Қазақты шешеден айырғысы келетіндер кімдер?

Елімізде шетелдердегі әр алуан діни оқу орындарынан, әрқилы пи­ғылдағы ұстаздардан тәлім алып келген жастар өз оқып-біл­ген­дерін ақиқаттың ақырғы нүкте­сін­дей санап, соны ел ішінде наси­хат­тауды үрдіске айналдырғалы қашан. Соңғы жылдары имамдар әлеу­меттік желіні меңгеру,  арқы­лы кеңі­нен танылып, уағыз жүр­гізе бастады. Әр имамның же­лідегі парақ­шасында мил­лионға жуық оқырманы бар. 

Елімізде шетелдердегі әр алуан діни оқу орындарынан, әрқилы пи­ғылдағы ұстаздардан тәлім алып кел­ген жастар өз оқып-білгендерін ақи­қаттың ақырғы нүктесіндей са­нап, соны ел ішінде насихаттауды үр­діске айналдырғалы қашан. Соң­ғы жылдары имамдар әлеуметтік же­ліні меңгеру,  арқылы кеңі­нен та­нылып, уағыз жүр­гізе бастады. Әр имамның же­лідегі парақ­ша­сын­да мил­лионға жуық оқырманы бар. Яғни, әр блогер имамның артында оны қолдайтын, пікіріне құлақ аса­тын, сөзін аяқ асты етпейтін қалың әск­ері бар. Алайда соңғы кез­дері жұл­дыз имамдар уа­ғыз барасында сөзден жаңыла бастады. Кешегі ап­тада ұстаз саналатын Қа­былбек Әліп­байұлының «ана» мен «шеше» сөздеріне қатысты ойы қызу тал­қы­ға түсті. 

«Ана бар, шеше бар. «Ана деген кім?» десе бүкіл болмысын, көрген-түйгенін, бәрін ба­ла­ға арнайды. Шеше деген балаларын тастап кет­кен әйел кісі, балаларына еңбегі сіңбеген. Ай­рылысу керек болса, айрылысып кете сал­ған. Әрі «Анаңның бәленшесі» деген бо­қа­уыз сөз жоқ, «шешеңнің бәленшесі» деген бо­қауыз бар. «Шеше деген кім?» десе, балаға ең­бегі сіңбеген әйел екен. Памперсін де ауыс­тырмаған, біреуді жалдап қояды. Сондықтан әйел­дің миссиясы шеше болу емес, ана болу. Ана баласы үшін барлық нәрсеге дайын болу ке­рек» (Видеодағы мәтін сақтаулы), – дейді Қа­былбек имам. 

«Ана кім», «шеше» кім?

Көпшіліктің ашу-ызасын тудырған ви­деодағы ана мен шеше сөзінің ма­ғынасын іздеп кітап ақтардық. Сөзіміз дә­лел­ді болуы үшін. 
Шеше – баланың туған анасы, апа. Әдет­те, баласы туған анасын «шеше» деп атамаса да, «бәленнің шешесі», «шешесі кім», «шешем бар» дегенде шеше атауы сол мағынаны біл­діреді. Кейде орта жастан асқан басқа әйел­дер­ді де «шешей» деу де жиі кездеседі. Бұл жас­тар тарапынан ізгілікті, әдептілікті ілти­пат­тылықты аңғартады. (Қазақ дәстүрлі мә­дениетінің энциклопедиялық сөздігі. – Ал­маты: «Сөздік-Словарь». 1997.- 368 б.)

2017 жылы жарық көрген Б.Қалиев, Ж.Түй­мебаев, Ш.Құрманбайұлы, С.Исаков құ­рас­тырып шығарған «Мұқағали тілі» сөз­дігінде шеше деп баланың туған анасын, апа­ны айтады.
Шеше – баланың туған анасы, апасы
Жай басып, ауыр тыныс алып демігіп келе жатқан Абайдың шешесі (М.Әуезов, Абай).
Отырушы ек топтанып,
Берілмеген есеміз,
Су әкеліп, от жағып,
Күйбең-күйбең шешеміз (2,365).

Шешем менің – иілген сұрау белгі,
Сәл ғана шаттық көрді, жылау көрді.
Қалай ғана қалпына келтірерсің,
Дауылдар майыстырған мынау белді (1,163).

Ана сөзінің түсіндірмесі: 
1. Туған шеше. 
Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энцик­ло­пе­­­диялық сөздігі. – Алматы: «Сөздік-Сло­варь». 1997. – 368 б.
1. Баланың туған шешесі; балалы әйел.
«Сүймеймін, басқа кімге бұйырса да кө­не­йін, осы жаннан маған азаттық әперсін», – деп әкеме өз анамды да, мынау кіші анамды да екi рет салып едiм, ырзалық ала алмадым (М.Әуезов, Шығармалар жинағы). Балаға де­ген ана мейiрiмi, оның оттан да ыстық ма­­­хаббаты қандай күшті болса, анасына де­ген баласының сүйiспеншiлiгi одан да күш­ті едi (І.Есенберлин, Шығармалар жина­ғы).
Көрмесе бір рет қайдалап,
Тынымсыз жаны аңсаумен,
Сүйе ме анаң аймалап,
Айтшы сен, айтшы, жан сәулем (Т.Айбер­ге­нов, Мен саған ғашық едім).

Сарапшылар не дейді?

Тәттігүл 
Кар­таева, 
әл-Фараби атын­­да­ғы Қаз­ҰУ про­фессоры, тарих ғы­лым­дары­ның кан­­дидаты 
(ав­тор­дың abai.kz ақ­па­рат­тық пор­та­лын­дағы мақаласы қыс­­қар­ты­лып алын­ды):

Шеше сөзіне ауыз әдебиетінде анықтама беріліп қойған

– «Шеше, шеше! Неше кесе, сынды ке­ше?». Осы жаңылтпашпен тілін жат­тық­тыр­ма­ған қазақ кемде кем шығар! Бала «шеше» деп анасынан сұрап тұр! «Шеше», «Ана» – бір ұғым! «Шеше», «Ана» – ертеден келе жатқан көне түркі сөздері, екеуі де дүниеге ұрпақ әкел­ген әйел адам! «Әке-шеше» – баланың ата-анасы. Анасы мен баласын, «шешесі мен баласы» немесе «шешелі-балалы», – дейді. «Ше­шелі жетім – жарты жетім», – деген ха­лық мақал-мәтелінде шешесінен айырыл­ған­ды меңзеп тұр. Құрманғазының анасы Ал­­­қаға арнап шығарған күйі – «Қайран шешем»! Мұхтар Әуезов «Абай жолы» ро­ма­нында «Абайдың анасы» демейді, «Абайдың ше­шесі», – дейді. Қытай, Моңғолия,

Түркия, Иран қазақтары арасында анасына «шеше» деп қатынас жасайтын отбасы баршылық! Қ­азақ халқы әулеттің үлкен ақсақалының жа­рына, оның әулеттің ұйытқысы ретіндегі ор­ны, қасиетіне қарай сол әулеттен тараған ұл-қыздар «шешеміз», «үлкен шешеміз» деген сый­ластық құрметпен қарайды. Әжені де «үл­кен шеше» дейді. Ал, шешемен байла­ныс­ты боқтық сөз «шеше» ұғымының анық­та­ма­сына жауап бермейді, түбін қазатын бол­сақ «ана» ұғымымен байланысты да боқ­тық сөз бар. «Әке» туралы боқтық сөз де ор­тада кең қолданыста, сонда «әке» ұғымына «баласын тастап кеткен адам» деп анықтама берсек не болады?. «Боқтық» сөз өз алдына бө­лек тақырып. 

«Шеше» ұғымына ойдан анықтама ойлап тауып, қоғамға таңудың қажеті жоқ. Тереңге үңілмейтін, фольклорлық мұраларымызды оқымай, имамның сөзіне иланатын белгілі бір қоғам мүшелері қалыптасқанына көзіміз жетіп жүр. Сондықтан имам, молдалар қауы­мы ұлттық құндылықты сақтауға аса сақ­тық­пен қарауы қажет. Имам ілім, білім бе­ре­­тін діни тұлға болуы шарт! Қазіргі кезде имам, молдалардың кәсіби мамандығына «ұс­­таз» сөзі тіркеліп жүр, мысалы «Қабылбек ұс­таз». «Ұстаз» сөзі үйретуші, оқытушы, білім беру­ші адам деген мағынада. Діни кәсіпте «ұстаз» сөзі қосылса, ол оның біліктілік дә­ре­жесін, статусын танытады, біздің ғылыми ортада «профессор», «доцент», әскери ортада «капитан», «майор» деген сияқты. Сондықтан «ұстаз» статусына ие болған имам, молдалар қандай да бір дәстүрлі ұғымдар жүйесіне анық­тама берер алдында, фольклорлық, эт­ног­рафиялық әдебиеттер, энциклопедиялар, ак­адемиялық басылымдарды (10 томдық «Ұлт­тық энциклопедия»; 15 томдық «Әдеби сөз­дік»; 5 томдық «Этнографиялық энцикло­пе­дия»; 100 томдық «Бабалар сөзі», т.б.) оқып, ха­лық алдында дайындықпен шыққандары аб­зал. Уағыз да «білім жетілдіру» мазмұнында бол­уы қажет.

Жантас ЖАҚЫПОВ, 
филология ғылым­дарының докторы, профессор:

Ана деген сөзде поэтикалық көркем рең бар

– Ана деген сөзде поэтикалық көркем рең бар. Шеше деген ондай әдемі естілмеуі мүм­кін, бірақ ол қалыпты сөз. Оңтүстіктің бәрі шешеден боқтайды. Біз әкеңді деп боқ­таймыз. Сонда әке деген жаман сөз ба? 

Шеше, шешей деп айтылған, айтыла да бермек. Ана сөзі Отан-Ана, Жер-Ана деп қо­сар­лана қолданылады. Ана сөзінің киелі, қа­сиеті бар. Шеше сөзі жаман емес. Шеше деп боқтайтын оңтүстіктің қазағы шығар ай­тып жүрген бұл пікірді. Өзім шал-кем­пірдің баласы болдым, шешемді атымен ата­дым. Әжемді апа дедім. 

Шеше сөзінің қолданыстан шығып бара жатқанын байқамадым. Менің білетінім ана деген сөзді айтқанда көркемдік, айрықша, қа­сиеттеп барып айтасың. Жай өмірде ше­шем, туған шешем, өгей шешем деп айта­сың. Айырмашылық жоқ. 

Асылы ОСМАН, Қазақстанның еңбек 
сіңірген қайраткері, филология ғылымдарының кандидаты:

Аузыңнан шыққан сөзіңнің құлысың

– Қабылбектің шеше мен ана сөзін са­лыс­тыруы жөнсіз. Бұл жігіт қазақтың сөзінің мәнін, мағынасын ұғынып, түсініп отырған жоқ. Егер басқалай мақсаты болмаса, қазақ ауылында, қазақ ортасында өскен, бойында қазақи рухы бар адам мұндай сөз айтпаса ке­рек-ті. Шын мәніне келгенде, ана, шеше ұғы­мы – біреу. Айырмашылық – тек атауын­д­а ғана. Мен шеше деймін, сіз ана дейсіз. Ба­ры сол. Мысалы, мен оңтүстікте өстім. Ата-әжесінің бауырында өскендер шешесін жеңеше, жеңге деп те атайды. Түптеп келетін бол­сақ, бұл – ата-бабамыздан келе жатқан әдет, ұлттық құндылық. 

Қазақ әлде де өзінің болмысына бойлай ал­май тұр. Егер Қабылбек қазақтың жан дү­ниесін ұғып, болмысына бойлай алса, онда бұ­лай айтпаған болар еді. Менің жетекшім Ах­меди Искаков көшеде Шәмші Қалдаяқовты кез­дестіріп қалып: «Сенің жолыңды қуатын ба­лаларың бар ма?» деп сұрайды. Сонда Шәм­ші Қалдаяқов: «Ақа, менің 2 ұлым бар. Екеуі де консерваторияда оқиды. Бірақ олар қой­дың қиының иісін иіскемеген ғой» дейді. Сол секілді мына кісі де қазақтың қойының қиын иіскемеген шығар деп отырмын. Қа­зақ­тың болмысына бойлай алмай тұрған шы­ғар. Қазақтың жан дүниесін ұқпай тұр, қа­зақтың әр сөзіне мән-мағына бермей тұр. Қа­зақтың сөзі емес, әрбір әрпінде өзіндік үн бар. 

Домбыраны харам деп, шеше ұғымын төмендеткісі келетіндердің көздеген мақсаты бір секілді. Бұл ұйып отырған көп­ші­лікті адастыру, іріткі салу, арандату. Сон­дықтан әр адам өз жұмысын дұрыс істеуі ке­рек. Егер сұрақтарға жауап бере алмаса із­де­ніп, оқып, сараптасын. Көпшіліктің ал­ды­на шығып сөз айту үлкен жауапкершілікті талап етеді. Өйткені сенің сөзің – айтылған­ша сенің құлың, айтылған соң сен – сөзіңнің құлысың.

Жақ жаңыла берсе ше?

Қабылбектің ел алдына талқыланып жат­қан бұл бірінші сөзі емес. Былтыр да қа­зақ­тілді оқырмандарға сәлемдесуге байла­ныс­ты «сәлеметсіз бе» деп амандасуды қою ке­рек» деген ұсынысы дауға қалған болатын. 

Қабылбек Әліпбайұлы одан бұрын да имам­ның мешіттегі уағыз кезінде басшы сұ­раса, пара беруге болады деп айтқан еді. «Па­ра беруге болатын бір ғана орын бар. Өзің­нің мамандығыңмен жұмыс істеп жүр­генде басшысы пара сұрайды. Ол: «Бір кісі келіп тұр. Егер ақшаңды бермесең, орныңды боса­тасың» десе, шариғатта сол кезде рұқсат етіл­ген. Өзіңнің отбасыңды бағу үшін ақша ке­рек. Берген кезде де аса мұқтаждықтан бе­ріп тұрсыз. Оның шын ниетпен бергісі ке­ліп тұрған жоқ. Басшысы үстемдікпен алып жатыр. Шариғатта адам тығырыққа тірел­ген кезде пара беруге болады. Ондай кезде күнәһар оның басшысы болады», – де­ген болатын ол. 

ҚМДБ: Қабылбекке қатаң шара қолданамыз

Тақырыпқа орай біз де ҚМДБ-на ха­бар­ласып мән-жайды білгіміз келді. Біздің сауалдарымызға Уағыз-насихат бөлі­мі­нің меңгерушісі, PhD доктор Батыржан Ман­сұров жауап берді. 

– Қазақстан Мұ­­­­сыл­мандар діни бас­­қар­ма­сының жанында Респуб­ли­калық ақпа­рат­тық насихаттық топ (РАНТ) жұмыс і­с­тей­ді. Ол топтың құ­­­­рамында білікті, бі­лімді дін қыз­мет­керлері бар. Олар бүгінде қазақ және орыс тілінде (сұрау бойынша) уағыз айтады. Жұмыс тобының құрамында 36-38 қыз­мет­кер бар. Біз РАНТ мүшелеріне семинарды қа­лай өткізуді, онда не айтуды, әдіснамасын, ме­тодикасын көрсетіп, аудиторияны таң­дау­ды ұсынамыз. Ал РАНТ мүшесі, белгілі уағыз­шы Қабылбек Әліпбайұлының «ана», «шеше» мәселесіне қатысты айтқан сөзі ҚМДБ-ның пікірін білдірмейді. Ол да бір мәліметке сүйеніп өзінше пікір айтқан шығар. Уағызшы сол ойда деген сөз емес. Ол кісіге қатысты біз тиісті шараларды қолданамыз, қазір шет­ел­де іссапарда болуына байланысты байла­ны­сымыз әзірге әлеуметтік желі арқылы бо­лып отыр. Жолдан келгеннен кейін мін­дет­ті түрде оған қатысты ҚМДБ-сы тиісті ша­ра қолданады. Бұрын да есткертілген, пен­де болған соң қателеседі. Бірінші жа­ғ­дай­да да ескерту береміз, түсініктеме аламыз, сө­гіс жариялаймыз, өзіміздің ішкі құры­лым­дағы тәртіппен тиісті шара қолданамыз. Бас­шылық тарапынан, өз тарапымыздан да қа­былданған тиісті шараны жариялайтын бо­ламыз. Керек болса, РАНТ құрамы мү­ше­лі­гінен шығарылады, – деді Батыржан Бер­ден­ұлы. 

Бөлім меңгерушісінің айтуынша, «Ғұ­ла­малар кеңесі» құрамында 18 адам бар, олар­дың бәрі білікті, білімді, тәжірибелі ұстаздар мен ғалымдар. Ал Қабылбек Әліпбайұлы «Ғұ­­­ламалар кеңесінің» мүшесі емес. Алайда біз­ді болашақ уағызшылардың білім деңгейі алаң­датады. Жалпы, медреселердегі жағдай қа­лай? Оқуға түсіп жатқандар кімдер? Олар қан­дай пән оқиды? Кімнің тарихын, әде­бие­тін, мәдениетін біліп шығады? Дін істері агент­тігі сол медреседегі балалардың табелін көр­сетіп, статистикасын бере ала ма екен? Қан­ша пайызының оқу үлгерімі жақсы, өз еркі­мен діни білім алуға келгендердің бүгінгі бе­талысы туралы жарияласа жақсы болар еді. Мәселен, НЗМ, халықаралық мектептер мен үздік білім ошақтары тек мықты, білімді ба­лаларды оқытады. Сол секілді кіл мық­ты­ларды оқытуға біздің медреселердің күші, қауқары, әлеуметі жетер ме екен? Оқуда озат, тәр­тіп үлгерімі жақсы баланың медреседе оқи­мын деп таңдау жасауы неғайбыл. 
Қабылбек имам ислам шариғаты бойын­ша білімді, білікті оқытушы болғанына қа­ра­мастан қазақтың төл сөзінен, ауыз әде­бие­тінен, фольклорынан, халықтың мол қа­зы­на­сынан құралақан екені көрініп қалды. Мұн­дай уағызшылар Бәдір шайқасы туралы білуі мүмкін, бірақ Аңырақай, Едіге мен Тоқ­тамыс, Ақсақ Темір мен Баязиттің шайқасы тура­лы біле ме екен? 

Құсейін Атсыздың «Ислам бірлігі утопия ма?» атты мақаласында: «Ғасырлар бойы қа­лып­тасқан дәстүр бәрібір діннен күшті, ал та­рихи тағдыр қандай дінге болсын иліге бер­мейтін қиын дүние... Бұған қарамастан біз­дің кейбір діни дүмшелер жұртқа Ислам бір­лігін үндеп әлек. Осы идеямен әбден «ауыр­ған» олар, ата-бабаларына тіл тигізіп, тіп­ті олардан біржола бас тартуда. Олар үшін Әли мен Муавияның арасындағы қақтығыс, Хасан мен Хусейннің өлімі бәрінен маңызды. Олар араб тілін мемлекеттік тіл деп жария­лау­ға дайын. Өйткені түрік тілі бұлар үшін тіл емес. Ал Мөде, Әділ патша, Шыңғыс хан мен Құлағуларды олар тиран санайды. Олар ша­риғаттан басқа бірде-бір заңды мойын­да­майды. Балаларына Темір, Тас, Қайя немесе Ар­сылан, Барыс, Бозғұрт, Доған деген «пұт­қа­табынушылардың» есімін беру олар үшін дін­сіздердің тірлігі. 

«Шаршы топта сөз бастаудан қиынды көр­гем жоқ» – деген екен Бұқар жырау. Сірә, көп­шіліктің алдында ой толғау кез келген жан орындай алмайтын аса қиын да жауапты мін­дет екенін терең сезінсе керек. 

– Уағыз айту – қоғам тарапынан үнемі на­зарда болатын аса жауапты үдеріс. Ше­шен­дік сөздің өзге түрлеріне қарағанда уа­ғыз­дың өзіндік ерекшеліктері бар. «Дүниеге ма­хаббаты кеткен қулардың ортасында ақы­р­ет жабдығын, Құдай сөзін қанша ырға­ғы­на келтіріп айтқаныңмен, далада тұрған молаға, иесіз қалған қораға айтылған бір сөз болады да... Надандардың ортасына ғылым мағрипат сөзін шашып таратпағың – со­қырлардың ортасына шам жаққанмен бір­дей» – деп М.Көпеев (Мәшһүр-Жүсіп. Шы­ғар­­­малары. 13 т. – Павлодар: 2008. 34 б. 384 б.) айт­қандай, уағыздың айтылатын орны, ар­найы тыңдаушылары болады. Өмірінің едәуір бөлігін еңсерген егде кісінің дүниауи жеңіл-желпі әңгімелер мен саясатты айтып ай­наласын мезі етіп отыруы қаншалықты жа­ра­сымсыз болса, өмірлік тәжірибесі жоқ, көріп-білгені шектеулі жасөспірім не боз­ба­ланың жаттап алған азын-аулақ діни қағи­да­ларымен көпшілікті еркінен тыс иіріп қойып, ұзын-сонар уағыз айтып отырғаны да ақылға сыйымсыз өрескел қылық, – дейді ға­лым, филология ғылымының кандидаты Ма­май Ахетов. 

Әлеуметтік желі арқылы қоғамға іріт­кі салатын үгіт-насихат жұмыстарын жүр­гізуге әркімде мүмкіндік бар. Алайда асыл мен жасықты тамыршыдай тап басып, соған қатысты жұмыстар жүргізуге білікті де білімді мемлекетшіл мамандардың қа­жет­тілігі айқын сезіле бастады.

Ал діни уағыз халықтың діни сауатын арт­тыру, ислам дінін насихаттау мағы­на­сын­да айтылады. Ал сол уағызды айтушылардың білімін, деңгейін бір тексеретін кез келген­дей. Қазақтың «Ет сасыса тұз себер, тұз са­сыса не себер?» деген сөзі осындайда айтылса ке­рек. 

Тақырыпқа тұздық:

Берік Саймағанбетов, 
жыршы, 
Мәдениет қайраткері:

Сөз қадірі – өз қадірің

Әйгілі аңыздағы Абыл мен Қабылдың оқиғасында ниеті түзу Абыл­ды арам пиғылды Қабыл өлтіріп, қасіретке ұшырайтын еді ғой. Қара басын ғана емес, тұтас ұрпақты, қала берді ұлтты қасірет­ке ұшырататын сөзді бүгін тағы Қабылдың аузынан естідім. Қазақ­тың сөздік қорындағы 700 мыңға тарта сөздің әрқайсысының өзі­нің орыны бар және ол көрінген көк аттының қанжығасына бай­ланып, бөктеріне өңгерілмейді. Себебі оның иесі – қазақ! Сол сөз­дер­дің ішінде қасиет пен киеге оранғандары өз алдына бір бөлек. Сондай қасиетті сөздің бірі – «Шеше» сөзі. 

Біздің қоғам ұстаз деп дәріптеп жүрген уағызшымыз осы «Шеше» сөзінің мағынасын өзі­нің топшылауында: «Шеше – қанасын жарып шыққан баласына қарамай, үй-жайына көңіл бөлмей, кіндігімен алысқан жезөкше сыңайлы, жайдақ күрең», дейді. Айналайын-ау, өзің де шешеңнің құрсағында жетіліп, тоғыз ай он күнде жарық дүниеге келген шығарсың. Ана мен Шеше сөздерінің еш айырмашылығы жоқ, мәндес сөздер екенін мектепте жүргенде оқымадың ба? Өткен жылдарда Әбдіғаппар деген уағызшы «Кредит алсаңдар анаңмен алты рет ойнас жасағандай боласыңдар» деп, қазақ қоғамын бір дүрліктіріп еді. Енді, кезінде со­дан дәріс алған Қабылбектің айтып тұрғаны мынау. Қазақ «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қа­рап қыз өсер», «Әке тұрып ұл сөйлесе, ер жеткені болар, шеше тұрып қыз сөйлесе, бой жет­кені болар», «Әкесіз жетім – құр жетім, шешесіз жетім – тұл жетім», «Әке көрген – оқ жо­нар, шеше көрген – тон пішер» деген мақалдарды баласына қарамай кеткен шешелерге қарата айтқан ба? 

Дәстүрлі дінімізді келімсек ағымдардың аяғына жығып бергендерің аздай, енді талай ға­сырдан бері қанымызға сіңген сөзімізге, оның ішінде шешеден туған әр қазақ қастер тұта­тын қасиетті сөзімізге ауыз сала бастадыңдар ма? Дінге қарсы қазақты ашындырып, ұлт­тық құндылықтары мен дәстүрін, салтын, тілін, әруағын теріске шығарғаннан не ұта­сыңдар? Әлде, сендердің көксегендерің басқа дүние ме? Бүгінгінің ұстазсымақтары елдің бү­тін­дігіне емес, өзінің топас ойын алдындағы тобырға сіңіруге жұмыстанып жүр. Мұны сорақылықтың шегі деуге болады. 

Дін ортақ дейтін болсақ, ол жерде барлық өңірдің қақысы бар. Айтылатын уағыздардан бастап, барлық мешіттердегі имамдарға дейін лупамен қарау керек. Жұма намаздың уағы­зына барған әр адам, мәдениет пен әдебиет, шешендік сөздердің барлығы арабқа ғана тән деп ойлайтынына күмәнім жоқ. Кезінде үлкендеріміз «Ұстаз деген ұлық есім, оны Алланың адам­затқа жіберген төрт ілімін (шариғат, тарихат, мағрифат, ақиқат) игерген адам ғана ием­дене алады» деп отыратын. Осы тұрғыдан келгенде Қабылбекке ұстаздан садаға кет деуге толық құқымыз бар.
Осы орайда қазақты шешеден айырып, жетім ұлт жасағысы келетіндердің бір ұрты арам екенін құзырлы мекемелердің құлағына салғым келеді.