Әлемдегі ең үлкен түйе керуені

Сенбі күні Алматы облысы Іле ауданы, Күрті селолық округі аумағына қарасты Қараеспе деген жерде Гиннестің  рекордтар жобасы аясында «Әлемдегі ең үлкен түйе керуені-2025» іс-шарасы өтті. Оған 5 мыңға жуық адам қатысты. 

Рекорд қарсаңында

Биыл Наурыз мейрамында Ақтауда 5 мың адам ұлттық киім киіп, Гиннес­тің рекордтар кітабына енгені мәлім. Оны маркетолог, қоғам белсендісі Әсемгүл Адам­бай ұйымдастырған болатын.
Осы іс-шара белгілі кәсіпкер, «Дәулет-Бе­кет» ЖШС құрылтайшысы Сыдық Дәулетовтің назарын аударады. Расында да, қа­зақтың ұлт­тық киімімен қоса, мал шаруа­шылығын, оның ішінде түйе шаруа­шылығын неге наси­хат­та­масқа?! 
Бұл идея Әсемгүлге де қатты ұнапты. Со­­сын ол Гиннес рекордтар жобасы бас кең­сес­іне хаб­арласқанда олар да ерекше қы­зығушылық танытыпты. Әлқисса, со­нымен 18-сәуір күні  бір мезгілде көп түйе сауынын көрсету туралы ұсыныс жасалады. Бұл негізсіз емес еді. Сыдық Дәулетов – Қа­зақ­станда ғана емес, күллі әлем бойынша ең көп түйе сауып, оны құрғақ сүтке ай­нал­дырып, экспорттап отырған ірі кәсіп­кер. Оның үстіне бір қолда 5 мың түйе ұс­тап отырған адам да әлемде көп емес. Жал­пы, түйенің саны жөнінен жер бетінде Сы­дық Дәулетовтің алдына түсетін бір ғана адам бар. Оның үстіне «Дәулет-Бекет» ЖШС – түйе сауғанда әуелі ботасын жі­беріп, идіріп алып, содан кейін ғана сауады. Түйелер қолмен де, аппаратпен де сауы­лады. Түйе сауылып біткен соң, ботасы түйе­нің бауырына қайта жі­бері­леді. Яғни, қазір көп айтылатын күйзеліс деген мәселе мұнда болмайды. Экологиялық таза өнім алы­нады. Ал ол тұтынушы үшін өте маңыз­ды мәселе екені мәлім. Оның үстіне қа­зақ­тың түйе сауу мәдениетін әлемге көр­сетіп жат­са, нұр үстіне нұр емес пе?
Ұйымдастырушылар, міне, осыны мақ­сат тұтқан. Алайда Гиннестің рекордтар жо­басы мұны құптай қоймапты. Олар бас­қа­ша ұсы­ныс жасаған: «Қазақстан – байтақ ел. Кезінде Ұлы Жібек жолы осы сайын дала арқылы өт­кен. Ендеше, неге әлемдегі ең ірі түйе керуе­нін өткізбеске?!». 

Мұндай керуен рекорды 2022 жылы Қы­­тайда тіркелген болатын. Ол кезде 365 түйе қа­тыстырылған болатын. «Дәулет-Бекет» ЖШС керуенге 1 мың түйе қосуды жөн деп тап­ты. 
Екі жақ келіскеннен кейін сәуір, мамыр, маусым айларында осы керуенді өткізудің ережесі жасалыпты. Бірінші шарт – әрбір түйе­нің өзінің төлқұжаты болуы керек. Онда ол түйенің жасы, жынысы, денсау­лы­ғы туралы анықтама ағылшын тілінде көр­сетілуі керек. Әр түйенің аты болуы қа­жет. Түйе  «Дәулет – Бекет» ЖШС-ына тие­сілі болуы керек. Яғни, басқа жақтан түйе әкеліп қосуға болмайды. Түйе 7 жас­тан асқан болуы керек.  
Сонымен үш айда 1 мың түйеге ат қойы­­лып, құжаттары тастай етіп, әзірлен­ген соң 18 маусымда алғашқы рет бейнебай­ланысқа шығып, ереже тағы бір пысық­талды. «Дәулет-Бекет» ЖШС бұл кезде керуен­ді жабдықтауға кірісіп кеткен бола­тын. Керуен десе, қазақтың бұ­рынғы көш салтанаты елестейді ғой. Сон­дықтан әр түйе­ге арнап арнайы жабу тіктірген. Бірақ Гин­нестің рекордтар жобасының тала­бы қатал болып шықты. Жануарларды қорғау ұйым­дары жабу жабуға қарсы екен. Өйт­кені түйе­ні ұрып-соғып, соны көрсетпес үшін сыр­тына жабу жауып қоюы мүмкін деп күдіктенеді екен. Сондықтан түйенің үсті ашық болуы керек.
Сосын ондағылар Ережені тағы да мұ­қият түсіндірді: Түйелер жүріп өтетін «А» пунк­ті мен «Б» пунктінің арасы 1 шақырым болуға тиіс. Керуен жүргенде бір түйе мен екін­ші түйе­нің арасы 4 метр болуы керек. Әр түйені бір адам жетектеуі қажет. 

Міне, осы жерде «Дәулет-Бекет» ЖШС-ының алдынан үлкен мәселе шықты. Өйт­кені түйе – емін-еркін жайылып жүре­тін да­ла жануары. Жетекке жүрмейді. Араб­тар­дағы немесе әлемнің өзге нүктелеріндегідей қорада ғана бағылатын түйелер ыңғайға кө­не кетуі мүмкін, ал қазақтың түйесі ат­тап баспайды. Әрине, мұны шешудің жолы бар-ды, ол – мұрын­дық кигізу. Бұл – баба­ларымыз қол­данған тиімді әдіс. Бірақ оған жануарларды қор­ғау ұйымдары көнбейді. Олар­дың ұғы­мында, бұл – түйені қорлау. Енді амал жоқ, түйе­ні жетекке үйрету ке­рек. Үш айдың ішінде «Дәулет-Бекет» ЖШС жұмысшыларының көр­мегені жоқ. Үркек түйелер басын алып қа­ша­ды. Жұмысшылар оны жетекке үйретіп әлек. Әйтеуір, әрең дегенде ыңғайға көне бастады. 
Жоба жетекшілерінің талабы өте қа­тал. Әрбір детальға мұқият қа­рай­ды. Мысалы, промо-пиар акциясы жа­салуы керек. Оған елге белгілі тұлғалар тар­тылуға тиіс. Осындай жоба жасалып жат­қаны жөнінде бейнебаян түсіріліп, тара­тылуы керек. Біз әдет­те «Дәулет-Бекет» ЖШС бір отбасыныкі бол­ғасын, көбіне Сы­дық Дәулетовті ғана ай­тамыз ғой. Бірақ Гиннестің рекордтар жо­басының талабы бойынша, компанияның 50 пайызы Сыдық Дәулетовтің зайыбы Шәрипа Дәулетоваға тие­сілі болғандықтан, бейне­баянда екеуі­нің де аты-жөні көрсетілуі керек. Іс-шара алдында баспасөз мәслихаты ұйым­дас­тырылуы қажет. 
Сосын бұл жиын салтанатты түрде өтуі міндеттелді. Қалың ел жиналып, сахна құры­лып, концерт болуға тиіс. Оған таны­мал тұлғалар қатысуы қажет. 
Әрине, Гиннестің рекордтар кіта­бына ену те­гін болмайды. Оған да қомақты қаржы жұм­салады. Ол қаржы тө­решілерге жалақы тө­леу­ге, мақала жазы­лып, сайттарға орналастыруға жұмсалады. Бұл қаржыны «Дәулет-Бекет» ЖШС өзі кө­­терді. 
Әсемгүл Адамбаеваның айтуынша, Гин­нес­тің рекордтар жобасы Сыдық Дәу­летов­тің жеке басына қатысты мағлұматтарды мұ­қият тексерген. Ол туралы әрбір мәлімет­ті, деректі фильмдерді ағылшын тіліне аударып, оқып, қараған. Оның табанды­лы­ғына қатты риза бо­лыпты. Қандай қиын­дық көрсе де, ширек ға­сырға жуық уақыт бойы атакәсіптен айнымай, бүгінгі нәти­жеге қол жеткізгеніне ерекше назар аудар­ған. Әсіресе, түйе шаруашылығының «ішкі кухнясына» жіті үңілген. «Қандай ғажап дү­ние. Түйе сүті – адам денсаулығы үшін өте қажет сусын. Мұны насихаттау керек!» деп­ті олар. Міне, осы келісімшарттың нәти­жесінде 20-қыркүйек күні Алматы облысы Іле ауданына қарасты Ақши елді мекенінің жанындағы Қараеспе деген жерде ұлық салтанат өтті. 
Оған дейін, әрине, келісімшартта көр­се­тілген пункттер мұқият орындалды. Бас­пасөз мәслихаты өтті. Концерт өтетіні, оған ұлт мақтанышы, әнші Роза Рымбаева, бел­гілі киноактер Нұрлан Әлімжанов қа­тысатыны айтылып, насихатталды.

Келісімшартқа сәйкес, Гиннес рекорд­тар жобасының өкілі Ричард Стэннинг пен Сыдық Дәулетов іс-шара өткенге дейін кез­деспеуі керек болатын. Бұл шарт та мұ­қият сақталды. Ричард Стэннинг 19-қыр­күйек күні Қараеспеге келіп, 1 мың түйенің төлқұжатымен, іс-шара өтетін жердің жай-күйімен  танысқан. Интернетпен қам­тамасыз етілгеніне көз жеткізген. 

Қазақтың мерейі асқан күн

20-қыркүйекте күн ерекше жарқырап тұрды. Алматыдан Ақшиге қарай ағылған көлікте есеп жоқ. Қараеспеде тігілген ақ­шаң­қан үйлер алыстан көз тартады. Палат­калар да тігіліпті. 5 мыңға жуық адам келді. Бір кереметі,  жұртшылықтың бәрі ұлттық киім киіпті. Тағы бір назар аударарлық дү­ние – халықтың көңіл күйі. Әрбір адам құд­ды бір өзі әлемдік рекорд жасайтындай мәз.
Алматы облысы әкімдігі іс-шараны өт­кізуге өте мұқият дайындалыпты. Қоғам­дық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге пат­руль­дік полиция тартылыпты. Жедел жәр­дем, өрт сөндіру көліктері де сақадай сай тұр. Ветеринарлық бақылау қызметі де әзір. Санитарлық жағдай да қатаң бақы­лауда. 1 мың түйені жетектеу үшін Қонаев гарнизонынан 1 мың солдат жұмылдыры­лыпты. 
...Міне, түйе керуені басталды. Көш ба­сын­да нар жетектеген Сыдық Дәулетов ке­леді. Одан кейін түйе жетектеген сар­баз­дар келе жатыр. Бәрі де үстеріне «Дәулет-Бе­кет» ЖШС осы іс-шараға арнайы тік­тір­ген ұлттық шапан киген. Жиналғандар керуенді қоршаудың сыртынан бақылады. Сырттай қарап тұрғанда ғажап көрініс. Кеудеңді мақтаныш сезімі билейді.  
Мың түйе жүріп өткен соң көпшілік сах­наға қарай ұмтылды. Алдымен сөз алған Ал­маты облысы әкімінің орынбасары Бақытнұр Бақытұлы іс-шараның тарихи маңызын, ел экономикасына қосар үлесіне тоқ­талды:  
– Бұл – тек мәдени іс-шара ғана емес. Бү­гінгі мың түйеден құралған керуен хал­қы­мыздың көшпелі өмір салтының ай­шық­ты мұрасын әлемге паш етіп, жаңа заманға үн қатқан тарихи оқиға. Бұл арқылы біз жа­старға ата-бабамыздың ұлы мұрасын та­нытып, туризмді дамытамыз, аймақ эко­номикасына серпін береміз, – деді ол.
Англиядан арнайы келген Гиннес ре­кордтар жобасының өкілі Ричард Стэннинг мұндай түйе керуенін тұңғыш рет көріп тұрғанын айтып, таңданысын жасырмады. Оның байламынша, Қазақстанның бұл жетістігі тек ұлттық мәдени мұра ғана емес, бүкіл әлемдік қазына ретінде бағалануға тиіс. 
Іс-шараның соңында Сыдық Дәулетов журналистерге сұхбат берді. Ол бұл іс-ша­раның түйе шаруашылығын дамыту ар­қы­лы ұлттық өнімдерді әлемдік нарыққа шы­­­­ғаруға жасалған қадам екенін баса айт­ты. Оның пікірінше, Қазақстан тек ре­корд жаңартып қана қоймай әлемге  өз брен­ді мен мәдениетін танытты. 
Сонымен, әлемдегі ең үлкен түйе керуе­ні жүріп өтті. Ол түгелдей бейнетаспаға жазып алынды. Ендігі шешім – Гиннестің рекордтар жобасының авторларында. Келісімшарт бойынша олар 2 апта мен 3 ай­дың аралығында бейнетаспаны мұқият қарап шығып, өз шешімдерін жариялауға тиіс. 

Даңқты әншіміз Роза Рымбаева және Нұрлан Әлімжанов, Жолбарыс Сейфуллин, Қуандық Рахым, Ақтөбеден арнайы келген Орал Байсеңгір мен Нұргүл Тілегенова се­кілді белгілі әншілер, «Алатау серілері» этно тобы, Алматы облыстық Сүйінбай атын­дағы филармония өнерпаздары мерекенің салтанатын арттырды. 
Киіз үйлер мен арнайы фудкорт ай­ма­ғында келген қонақтарға шұбат, дәм ұсы­ныл­ды. Айтпақшы, туристік агенттерді ұйым­дастыра отырып, шетелдік және отан­­дық туристердің де тартылғанын айта кет­кен жөн. 
Бір сөзбен айтқанда, іс-шара нағыз ха­лық­тық мерекеге айналды. Күллі БАҚ атау­лы сол мерекені халыққа насихаттауға жұ­мыл­ды. Арасында британдық Reuters ақ­парат агенттігінің өкілі бар екенін ескер­сек, қазақ жеріндегі ғаламат оқиғаның дү­бірі күллі әлемге естілері хақ. 

Түйе шаруашылығына қолдау керек

Сыдық Дәулетов – қазақ бизнесі тари­хындағы ерекше орны бар кәсіпкер. Өйт­кені біздегі бизнестің дені алыпсатарлықтан бас­талғаны мәлім. Ал мұндай бизнес тезі­рек пайда табуды көздейтіні рас. Ал Сыдық Әбуұлы атакәсіпті таңдады. Жұрт жаппай қалаға ағылып жатқан кезде бұл жалғыз түйе­сін жетектеп ауылға бет бұрды. Айда­ла­да жертөле қазып алып, сонда тұрды. Жо­ғары пайызбен несие алып, түйе санын кө­бейтті. Түрікмен аруанасын қазақ дала­сы­на жерсіндірді. Шұбат сатты. Жұмысын ғы­лымға сүйеніп істеді. Қазір түйе санын 5 мың басқа жеткізді. 200 адамға жұмыс тауып беріп отыр. Бар тапқанын жұмсап, Ақ­ши ауылын гүлдендірді. Шипажай, бала­бақша, фотосалон салды. Тойхана ашты. Бірнеше отбасына үй салып берді.  
2019 жылы Мемлекет басшысы 
Қасым-Жомарт Тоқаев Қытайға барған са­парында шығыстағы көршіге құрғақ түйе сү­тін экспорттау туралы келісімге қол қой­ды. Бұл «Дәулет-Бекет» ЖШС үшін жаңа мүм­кіндіктерге жол ашты. Өйткені түйе сүтін Қазақстанда ғана сату тиімсіз. Нарық кіш­кентай, алушы аз. Ал құрғақ сүт өндіру әлем­дік тәжірибеде бар нәрсе, бірақ Қа­зақстан үшін оны өткізетін нарық болма­ған­дықтан, тиімсіз болып келген еді. Сы­дық Әбуұлы енді 1 миллиард теңге ин­вес­тиция салып, Ақшиден құрғақ түйе сүтін шығаратын шағын зауыт салды. Ол 2021 жы­лы желтоқсан айында іске қосылды. Қазір Қытайдың  барлық қалаларына дайын өнімді экспорттай бастады. Енді жаңа ірі зауыт салу мүмкіндігін қарастырып жатыр. 

Түйе шаруашылығының болашағы зор. Мұны біз емес, әлемдегі мықты сарап­шылар айтып отыр. Мысалы, Фран­ция­дан шығатын GEO журналы 2023 жылы әлем­дегі түйе шаруашылықтарын зерттей оты­рып, болашақта түйе сиырдың орнын басуы мүмкін деген тұжырым жасады. Оқыр­ман ағат түсініп қалмауы үшін түсін­діре кетейік, қазір әлемде сиырдың сүтіне, етіне деген сұраныс басым. Болашақта бұл көзқарас өзгеруі мүмкін. Өйткені әлемде шөл мен шөлейт далалар көбейген сайын түйенің бәсі арта береді.  
GEO журналисі Қазақстанда «Дәулет-Бекет» ЖШС мен оның құрылтайшысы Сы­дық Дәулетовті негізгі зерттеу «нысаны» етіп алғанын айта кеткен абзал. 
Ендеше, Сыдық Дәулетовті Қазақстан Үкі­меті де жан-жақты қолдау керек қой. Гин­нестің рекордтар кітабына енгеннен кейін мемлекет тарапынан Сыдық Дәулетов пен ол секілді түйе шаруашылығын да­мы­туға атсалысып жүрген азаматтарға деген қолдау күшейеді деп сенеміз.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың аталған жаңалыққа ерекше мән беріп, өзінің Tik-Tok парақшасында бөлісуі бұл сенімімізді күшейте түседі.