Уақыт – бар сырын ішіне жасырған, жұмбағы да, егжей-тегжейлі баяны да тұнып тұрған ескі шежіре. Тарих доңғалағы кейін айналмағанымен, бізге жеткен аз-маз естелік пен деректер сол шерлі шежіренің мазмұнды пұшпағына жетелеп апарады. Сонда да өткен ғасырдағы қазақ өмірінің азалы күйі мен азапты хәлін түгел ұғып, жете түсіне қоюың екіталай екенін сезесің. Тек, сол там-тұмдап жеткен оқиғалар ғана санаңа сәуле түсіреді. Бізге ақиқат бүтін жеткен жоқ. Өзгенің шындығы мен сұмдығын тарихымыз деп біліп, оқып келдік. Әлі де ел тарихы өзгеше жазылса деген талап-тілек ғалымдар аузымен айтылып жатады. Сол тағылымы мол, зобалаңы мың батпан жылдарда қазақ кешкен сезім мен азап уақыттың бір бұрышына жасырыныпты. Бізге тек сұлбасы жеткен. Соның бірі қазақтың ардақты перзенті Шәкерім Құдайбердіұлының қазасы мен ақталуы еді. *** Шәкерім қазасының бастауында қалай болғанда отарлаушы биліктің озбыр саясаты жатты. Білім мен ғылымға біржола бас қойған ақын ортақ тіршіліктен көңілі суып, оқшау ғұмыр кешуді ойлайды. Өзі үлгі көретін Толстойдың өмірінің соңында жалғыздыққа ұмтылу да әсер етті ме екен? Ахат әкесі туралы ғаламат жазбасында ақыннан Толстой туралы сұрайды. «..Бір мәжілісте, мен әкейден: «Сіз Толстой туралы жай әңгімеңізде де, Толстой туралы жазған өлеңіңізде де өте бағалайсыз», – дедім. Сонда, әкей айтты: «Мен Толстойды бұрын да бағалайтынмын. Әсіресе, мен Толстойдан үш сұрақ сұрадым. Сол сұрақтарыма Толстой маған өте қымбатты жауап қайырды. Сол жауаптары мені толғандырып, ғибрат алатын сабақ болып көңілімде орнап қалды». Сонда Шәкерімнің үш сауалы мен Толстойдың жауабы жазылған. Әрине, бұл хаттардың түпнұсқасы сақталмады. Біздің тарихымыздың осындай «ерекшелігі» көп. Не Ресейден де Толстойдың жауабы табылмады. Ахаттың жазуынша, сондағы ақынның қойған бір сауалы: «Жазушы, оның ішінде мен, өз жазғанымның дұрыс терісін сынай алмаймын. Өз шығармасының қатесін қандай әдіспен көріп, сынап-түзеуге болады?». Жауап та сойқан: «Жазушының артық қасиеті – өз қатесін көріп, соны түзей алуы. Бұл әркімнің қолынан келе бермейді. «Біреудің қатесін біреу көреді» деген де бар. Бәрінен, адам өз қатесін өзі көріп, өзі түзегені артық. Өз қатесін өзі түзей алатын қасиет адамның өз бойында бар. Ол адамға біткен – ақ жүрек. Егер адам өз істеген ісін, жазған сөзін ақ жүрегіне сыната білсе, ақ жүректің нәзік сезімін ашып бере алады. Ақыл-толғауынан өткен қорытындыны жүрек елегінен өткізу керек. Жүрек ымбалына беріліп, дағдыланған адам өз мінін де, басқанын мінін де көре алады. Сондықтан әділ сыншың – ақ жүрегің». Ахаттың әкесі туралы жазғанын оқығанда, Шәкерімнің адалдығына тәнті боласың. Өз ісін үнемі ақ жүрегіне билетіп, өмірін армен өлшеген ғұламаның балаларына да айтатын өсиеті – біреудің ала жібін аттамау. *** 1925 жылдың жаз күндерінің бірінде Шәкерім Қабыш пен Ахатты алып Шақпақтың күңгей бетінен саман кірпіштен қарапайым үй салады. Бұл оқшау тіршілікке бекінген ақынның алғашқы қадамы емес еді. Оған дейін Кеңқоныс деген жерде жай салып, сонда тұрған ақын 1912 жылдан бастап жалғыз тұруға машықтанған болатын. 1925 жылы салған үйі бұрын «Шәкерім тошаласы» делінетін, кейін «Саятқора» деп атала бастайды. Бұл күнде тозығы жеткен, ашық аспан астында жел жеп, жаңбыр шаюға айналған там бір кездері ақынның оңаша шығармашылықпен айналысатын құтты мекені болды. Осы жерде ақын бес жыл тұрып, «Әділ-Мәрия» поэмасын, «Мұтылғанның өмірі» автобиографиялық шығармасы мен «Үш анық» трактатын жазып соңғы нүктелерін қояды. Өлеңдер де жазды. Саятқорадағы бұл үйдің жобасын Шәкерім өзі жасады. Жастайынан ұсталыққа ден қойып, қолөнердің шебері болған ақын тұрмысына қажетті заттарды өзі жасайды. «Қажының өз жобасы бойынша салынған үйінің құрылысы ерекше. Үйдің екі бөлмесі еден арқылы жылытылады. Пеш те қажының жобасы бойынша салынған. Екі бөлменің қабырғаларын бойлай кітап сөрелері тұр. Бірінші бөлмеде ол жұмыс істейтін тапал тас үстел тұр. Үстелдің шетіне отыратын жерге пештен жылу келіп тұрады. Үстел басына малдас құрып қана отыруға болады. Шәкерім сәкі я орындық дегенді пайдаланбаған», – дейді Ахаттың досы Арғынбек Ахметжанов. Шәкерім бұл оңаша мекенде өзі жалғыз тұрды. Бұрын жанында жан жолдасы Әупіш, кейін Жарқымбай болса, бұл күндері ара-тұра балалары келіп көмектесіп тұрған. 1927 жылдың 2-19 желтоқсан күндері Мәскеу қаласында Коммунистік партияның XV съезі өтеді. Бұл съезд коллективтендіру жұмысына бастамашы болды. Алдағы бесжылдықта бүкіл елде коллективтендіру жүру тиіс-тұғын. Бұл идея біздің әдебиетімізде біршама жазылды. Таптық күреске әкелген идея қазақ даласына тез тарады. Байлардың малын тартып алып, қолында бір сиыры болса да, ортақ мүлік болуға тиіс деп, ел ала-шапқын болды. Билік байларды жоюды қолға алды. «1928 жылдың 27 тамызында Орталық комитеттің отырысы мен Республикалық Халықтық комиcсарлардың кеңесінде «Тәркілеу және ірі феодал байларды қоныс аудартуға қарсылық көрсеткендері үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы» қаулысы қабылданды. Елде тәркілеу, атақты кәмпеске оқиғасы басталды. Ауылдарға мыңнан астам тәркілеуші жіберілді. Ал соны бақылайтын комиссияның құрамында 4700 адам болды», – деп жазады шәкерімтанушы Ерлан Сыдықов. Бұл кәмпескелеуге кешегі феодал, аға сұлтан Құнанбайдың ұрпақтары да түседі. Соның ішінде Шәкерімнің мүлкін алу үлкен сұрақ болады. Ел ішінде қиянатсыз, адал сөзі мен кеңпейіл мінезімен абыройға ие Шәкерімді кәмпескелеу үшін төрт рет жиналыс өткен. Бірінші «Қаражартас» ауыл кеңесі жиын өткізеді. Ақынның қолында қызмет еткен Құлжабек деген жігіт: «Мен Шәкерімнің қолында болып, жұмыс істедім. Малшы болсам да, өз үйінің ішінің бір адамындай болдым. Ақымды кем беріп, ренжіткен жері жоқ» деп сөйлейді. Бұл жиыннан билікке жағатын шешім шықпаған соң, «Ақтөбе», «Құндызды» ауылдардың да кеңестерінде тура осындай жиналыс өтеді. Халық қажыны қорғайды. Ақыры болмаған соң қалаға апарып, Затон жұмысшыларының жиналысына салады. Бұл жерде де Шәкерімге күйе жаға алмайды. Биліктің ожар саясаты үдей түсті. 1929 жылы тәркілеудің екінші кезеңі басталып, енді қарапайым халықтың да артына түсті. Ет пен жүннің, сүйектің өткізетін мөлшері бекітілді. Халық жаппай норма орындауға кірісті. Бұл қазақ даласындағы малдың азайып, жаппай аштыққа ұшыраудың алғышарттары еді. Алда келе жатқан ашаршылыққа дейін малы бар қазақ қалмады. Ақынның ұлдары Ғафур мен Ахат, немересі Баязит сол нормаларды орындамағандары үшін тұтқындалды. Бұл қажы әулетінің басына түскен ауыр күндердің басы болатын. Осы жылдың жазында Шыңғыстауға Алматыдан хат келеді. Рысқұлов пен Исаев қол қойған хаттың ұзын-ырғасы – ақынды Алматыға алдыру. Тарих институтынан қызмет беріп, баспанамен де қамтамасыз етеміз делінген. Бұл ұсынысқа қажының балалары да, ел де қуанады. Себебі ол кездегі ел ішіндегі ахуал көптің мазасын кетірген. Әсіресе, ақынның ұлдары мен туыстары құп көреді. Бірақ Шәкерімге бұл ұсыныс ұнаған жоқ. Ақын арыдан ойлады. Кейін бұл оқиғаны Ахат үлкен махаббатпен еске алады. Ал ол уақытта әкесіне ренжіңкіреп қалған еді. Әрине, «басқа түссе, баспақшыл» деген. Ел басына күн туғанда ең бірінші қиындықты ерлер көрді. Ахаттардың сол кездегі көңіл күйін де түсінуге болады. Ал Шәкерімнің жауабына қарасақ, болашақ көзімен таразылып, ертеңгі күннің биігінен шешім қабылдапты. «...Арғы жағын, болашақты көздемей, бүгінгі күнді ғана көздегенсіңдер. Олай шолақ ойлау жарамайды, балам! Бұл уақыт әлі орнығып болмаған уақыт. Келешек алда. Ал хош делік, мен тарихты зерттеп отырармын, сонда білген анық тарихты жазсам, ол осы уақытқа қайшы келер. Сол кезде олар маған не айтпақ? Мынауыңыз бұл кезге сай келмейді, былай жазыңыз демей ме? Егер мен білген нақты тарихты бұрмалап, тек осы кезеңге сәйкестендіре жазсам, сонда мен кім болам? Кейін ақиқатты зерттеп аршушылар болмайды деп айта аласың ба? Сөзсіз болады! Тарихтың шындығы өшпейді. Онда мен тарих алдында, арлы адамдар алдында кім болып шығам! Бір өлмей, екі өлгенім болмай ма? Әлде сендерді сақтап, қатын-балаларымды асыраймын, соларды аман алып қалам деп барам ба? Жоқ, олай емес! Сендердің ырзықтарың өз алдарыңда. Шын адал, қиянатсыз болсаңдар, аққа қара жұқпайды. Менсіз-ақ бастарың аман болады. Адал еңбекпен өмір сүре біліңдер! Және осы мені шақырып отырған азаматтар осы орындарда бекіп отырады деп айта аласың ба? Ақыры ақиқат табылады. Бірақ ақиқатты табу жолы тура тартқандай жол болмайды, бұралаң кедергісі көп кездесетін жол болады. Қазір сол кедергілі жолда келеміз. Сендер осы уақыттағы кедергіге шыдамай, алдағыны болжамай айтасыңдар! Жас уақытым болса бір басқа. Енді өлер шағымда, үйде болғаным жөн болар! Маған бармады деп басқалар да, сендер де өкпе етпей-ақ қойыңдар?!», – дейді ақын. Арада жарты ғасырдай уақыт өткенде Ахат бұл оқиғаны ризалықпен еске алады. Дер шағында түсінбеді емес, түсінді. Бірақ ақиқатты қабылдау ауыр еді. Ал әке болса, тарих алдындағы ұятын, ел алдындағы азаматтық борышын ойлады. Бұндай кезде ел ішінен әсіре белсенділер де көп шықты. Олардың тау қопарар екпініне қарапайым халық шыдамай, Абыралы, Шұбартау жұрты көтеріліске шыға бастады. Олардың ақыл сұрап баратын бір адамдары Шәкерім еді. Ендігі кезде Саятқораға Бердеш, Зият бастаған көтерілісшілер келе бастады. 1931 жылдың 3 қыркүйегіне қараған түні Бақанас маңындағы колхозда Шыңғыстау жұрты қыспаққа шыдамай, ашық қарсылыққа шықты. Көтерілісшілер мұғалім Рамазан Әбішұлы мен әйелі Рәпішті өлтіреді. Көтерілісшілер жас мұғалімді ОГПУ тыңшысы деп санады. Әрине, Бердеш бастаған көтерілісшілердің кісі өлтіруі ел көңілін алаң етті. Үшінші қыркүйек күні таңертең көтерілісшілер Қарауылға бет алады. Бақанастағы 200 адамға Шыңғыстаудан 100 шақты адам қосылып, Қарауылға жетпей Жұмысшы-шаруа инспекциясының бастығы Олжабай Шалабаевты өлтіреді. Бұл ашынған халықтың ызасы ма, әлде тобырдың екпіні ме? Шәкерім мұндай істі әсте құптамайды. Көтеріліске шыққандар тек жүріп жатқан қыспаққа қарсы күрескен жоқ. Олар билікті құлатамыз деп аудан орталықтарындағы кеңселерді де басып алады. Көтерілісті басу үшін Абзал Қарасартов жіберілді. Ол ОГПУ-дың аудандық бөлімінің басшысы болып тағайындалды. Қарасартов отряды Шұбартау, Шыңғыстау аймағын түгел бақылауға алып, тінтиді. Осы тұста Абзалдың өзі Шәкеріммен жолығып сұхбаттасқанын айтады. Өйткені ол уақытта ел ішінде қажының беделі зор еді. 1989 жылы «Қазақ әдебиеті» газетіне шыққан Евней Букетов пен Қарасартовтың 1978 жылы магнитофонға жазып алған әңгімесі жарияланды. Онда қарт чекист бұлтаңға салып әртүрлі жауап береді. *** «А.Қ. Шауып жүр, 80-нің ішінде 88-де ме екен. Тор жорға атқа да, өзіне де оқ тиген. Оқ жақ жауырынының астына тиген. Сонсоң ана тор аттың сауырынына. Е. Б. Сіздің көзіңізге Шәкерім іліккен жоқ па? А. Қ. Шәкерім келе жатты. Күн жаңа шығып келе жатқан. Жер аппақ, қар ғой. Анау тор жорға аттың шапшып тұрған қапы, жаңбырша жауып келеді. Теңселіп келе жатыр, теңселіп тауды өрмелеп келді де, аттан құлады. Е. Б. Кімнің оғы тигені белгісіз ғой. А. Қ. Белгісіз. Ол кезде қайсысының оғы тигені қайдан белгілі болады. Мына жақтан да атып жатыр, ана жақтан да атып жатыр. Е. Б. Ана өздері де атып жүр ме, олар Шәкерімнің адамдары. А. Қ. Олар да атып жүр, атып жүрген шығар. Бірақ тор жорғамен алғашқы бір көрінгенде аттың жалынан бұрқылдаған көк түтін көрініп тұрды. Бірнеше рет атты өзі. Е. Б. Шәкерім бе? А. Қ. Өзі. Стволы үшеу, қайсымен атамын десе де ықтияр өзінде, ағылшын происхождениясы. Е. Б. Өзі ұстап жүр ме? Ойпыр-ай, қайратын-ай. А. Қ. Аттан жығылды, жығылғанда мен жүгіріп бардым. Е. Б. Жанындағы адамдар кетіп қалған ба? Жалғыз тастап Шәкерімді. А. Қ. Кетіп қалған, аты билеп, бұрын алып кеткен ғой. Сонсоң қасында әлгі Шәкерімнің өзі өмірі ертіп жүретұғын Жұмағали дейтін жігіт бар. Шәкерімнің өзі құс салғанда саятшы өзінің бір жақсы көретін адамы екен. Сол бар, сонсоң Халықов деген татар бар». «Білмедім Шәкерімді кім атқанын» атты жазбадан үзінді. *** Шәкерімді Қарасартов тобындағы Халитов деген әлде башқұрт, әлде татар чекистің атқаны туралы әңгіме әдебиетші қауымға белгілі әңгіме. Оны тұтас баяндап отырмайық. Негізгі оқиға Бердеш пен Зият бастаған көтерілісшілер 1931 жылы 3 қазан күні Шәкерімге барады. Ондағы ойлары Қытайға өтпек. Ақын өзі бармайтынын, бірақ тез жететін жолды айтады. Қолжазбаларын Зиятқа береді. Кейін Бердештерді шығарып салып, дөңнің ар жағында аңдып жүрген адамдар бар ма екен деп, қырға шыққанда, қарсы бетте тұрған ОГПУ отряды оқ атады. Оқ екі рет атылған. Ақын аттан құлайды. Қарап тұрсаңыз, Шәкерім қажы көтерілісшілерді бастап, қарсы атысқа шыққандай айтылады. «Мен, ағам Мәнекеш, Зият, Сапа мен Мұхтар Шәкеріммен шығып кеттік. Бұлақтың қасында намазымызды оқып алдық. Шәкерім тауға шығып, жақын арада кімнің бар, кімнің жоқ екенін көріп келетінін айтты. Оның артынан Мәнекеш те кете барды. Он-он бес минуттан кейін екі рет оқ атылғанын естідік. Мәнекеш жанталасып жүгіріп келіп, Шәкерімді өлтіргенін айтты. Біз қаша бастадық», – дейді Бердеш Құнанбаев кейін өзінің түсініктемесінде. Осы сияқты Қарасартов тобында болған Зейнел Оспанов, Әбдірәйім Шәрібаев, Айтмырза Түңлікбаев сияқты адамдарда түсініктеме берген. «Қарасартов тасадан атты, ат құлады. Екінші оқ атылды. Оқ ат үстінде отырған адамның иығына тиді. Біз қасына жүгіріп барғанда Шәкерім Құдайбердиев екенін білдік. Шәкерім маған тимеңдер деді. Бірақ ОГПУ облыстық басқармасынан іссапарға жіберілген Халитов менің көзімше Шәкерімді атып өлтіріп тастады. Қарасартов Шәкерім оқ атуды бастаған соң, екі жақ атысуға мәжбүр болды деп айт деп мені көндіре бастады. Шындығында жағдай олай болмаған, Шәкерім жақсы аңшы, мерген болған, бәрімізді атып тастар еді» дейді Әбдірайым Шәрібаев. Ал Айтмырза Түңлікбаев болса, оқты Халитов атты деген. Бұл Шәкерім өлімінің көпке белгілі нұсқасы. Қарасартов Шәкерімге күйе жаққысы келді. Ол атысты бірінші Шәкерім бастады дегенін танбайды. Оның қолында ағылшын винчестері жоқ еді. Абай сыйлаған винчестрді ОГПУ қызметкерлері атыс болған күнге дейін тәркілеп алған болатын. Зейнел Оспановтың айтуынша, Қарасартов хаттамада солай көрсету үшін ОГПУ бөлімінен винчестрді алдырып, Шәкерім сүйегінің жанына қояды. Ал қажының сүйегі Бақанас маңындағы Құрқұдыққа тасталады. Шәкерімнің сүйегі Құрқұдықта отыз жыл жатты. Оның шығармаларын да тәркілеп алған Қарасартов ақынның сүйегін ғана емес, сөзін де Құрқұдыққа жауып тастағандай еді. Өйткені қажының атымен қоса, шығармалары да еш жерде айтылмайтындай болды. Жазушы Мұхтар Мағауин Шәкерім қазасының бұл нұсқасына мүлде сенбейді. Бұл Абзал Қарасартовты ақтау үшін, кейін шығарылған әңгіме деп есептейді. «Шәкерімге қатысты үш дерек» деген мақаласында жазушы бүй дейді: «Шәкерімнің ұлы Ахат бұл кезде Семей түрмесінде отырған. Әке өлімі туралы ұзынқұлақ әңгіменің әуелгі нұсқасын ғана естиді, қаралы жыр жазады. Ал отыз жылдан соң жаңа бір толғауында ақынды «аңдып жүріп атты» деп нақтылап айтады. Және қанды оқиға Саятқора іргесінде болғанын аңғартады. Шәкерімнің қызы Гүлләрдің, тәрізі, кейінде өзгеріс, өңдеуге түскен жоқтауында да қорада жалғыз отырғанда оққа ұшты деген байлам бар. Шыңғыстың сырты, Шошаламен іргелес Байқошқар, Бақанас атырабының байырғы тұрғындарының арасында қалыптасқан пікір де осы түйінге тірелетін. Қашқын бандылармен бірге жүріп, Керегетаста ажал табуы – кейінде ғана таралған әңгіме» деп тоқтам жасайды. Ахат әкесі қайтыс болғанда түрмеде жатып, «Қарт өлімі» деген өлең жазады. Ахаттың ақындығы әжептәуір. Жалпы, қажы балаларының ішінде бәрінің өнері болған. Әсіресе, Қабыш сөзге шешен, суырып-салма өлеңге жүйрік еді деп еске алады. Кенже қызы Гүлләрдің да әкесіне арнаған жоқтауы бар. Тар қапаста жатып, жүрегі езілген ұлдың аза жырында: Арсыздың ары жоғынан, Қайырымсыз, қанды қолынан, Қазасы жетті кәрінің, Адамның атқан оғынан. Мұны бекер демеңдер, Сендер уайым жемеңдер. Сүйтіп өтті жалғаннан, Терең ойлы кемеңгер. Береді дәуір кезегін, Өлмейді ақын, сеземін. Тек, ойласам сол хәлін, Өртенер жүрек – өзегім!, – деген шерменде хәл бар. Ахат әкесінің сүйегін 1961 жылы Құрқұдықтан қазып алып, Жидебайда жатқан Абайдың қасына жерлейді. Кейін өзі де сол аяулы өлкеден мәңгілік жай табады. Ол әке алдындағы перзенттік парызын өтейді. Отыз жыл бойы жанын жеген, жүрегін жаншыған азаптан арылады. Әкесінің сүйегін жалаң қолмен екі күн бойы қазғанын өзі де әсерлі жазды. Ол кезде де Ахат жүрегіндегі сезімін жырмен өрнектеді. Ахаттың бұл қызметі сөзсіз әке алдындағы ғана емес, ұлт алдындағы да азаматтық борышын өтегені еді. Қажының өзі қандай аяулы болса, ұлы да одан бір мысқал кем соқпайды. *** Шәкерім оққа ұшардан бір жыл бұрын қыстың күні қатты науқастанып қалады. Жетпістен асқан қарттың Саятқорада жалғыз тұруы да оңай емес еді. От жағуға әлі болмағандықтан үйі суып, айналасын қырау басады. Қажының жалғыз екенін білетін жұрт келіп-кетіп хәлін біліп тұратын. Балалары да қатынасып тұрған. Тек, сол кезде ауа райының құбылуынан әрі жолдың қатқақ мұз болғандықтан қатынай алмай қалады. Бірақ көтерілісшілерді іздеп, аңдып жүрген орыс отряды тап болып, отын жағып, үйді жылытып кетеді. Бұл күндер туралы Ахат: «Шақпаққа дейін жазық, қар, мұз атымның аяғын қиып тастады. Аяғынан қанды сары су шығып, дірілдеп, аттың жүргісі келмеді. Аттан түсіп, жаяу жетектедім. ...Қоңыр аттың ширыққан, жер тарпыған, пысқырған дыбысы түк естілмейді. Жым-жырт, жүрегім дірілдеп, аузыма тығылды. Әкей өліп қалды ма деген ой бойымды мұздатып жіберді. Шарбақты арлы-берлі қозғадым, ашылар емес. Терезеге баруға дәтім шыдамай тұр. Қараңғы түсіп барады. Мен терезеге бардым. Тірі болса шам жағар деп. Жарық жоқ» деп жазады. Ахат барған соң, әкесіне тамақ береді. Қажы әлденіп, ертесі әрең тұрды. Бірақ қолына алып өлең жазды. Сонда ақын Қоңыр атына сырын айтып, елге жетіп, хабар бер деп жырлайды: Өлмеген сөздің мысалы: Көк өсірген жауындар. Жауынның нәрі – асыл шөп, Ағаш пен бұта, гүлдер көп. Бәрін де жауын өсірсе, Жауынды айтпа «өлді» деп. Сөзімді ұғып ойланып, Сырымды сынап, толғанып, Орнымды басса жаңа жас, Мен өлдім бе, табыңдар?! *** Расымен, Шәкерім өлді ме? Өлген жоқ. Біздің санамызды үнемі ақыл-парасатымен, елде жоқ адалдығымен қозғап тұрады. Оның өлеңдерін, қазақ әдебиетінің бағасыз нұсқасына айналған поэмаларын күнде жата-жастана оқымайтын шығармыз. Бірақ ақынның өмір жолын білсек, Шәкерімнің кім болғанынан бұрын, өзіміздің кім екенімізді бір бағамдап қалар едік-ау. Міне, қажы өлмепті. Ал біз тіріміз бе?
Бағашар Тұрсынбайұлы, М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ғылыми қызметкері