасанды интел­лек­тіні диагностикалық процесте қолдануды зерт­тейтін Фиона Гилберт, дәстүрлі меди­цина­сы мен заманауи технологияны біріктіру ар­қылы ауруды емдеудің жаңа әдісін зерт­тей­тін Шао Ли сынды ғалымдар бар.
Әрине, бұл ғалымдар Осаканың озық үл­гісіне өз бағасын беретініне сенеміз. 

Қазақстан «Өмірді құтқаруға» кіріседі

Бұл сұрақтың жауабын «QazExpoCongress» ұлттық компаниясы» АҚ Бас­қар­ма төрағасының бірінші орынбасары Дәулет Еркімбаевтан сұрадық.
Қазақстан павильоны «Өмірді біріктіру» клас­терінде орналасады және Оңтүстік Корея, Германия және басқа елдермен қатар жаңа жобасын ұсынады.
Павильонның негізгі идеясы – халықтар­дың мәдениеті мен бірлігін бейнелейтін шаңырақ символикасы арқылы «Өмірді бірік­тіру» тақырыбын ашуға негізделеді.  
«Тарих және мұра» аймағында Қазақстан кар­тасы түріндегі 3D-мэппингпен жабдық­тал­ған интерактивті экспонат орналасқан. Ке­лушілер картаның әртүрлі бөліктерін түр­ту арқылы ел тарихының маңызды кезеңдері, мә­дени ескерткіштері және дәстүрлері ту­ра­лы қызықты мәліметтер ала алады. Экс­по­зиция сақ дәуірінің «Алтын адамынан» бас­талып, қазақ хандарының кезеңі, Алтын Ор­­­­­даның гүлденуі, Ұлы Жібек жолының маңыз­дылығы және Абай Құнанбайұлының рухани мұрасымен таныстырады. Сонымен қатар Қазақстанның әлемдік спорттағы же­тіс­тіктерінің жарқын сәттері бейнеленген қыс­қаметражды фильмдер көрсетіледі. 
«Байланыс және Бірлік» аймағындағы цифрлық инсталляцияға келушілер Қазақ­стан­ның әртүрлі аймағындағы адамдардың өмі­рімен виртуалды түрде «танысуға», олар­дың мәдениеті мен салт-дәстүрлері туралы ин­терактивті түрде білуге мүмкіндік алады. Тұрақты даму жобасы мен жасыл технология ту­ра­лы қысқаметражды фильмдер ұсыны­лады.
«Әлеует және Болашақ» аймағында Қа­зақ­станның заманауи көзқарасы мен стра­те­гия­лық дамуы көрсетіледі. Интерактивті мо­ни­тор арқылы экожүйе (флора, фауна, қорық­тар), ресурстар (ауыл шаруашылығы, пайдалы қаз­балар), туризм (көрікті жерлері), инно­вациялар (инвестициялық жобалар) және эко­номика (экспорт, импорт) туралы муль­ти­медиялық ақпарат беріледі. Бұл – еліміздің ту­ристік әлеуетін арттыруға жол ашады. 2024 жы­лы елімізге 5 миллионнан астам турист кел­ді. Туристер Бурабай, Көлсай көлдері, Ша­рын шатқалы сияқты табиғи көркем жерлер мен Түркістан, Отырар қаласына қызығады.
Кейінгі жылдары елімізде медицина сала­сында инновациялар іске аса бастады. ЭКСПО алаңында осы саладағы жетістіктердің маңы­зы ашылады. Яғни, донорлық органды ұзақ уақыт сақтауға және трансплантациялауға арналған инновациялық ALEM (Astana Life Ex-situ Machine) құрылғысын таныстырады. Бұл технология донорлық жүректі 48 сағатқа дейін, өкпені 12 сағатқа дейін сыртқы ортада сақтай алады. Технологиялық шешім ағза­ларды трансплантаттауға мұқтаж науқас­тар­дың өмірін сақтап қалудың керемет мүм­кіндігін ұсына отырып, медицинадағы жаңа жетістіктерге жол ашады.
Қысқасы, Osaka-да еліміздің технология­лық прогреске қосатын үлесі көрсетіледі.

P.S. 

Жапониядағы ЭКСПО-2025 бұл –  адамзаттың болашағына арналған платформа. Ол технология мен ғылымның қалай дамитынын ғана емес, олардың адамдар өмірін қалай жақсартатынын паш етеді. Бұл көрме озық технология арқылы тұрақты, қауіпсіз және ыңғайлы әлем құруға ықпал етеді. Жапондар «Болашақ бүгіннен басталады» идеясын ұран етіп, төртінші өнеркәсіп революциясы қалай іске асатынын көрсетуге тырысады. Біз өркениет көшінен қалмау үшін Osaka-дағы тәжірибені көріп ғана қоймай, оны іске асыруға тиіспіз.

Нұрлат БАЙГЕНЖЕ