Астана инвесторлар үшін тиімді ынтымақтастық алаңы болмақ
Бүгінде әлем көз тіккен Астана қаласы қаржы орталығына айналып келеді. Оған бірден-бір дәлел – соңғы жылдары құрылысы қарқынды жүрген қаланың ел бюджетіне құйған үлесі қомақты. Мұнда қазір шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысамын деген кез келген адамға қолайлы орта мен тиімді мүмкіндік қарастырылған.
Жақында Елбасы Н.Назарбаевтың қатысуымен өткен Президент жанындағы Шетел инвесторлары кеңесінің 29-шы жалпы отырысы «Астана» халықаралық қаржы орталығы» тақырыбына арналды. Оған Қазақстан және шетелдер тарапынан Кеңес мүшелері, ірі корпорациялардың, мүдделі мемлекеттік органдардың басшылары, Қазақстанның іскерлік орта өкілдері қатысып, пікір алмасты. Ал қатысушыларға арнаған сөзінде Елбасы: «Кеңес өзінің құрылған сәтінен бастап кеңейе түсті, құрамы өзгерді, бірақ негізгі ұстыны сақталды. Мұны Қазақстанға халықаралық бизнес қоғамдастығының қызығушылығы арта түскенін, біздің елге ұдайы келіп жатқан шетелдік инвестиция ағынының молая түскенін көрсететін заңды үдеріс деп санаймын», дей келе, Астанада халықаралық қаржы ұйымының құрылуы еліміз үшін аса маңызға ие екендігін баса айтты. «Биыл күзде қаржы орталығы орналасатын – ЭКСПО-2017 көрмесінің құрылыс жұмыстары аяқталады. Соған қарамастан, биылдан бастап біз «Астана» атты халықаралық қаржы орталығын іске қосатын боламыз. Аталған орталық ЭКСПО аймағында орналасады. Оған қажетті барлық заңнамалық негіздер бар. Қазір біз аталған жобаны іс жүзінде қолға алуды бастап отырмыз. Бұл – ыңғайлы инвестициялық ахуал қалыптастыру жолындағы біздің кезекті қадамымыз. Аталған орталық шетелдік инвестициялар мен озық білімнің ошағы бола алады деп сенеміз», – деді Н.Назарбаев.
Демек, АХҚО инвестициялық капитал тарту және қаржылық тәсілдер саласындағы инновациялар орталығына және Еуразияның «қаржы қақпасына» айналатын күн алыс емес. Таяу арада Астана қаласы іскерлік, мәдени және ғылыми орталық ретінде дамып, жаңа әуежайды қоса алғанда, заманауи халықаралық көлік-логистика жүйесіне ие болмақшы. Бір айта кетерлігі, орталықтың қатысушылары мен қызметкерлері салық төлеуден босатылады. Олар үшін жеңілдетілген виза және еңбек режимі қолданылады. Жетекші қаржы орталықтарымен арадағы тікелей әуе қатынасымен қатар, Астана да әлемдік қаржы орталықтары тізбегіндегі авиациялық хаб қатарынан көрінуі әбден мүмкін.
Сондай-ақ Елбасы биылғы жиын әлем экономикасы үшін күрделі кезеңде өтіп отырғанына тоқталып: «Жаһандық экономикалық тұрақсыздық жағдайында былтырдан бері Қазақстан экономикасының өсімі де айтарлықтай баяулады. Бұған елдің негізгі экспорттық тауарлары бағасының төмендеуі, негізгі сауда серіктестеріміздің ұлттық валюталарының әлсіреуі және нарықтағы ахуалдың нашарлауы әсер етті. Біз дереу экономиканы жаңа жағдайға бейімдеу бағытындағы ауқымды жұмысты бастап кеттік. Соның алдында экономиканы әртараптандыруды көздеген бағытқа, құрылымдық реформалар жүргізуге және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуге баса ден қойылды», – деді.
Әрине, қазір елімізге келіп жатқан инвестиция үшін қолайлы жағдай жасау маңызды. Мәліметтерге сүйенсек, Дүниежүзілік банк, ЕҚДБ, АДБ, ИДБ сияқты қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық бағдарламалары аясында таяудағы 5 жылда кәсіпкерлікті, қаржы секторын, инфрақұрылымды, электр энергетикасын дамыту, сондай-ақ, институттық реформалар жүргізу үшін елге 9 млрд долларға жуық инвестиция келеді. Сонымен бірге, индустрияландыру бағдарламасына қолдау көрсету үшін 10 млрд долларға жуық көлемде шетелдік инвестиция тартылмақшы. Әрі биыл барлық өңірлерде инвесторларға «бір терезе» қағидаты бойынша қызмет көрсету секторлары ашылып, «инвестициялық омбудсмен» институты, инвесторлар тарту мәселелері жөніндегі үкіметтік және өңірлік кеңестер құрылды. Егер 2015 жылы визасыз режимдегі елдер саны 35 болса, 2017 жылдан соң ол 54-ке жеткізіледі. Тағы бір тілге тиек етерлік жайт, инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін қолданылатын шикізат пен материалдарды импорттау кезінде қосылған құн салығынан босату түріндегі салықтық жеңілдіктер енгізілуде. Ал Жоғарғы Сот жанынан дауларды қарастыру үшін ірі инвесторлардың қатысуымен мамандандырылған алқа құрылып жатқан жайы бар. Орталықтың тәуелсіз соты жариялылыққа, әділеттілікке және инвесторлардың, бизнестің құқықтарының қорғалуына кепілдік беретін болады. Мұнда бедел мен сенімге ие болған халықаралық судьялар жұмыс істеуге келеді. Бизнес ахуалды жақсарту үшін тәуелсіз қаржылық реттеуші – АХҚО комитеті құрылмақшы. Оған жоғары білікті кәсіпқой мамандар тартылады. Әсіресе, білім мен технология трансфертін қамтамасыз ететін тәжірибелі шетелдік қызметкерлермен қатар, әлемнің жетекші университеттерінде, соның ішінде «Болашақ» бағдарламасы бойынша білім алған жоғары білімді қазақстандық мамандарды да тарту көзделген. Бүгінде 40 мыңға жуық студент шетелдердегі жоғары оқу орындарында дайындықтан өтуде. Сондай-ақ, жыл сайын 500-дей таңдаулы маманды даярлап отырған Астанадағы жаңа халықаралық университетті ерекше айтуымыз керек.
Алқалы басқосуда Елбасы Н.Назарбаев құрылымдық реформалар аясында Қазақстанда жекешелендірудің және экономиканы мемлекет иелігінен алудың жаңа кезеңі басталып кеткенін қаперге салды. «Біз мемлекеттің экономикаға қатысу үлесін азайту және жеке сектордың аясын кеңейту жөнінде ауқымды науқан ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз. Тізбеге тау-кен және металлургия, мұнай өндіру, энергетика, көлік және байланыс салаларындағы кәсіпорындардың мемлекеттік жиынтық акциялары, инфрақұрылымдық нысандар, т.б. енгізілді. Қазақстандық және шетелдік инвесторларға әділетті нарықтық баға бойынша активтерді беруге қойылатын шектеулерді алып тастайтын заңнамалық өзгерістер қабылданды. Қор нарығына акцияларды шығару және ашық бәссауда ұйымдастыру жекешелендірудің негізгі тетіктері болады. Бұл – инвесторлар үшін өзара тиімді ынтымақтастықты тереңдетудің керемет мүмкіндігі болмақ», – деді Қазақстан Президенті.
Елбасы АХҚО қызметінің экономикалық нәтижелері тікелей шетелдік инвестициялар ағыны есебінен ішкі жалпы өнім өсімінің жеделдеуі арқылы көрінуге тиіс екендігіне назар аударып, ел экономикасы үшін орталық құрудан және оның өңірлік экспанциясынан түсетін қорытынды жиынтық пайда таяудағы 10 жылда 40 млрд долларға жуықтауы мүмкін екенін жеткізді. Бұдан бөлек, АХҚО аясында 2 мыңнан астам мамандандырылған жұмыс орындарын ашу жоспарланған. Сол сияқты орталықтың базасында жер қойнауын пайдаланушылар үшін Торонто биржасы үлгісіндегі алаң қалыптастыру көзделіп отырғанын, онда әрбір компанияның өз жобасын дамыту үшін капитал тартуына болатынын атап өтті. Ең бірінші міндет экономикаға инвестиция тарту, отандық қаржы секторын әлемдік ауқымдағы бәсекеге қабілетті салаға айналдыру екені даусыз. «Былтыр Нью-Йоркте, Лондонда, Парижде, Бейжіңде, Катарда ірі кәсіпкерлермен келіссөздер жүргізгенде, бәрі АХҚО-ны құруды қолдады, Қазақстанға инвестиция салу және осында бизнес жасау жөніндегі келісімдерге қол жеткізілді. Бұл да осы жобаның перспективалы екендігіне деген сенімді арттыра түседі. Шетелдік серіктестердің біздің өңірге деген қызығушылығын ескере отырып, Шетел инвесторлары кеңесі мүшелерін орталықты құруға және оның жұмысына белсене қатысуға, шетелдерде оны ілгерілетуге және шетелдік қаржы институттарымен өзара тиімді қарым-қатынасты жолға қоюға септесуге шақырамын», – деген Елбасы республикамыз үшін таяу он жылдағы негізгі міндет экономикалық дамудың әлемдегі 30 дамыған елдің қатарына қосылу мақсатына жетуге мүмкіндік беретін мүлде жаңа моделін қалыптастыру екенін тілге тиек етті.
Ал бұдан соң сөз алған Еуропа Қайта құру және Даму банкінің президенті Сума Чакрабарти «Астана» халықаралық қаржы орталығын құру жобасы өте маңызды және өзекті болып отырғанын жеткізді. «Өткен жылғы жиында біз ауыл шаруашылығы саласы жөнінде біраз пікір алмасқан болатынбыз. Сол кезде ЕҚДБ жекеменшік сектордың компанияларына қолдау көрсетуге және қазақстандық агробизнеске жаңа инвесторларды тартуға дайын екендігін айтқан едім. Өткен жылы Қазақстанның ауыл шаруашылығы мен азық-түлік өнімдерін шығаруға 120 млн еуродан астам инвестиция құйылды. Бұл – ЕҚДБ үшін де, Қазақстан үшін де үлкен жетістік. Жалпы, бұл банк Қазақстан экономикасына 700 млн еуродан астам қаржы құйды. Бір сөзбен айтқанда, қазіргі уақытта Қазақстан – біз жұмыс істейтін 36 нарықтың ішіндегі 4-ші ірі нарық», – деді ЕҚДБ президенті.
Ал «Citigroup» компаниясының Еуропа, Таяу Шығыс және Африка елдеріндегі бас атқарушы директоры Джеймс Коулз «Астана» халықаралық қаржы орталығы Қазақстанға инвестициялық климатты жақсартуға, халықаралық ұстанымдарды бекітуге, капиталды тарту әлеуетін кеңейтуге және 2050 жылға қарай, «30 әлемдік экономикалар» құрамына кіруге жол ашады» деген пікірін білдірді. Ол «Қазақстан – «Citigroup» үшін маңызды нарық. Біз – Қазақстанның қаржылық секторындағы ірі жаһандық ойыншысымыз және осы елдегі жетекші инвесторлардың біріміз. Біздің мамандарымыз Астананы қосқанда, 6 қалада белсене жұмыс атқаруда. Сонымен қатар, біздің компания Лондондағы, Дубайдағы және Сингапурдегі қаржы орталықтарымен әріптестік байланыста. Бүгінге дейінгі тәжірибеміз мұндай халықаралық қаржы орталықтарының табысы адам, инфрақұрылым және капитал секілді 3 маңызды факторға тікелей тәуелді екенін көрсетті», – деді.
Елімізде атқарылған жұмыстар жөнінде баяндама жасаған Инвестициялар және даму министрі Әсет Исекешев ағымдағы жылы 30 шетелдік инвестордың Қазақстанда жаңа өндіріс орнын іске қосатындығын, әлеуетті инвестицияның жалпы көлемі 40 млрд доллардан асатын өңдеу өнеркәсібіндегі шетелдік инвесторлардың 200-ден астам бастамасы белсенді қарастырылып жатқанын назарға салды. Бүгінде трансұлттық компаниялармен жұмыс істеу барысында 40 бастама қолға алынған. Министрдің хабарлауынша, әрбір трансұлттық компания бойынша шаралар жоспары бар, оларға бақылау жүргізіліп отырады. Қазір белсенді 200 жобаның 60-тан астамы – агроөнеркәсіптік кешен аясында жұмысқа кіріскені аян.
Ал «Астана» ХҚО басқарушысы Қайрат Келімбетов Елбасының АХҚО құру бастамасы – Қазақстандағы өте маңызды реформалардың бірі екенін қадап айтып: «АХҚО-да инвесторлар үшін барлық жағдай жасалады. Яғни, олар бірқатар салық түрлерінен 50 жылға дейін босатылады. Әрі инвесторларға виза жағынан жеңілдіктер қарастырылады. Сондай-ақ, АХҚО-да заманауи технологиялық инфрақұрылым қамтамасыз етіледі», – деді.
АХҚО базасында Торонто биржасы үлгісіндегі жер қойнауын пайдаланушыларға арналған алаң құру жоспарланып, онда әрбір компания өз жобасын дамытуға капитал тартатын болады. Бұдан бөлек капиталдың өтімділігін арттыру мақсатында АХҚО биржасында «ұлттық чемпиондарға» ІРО өткізу және акцияларын жария орналастыру арқылы тартымды квазимемлекеттік компанияларды жекешелендіру жайы қолға алынбақшы.
Егер тарихқа үңілер болсақ, ірі халықаралық қаржы орталықтары бар елдердің экономикалық көрсеткіштері де жоғары болып келеді. Бұл бір жағынан, қазіргі заманғы экономиканың ілгерілеуінде қаржылық сектордың үлкен рөл атқаратынын көрсетеді. Кез келген халықаралық қаржы орталығы үшін өңірлік деңгейдегі дамыған орталыққа айналу, инфрақұрылымды құру және тиімді заңнамалық режимді қалыптастыру белгілі бір уақытты қажет ететіні анық.
Астана халықаралық қаржы орталығының мақсат-мүддесін саралаған отырыста Қазақстанның бәсекелестік артықшылықтарын барынша пайдалану, адами капиталды дамыту және жеке сектордың басымдығының рөлін арттыру қажеттігі кеңінен сөз болды. Ал Елбасы келесі кездесу тақырыбын «Жаңа энергетика» деп атауды және оны ЭКСПО көрмесі ұйымдастырылатын кезде Астанада өткізуге ұсыныс жасады.
Динара Мыңжасарқызы
