Science журналы 2025 жылғы ғылымдағы ең басты 10 жаңалықты жариялады, деп хабарлайды turkystan.kz.
1. Жаңартылатын энергия көмірден озды
Сараптамалық Ember орталығының дерегінше, күн, жел және су энергетикасы алғаш рет әлемдік электр өндіруде көмірді басып озды. Үдерістің басты қозғаушы күші – Қытай. Ел әлемдегі күн панельдерінің 80 пайызын, жел турбиналарының 60 пайызын өндіреді. Қазір Қытай энергиясының шамамен бестен бірі жаңартылатын көздерден алынады, ал бөлінген СО₂ көлемі соңғы жарты жылда өспеген.
2. Ген терапиясы жеке медицинаға жақындады
CRISPR технологиясына негізделген персоналдандырылған гендік терапия сирек ауруларды емдеуде нақты нәтиже көрсете бастады. Сирек мутациямен туған Кей Джей Малдунға жүргізілген эксперименттік ем бауыр трансплантациясының алдын алуы мүмкін. Бұл – ген медицинасы теориядан клиникаға өткенін көрсететін маңызды белгі.
3. Гонореяға қарсы екі жаңа препарат әзірленді
Антибиотикке төзімді инфекцияларға қарсы күресте ілгерілеу байқалды. GSK әзірлеген гепотидацин мен Innoviva компаниясының золифлодацині үшінші фазада тиімділігін дәлелдеп, АҚШ-тың FDA реттеушісінен мақұлдау алды. Бұл – ондаған жыл бойы жаңа емі табылмаған аурумен күресте үлкен жетістік.
4. Нейрондар қатерлі ісікке «көмектесетіні» анықталды
Зерттеулер жүйке жасушалары ісік жасушаларына митохондрияларын беретінін көрсетті. Соның нәтижесінде қатерлі жасушалар белсендірек болып, тез таралады. Ғалымдар бұл механизмді бұғаттау метастазды баяулатуы мүмкін деп есептейді.
5. Вера Рубин обсерваториясы іске қосылды
Чили тауларында орналасқан Вера Рубин обсерваториясы оңтүстік аспанды үздіксіз сканерлеп, ғаламның үшөлшемді картасын жасайды. Жеке нысандардан гөрі тұтас ғарышты бақылауға бағытталған бұл жоба астрономияны «үлкен дерек» дәуіріне толық енгізді.
6. «Айдаһар-адам» денисовец болып шықты
146 мың жылдық бас сүйектегі тіс тасынан алынған ДНҚ Homo longi деп аталған «айдаһар-адамның» денисовец екенін растады. Бұл жаңалық ежелгі адам түрлерін анатомиялық белгілер арқылы дәлірек ажыратуға мүмкіндік береді.
7. Үлкен тілдік модельдер ғылымға араласты
LLM модельдері математика, химия және биологияда нақты ғылыми нәтижелер көрсетті. Gemini моделі халықаралық математика олимпиадасында алтын деңгейіне жетсе, GPT-5 комбинаторика мен графтар теориясында жаңа шешімдер ұсынды. Ал Meta мен Google модельдері зертханалық жұмысты апталардан күндерге қысқартты.
8. Мюон магнетизмі Стандартты модельге сай келді
Көпжылдық эксперименттер мюонның магниттік қасиеттері Стандартты модель болжаған шектерден аспайтынын көрсетті. Бұл – жаңа физикаға үмітті әлсіреткенімен, теориялық есептеулердің дәлдігін дәлелдеген ғылыми жеңіс.
9. Ксенотрансплантацияда ілгерілеу байқалды
Генетикалық өзгертілген шошқа бүйректері адам ағзасында айлар бойы жұмыс істей алатынын көрсетті. АҚШ пен Қытайдағы тәжірибелер трансплантологиядағы донор тапшылығын азайтуға бір қадам жақындатты.
10. Түнгі ыстыққа төзімді күріш
Қытай ғалымдары QT12 генін анықтап, күріштің түнгі жоғары температураға төзімділігін жақсартты. Бұл жаңалық климаттың жылынуы жағдайында егін өнімділігін сақтауға, тіпті бидай мен жүгеріге де қолдануға жол ашады.
