Жастықтың демімен шалқып, шарықтап жүрген кезім еді. Сол қайран жастық жалынан бірде ұстатып, бірде ұстатпай жүрсе де дәмем дардай, анда-санда аудиториясына бір кіріп, бір шығып, сессияны жүрдім-бардым өткергеніме қарамай-ақ, ҚазМУ-дың дипломын ала кетпекпін. Бірақ маған арман болған дипломды: «Мә!» деп кім ұстата қояды. Бұрынғы деканымыз, кейін Желтоқсан оқиғасына байланысты кафедра меңгерушісі дәрежелігіне түскен Темкең – Темірбек Қожакеевтің ғана лекциясына баратынымыз болмаса, оқуға жарытып қатысып жүргеніміз шамалы.
Қойшы, әйтеуір бір күні курстастардың дені диплом жазып тастапты дегенді естіп, мен де деканатқа кірмеймін бе? Методист апайымыз Раушан жерден алып, жерге салмаса да, турасын естіртті. «Сен, Терлікбаев, биыл қорғай алмайтын шығарсың. Өйткені елдің бәрі жазатынын жазып, өткізетінін өткізіп қойды. Защитаға да 20 күн қалды. Енді сенің мынадай қамсыздығыңа мен не істей аламын. Солай». Ішім жанып кеткендей болды. «Апай, дедім, – сасқалақтап. – Қалай істеймін, кімге барамын? Қандай амалы бар?» «Қарағым-ау, сен тіпті диплом жұмысының тақырыбын да, жетекшіңді де білмейді екенсің ғой. Ой, сұмдық-ай! Осындай да болады екен-ау. Тұра тұршы, көрейін, мына жерде не жазылыпты. Иә, Жанболат Аупбаев. Тақырыбың не екен?.. Иә, тоқта, не дейді өзі, «Ана тілі» газеті дей ме. Әй, қойшы айналайын, басты қатырма. Сенсіз де проблемам жеткілікті. Февральда ма, әлі мартта ма келуің керек еді. Ал қазір қай ай? Май. Май болғанда да майдың аяғы. Не, ежірейіп қарайсың?». «Апай, – дедім, – енді шын қысылып. – Маған сол Жанболат Аупбаев деген адамның адресін беріңізші?». «Әй, мынау, шын жынданған ба, сұра анау... Жанболатты шын білмей тұрсың ба? Бұл факультетте кім білмейді оны. Бар. Басымды қатырма. Қызық-ей өзі, мені бір ойнап отырғандай көріп...». Бөлмеден атып шықтым. * * * Іздестірдім, сұрастырдым, таптым. Алладан жаратылғасын біз де бір пенде емеспіз бе, денін, дәргейін, дәрежесін, тағы-тағы сол сияқты деректерін зерттедім. Сыртынан ешкім бірауыз ғайбат сөз айта алмады. Олай болса дедім де, кабинетіне тіке кіріп бардым. Сабырлы екен. Салқындау қабылдаса да қабағын көтеріп, дұрыс қарсы алды. «Бірақ үлгере алар ма екенсің? Мен талай студенттердің дипломдық жұмысына жетекші бола жүріп, сендей студентті бірінші рет жолықтырып отырмын», – деді Жанболат ағам. «Үлгеремін!» – дедім мен. «Үлгерсең, көр», – деді сәл жылынып. Менің де дипломнан үміт үзе бастаған көңіліме бір арайлы шуақ кіргендей болды. * * * Раушан апайымның алдына және жаудырап бір бардым да тақырыбымды тауып алдым. Бұрынғы Пушкин атындағы, қазіргі Ұлттық кітапханада бір апта отырдым. Ұзынағашқа келдім де, өзім қызмет істеп жүрген редакциядан: «Бір аптаға бере тұрыңыздаршы», деп әрең тұрған бір жазу машинкасын тағы да сұрап алдым. Содан отырдым да диплом жұмысын жаздым. Жанболат ағамның кабинетінен шыққан соң он төртінші ме, әлде он бесінші күн бе екен, (қазір тура есімде қалмапты) тағы да алқын-жұлқын жеттім. Бетіме қарап сәл жымиды да: «Тастап кет», – деді. Артынша және бір сөз жалғады. «Шын өзің жаздың ба?», «Шын, өзім жазып шықтым», дедім мен басқа айтарым қалмай. «Жарайды, ертең кешке кел. Менің де редакциядағы жұмысым қауырт болып тұр. Дегенмен қарап көрейін. Үйге алып кетіп... түнде», – деді Жанболат ағам. Мен негізі көп өтірік айтып көрмеген адаммын. Не болса да шынымды айтатынмын. Әке-шешем солай тәрбиелеген. Міне, Құдай ақы, шыным, дәл сол күні Жанболат ағамның: «Ертең кешке кел» деген сөзіне сенбедім. Ішіме тағы бір күдік кірді. «Еһ, Рәтбек, біткен жерің – осы. Раушан апаң дұрыс айтқан екен. Биыл дипломнан күдер үзе бер, бала», дедім бір түрлі. Мен ойлағам, «екі не үш күннен кейін кел» дейтін шығар деп. Өйткені 55 бетке жуық диплом жұмысын бір түнде және жұмысы мынадай қауырт болып жатқан адам қалай оқып шығады? «Оқымайтын да шығар-ау, әншейін бір шығарып салма сөз болды-ау, бұл», – деп кабинетінен иығым салбырап шықты. * * * Бірақ қайда барам, мен байғұстың енді басқа қандай қарекеті қалды. Ертесінде, әйтеуір үзілмеген бір үміт жетелеп Жанболат ағамның кабинетіне және келдім. «Оқып шықтым жазғаныңды. Мен осы уақытқа дейін талай студенттің диплом жұмысына жетекші болып жүріп, сендей адамды кездестірген емеспін. Жарайсың! Енді былай істейік. Сен мына жазғаныңды қайта бастырып әуре болма. Үлгермейсің. Рас, бірді-екілі жерінде әріп қатесі кетіпті. Соны қара қарындашпен, лезвімен қырып түзет те, ертең деканатқа апарып өткіз. Раушан апайға да өзім айтып қоямын. Содан кейін защита болатын күні өзім барамын. Анау-мынау қалған жұмыс, рецензия беруді енді өзің ретте», – деді ол. Құдай-ау! Өмірімде мұндай қуанбаған шығармын. ҚазМУ-ға қарай құстай ұштым. Маусымның ортасында диплом қорғау рәсімі болды. Мемлекеттік комиссияның төрағасы болып Сейдахмет Бердіқұлов ағамыз отырды. Комиссия мүшесі болып менің Темкем, бүкіл қазақ журналистикасының атасы, филология ғылымдарының докторы, профессор Темірбек Қожакеев отырды. Маған мына газет дүниесіндегі күллі макет пен шрифтің, қалып пен алыптың қыр-сырын үйреткен, ТГЖД-дан (техника газетно-журнального дело) сабақ берген профессор Әбілпейіз Ыдырысов ағамыз отырды. Менің дипломдық жұмысымды қорғап, шынын айтқанда қорғатып Жанболат Аупбаев ағам тұрды. Мен сол жерде табаныма дейін терлеп кеттім десем, өтірік шығар, әйтеуір тұла-бойым су болып қоя берді. Диплом жұмысым туралы жеті-сегіз минуттай ма екен, бірдеңе дедім. Өзім бар жанымды салып жазған дүние емес пе, айтып шыққандай болдым. Темкең негізінен өзінің кафедрасынан, турасында сатирадан сабақ алған шәкірттеріне ешқашан қараулық жасаған адам емес. Емтиханнан да, дипломнан да, мемлекеттік комиссиядан болсын ешқашан құлатпайтын. Өзінің табиғатына тән мәнерімен ыңыранып отырды да: «Мына балаға не қоямыз? Жанболат «5» деп отыр, соған қалай қарайсыздар? Бұл бала негізінде менің кафедрамнан өтіп еді. Осы бағаға тоқтаймыз ба? Сейдеке, сіз қалай қарайсыз, – деп бір бұрылып қойды, менің профессорым. – Пікірлеріңізді айтыңыздар?» Журфакта Темкең не айтса, сол болатын, рас. Қазір әлі кетіп тұрған кезі еді. Дегенмен Темірбек деген Темірбек қой. Айтқаны болды. Мен диплом жұмысын «5» деген бағаға қорғап шықтым. Мұның бәрі әуелі маған көзі түзу түскен Алланың, қазақтың ұлы бір тұлғасы Темірбек Қожакеевтің және менің жан деген жақсы ағам Жанболат Аупбаевтың арқасы болатын. * * * ҚазМУ-дың журфагының дипломын алдым, арманым орындалған тәрізді. Бірақ бір қарыз дүние жанымды қинай берді де Жанболат ағама қайта бардым. Рақмет айтқым келді. Алматыда ресторанға ма, әлде Ұзынағаштағы өзімнің үйіме ме... Күтіп, сыйлап дегендей. «Қой, сен ондай мәселемен менің алдыма екінші келме» деп кесіп айтты Жанболат ағам. «Онда не істеймін, қалай рақмет айтсам болады сізге, Жанболат аға!» деймін ғой мен жазған. «Рақметің сол, аман жүр, жаз! Ана ұлы ҚазМУ, ұлы журфактың дипломын ақта. Одан басқа не керек. Еліңді, жеріңді жаз. Адамдарыңды көрсет. Одан басқа не керек енді журналист адамға. Дәлелде өзіңді мүмкіндігінше, журналист екеніңді. Болды, менің уақытым да шамалы», – деді қысқа қайырып. Дәлелдей алдым ба, дәлелдей алмадым ба, білмеймін, бірақ Жанболат ағам алып берген дипломның нанын жеп жүрмін мен осы күні. Рақмет, сізге Жанболат аға! Денсаулықты, бақытты, шапағатты болыңыз! Артыңыздан ілескен жаман бір ініңіздің осы тілегін Алла қабыл қыла көрсін.Рәтбек ТЕРЛІКБАЕВ, Жамбыл аудандық «Атамекен» газетінің бас редакторы
Алматы облысы