Aйнұр Нұрәділ негізін қалаған AR Sana стартапы – тілі кешеуілдеген балаларға арналған Қазақстандағы алғашқы толықтырылған шындық (AR) технологиясымен жұмыс істейтін қосымша.
Қазақстанда тілі кеш шығатын балалардың саны соңғы екі жылда екі есеге өскен. Бүгінде 19 мыңға жуық бүлдіршін арнайы бақылауда. Осындай балаларға көмектесу үшін Айнұр Нұрәділ Ar Sana атты ерекше цифрлық қосымшаны жасап шықты. Жасанды интеллектке негізделген бұл жоба логопедтердің кәсіби қолдауымен әзірленген. Бағдарламада бала виртуалды кейіпкермен бірге қызықты тапсырмаларды орындай отырып, тілін дамытады. Мұның барлығы ата-аналар мен логопедтерге баланың даму барысын бақылауға мүмкіндік береді. Мұндай қосымшаны шығаруға Айнұрдың балаларға деген ерекше мейірімі, сүйіспеншілігі түрткі болған.
– Бәрі балаларға деген сүйіспеншіліктен басталды. Кейін ерекше қажеттіліктері бар балалардың ата-аналарымен сұхбат жүргізгенімде оларды мазалайтын өзекті мәселе – балаларының тілінің кеш шығуы екенін көрдім, – дейді Айнұр Нұрәділ.
Жоба авторының айтуынша, ол бала кезінен мультфильмдерді және балалармен жұмыс істегенді жақсы көрген. Нью-Йорк университетінде (New York University) оқып жүрген кезінде ол медианың баланың дамуына әсерін зерттей бастаған.
Кейін Қазақстанға оралған соң, ерекше қажеттіліктері бар балалардың ата-аналарымен 50-ден астам сұхбат жүргізген. Дәл осы зерттеу Айнұрдың AR Sana жобасын жүзеге асыруына итермелеген.
Зерттеу барысында көптеген ата-ана логопедке жүйелі түрде баруға мүмкіндіктері жоқ екенін немесе көмекке тым кеш жүгінетіндерін айтқан.
– Мен көптеген балада аутистік спектрдың бұзылуы, церебральды сал ауруы (ЦП) және басқа да ерекшеліктердің алғашқы белгілерінің бірі – тіл шығуының кешеуілдеуі екенін байқадым. Сол сәтте осындай балалардың қорықпай, еркін дамуына көмектескім келді, – дейді ол.
AR Sana-ның басты ерекшелігі — толықтырылған шындық технологиясын (AR) пайдалану. Ойын бағдарламасын ашқанда баланың бөлмесінде 3D кейіпкер – Сана есімді қыз пайда болады. Ол балаға ойын арқылы сөз жаттығуларын орындатады.
– Көп бала логопедтен қорқады, бұл сөйлеуді қаламағандықтан емес, бейтаныс адамнан қорыққандықтан. Сондықтан біз кейіпкерді дәл баланың өз бөлмесінде пайда болатындай етіп әзірледік. Осылайша, бала өзін қауіпсіз сезінеді және стреске түспей сөйлеп үйренеді, – деп түсіндірді Айнұр.
Қысқа AR-көріністен кейін бала виртуалды бөлмеге өтеді, онда сөздер мен сөйлемдерді қайталап, жаттығулар орындайды. Әр сабақ баланың жасына және даму деңгейіне бейімделеді.
AR Sana толықтай қазақ тілінде жасалып жатыр. Қазақстанда балалардың дауыс деректері бойынша дайын зерттеу базалары болмағандықтан, команда 3-7 жас аралығындағы балалардың дауысын өздері жазып, деректер жиынтығын (датасет) қолмен жинауда. Бұл мәліметтер кейін өздерінің сөйлеу тану моделін үйретуге қолданылады.
– Басқа елдерде бұл деректерді жай ғана сатып алуға болады. Ал бізде ондай база жоқ. Сондықтан бәрін нөлден бастадық. Ата-аналар мен логопедтер «Бізге қазақ тілі керек» дейді. Сол себепті біз жеңіл жол іздемей, күрделі болса да бәрін өзіміз жасауды ұйғардық. Біз логопедтерді алмастырмаймыз. Логопедтер физикалық бөліммен – массаж, ұсақ моториканы дамыту сияқты жұмыстармен айналысады. Ал бала сөздерді қайталап, тілін үйде біздің қосымшаның көмегімен жаттықтыра алады, – дейді жоба авторы.
Команда AR Sana логопедтердің орнын алмастырмайтынын, тек олардың жұмысын толықтыратынын атап өтті. Жоба қазір Ұлттық балаларды оңалту орталығының логопедтерімен бірге тестілеуден өтіп жатыр. Мамандар әр кезең бойынша кері байланыс беріп отырады.
– Бұл – менің алғашқы жобам, тиісінше машақаты көп. Десе де, бұл жоба бірнеше баланың сөйлеп кетуіне көмектессе, демек, еңбегіміздің зая кетпегені, – дейді Айнұр Нұрәділ.
AR Sana – сыртқы инвестициясыз дамып келе жатқан әлеуметтік жоба. Барлық шығынды әзірге жобаның негізін қалаушы өз қаражатынан өтеп отыр. Astana Hub командасы мен Әзербайжан университеті ұйымдастырған акселерациялық бағдарламалардан өтіп, жоба ресми түрде әлеуметтік кәсіпкерлік ортада танылды.
Қосымшаның алғашқы нұсқасы 2026 жылдың мамыр айында іске қосылмақ. Бірінші кезеңде оған алдын ала тапсырыс берген ата-аналар мен логопедиялық орталықтар қол жеткізеді.
Айана Жөлеуова,
Астана IT университеті,
Креативті Индустрия мектебінің студенті
