Марат Қаскеев: Теміржолда темірдей тәртіп болуы керек

Еліміз тәуелсіздігін алып, етек-жеңін жинап, шекарасын қымтап жатқан тұста алыстағы ауылдардағы тіршілік тұралап, халық екі қолға бір күрек табу үшін қалаға қарай ағыла бастады. Елорда Алматының баурайынан Сарыарқаның төсіне қоныс аударған сәтте бас қалаға арман қуып келгендердің арасында Марат Қуанышбекұлы мен жары да болды.

Ауылда әскерден кейін зоотехник бо­лып жұмыс істеп жүрген Марат мал ш­а­руа­шы­лығының «базары қайтып, тойы тарқай» бас­таған тұста көп ойланбастан жарымен бір­ге бас қалаға тартып отырды. Сол кезде қай­да тұрамын, не тамақ жеймін, жұмысты қай­дан табамын деген сұрақтар да көп ой­ландырмады. Бастысы, үлкен қалаға жетіп алу, қолдан келер жұмыстың біріне жабы­сып, айырылмау. Алайда кейіпкеріміздің жолы болды. Келе сала теміржол саласына жол жөндеуші болып 1998 жылғы 1 жел­тоқ­сан­нан бастап «Сороковая станцияда» жұ­мыс істейді. Міне, биыл осы жерде үзбей жұ­мыс істеп жатқанына да 28 жыл толады екен. 

Марат алғашында жұмыстың тез та­была кеткеніне қуанғанымен, жауап­кершілігінің де зор екенін сезініп үл­гер­ді. Өйткені теміржолда әр секунд, минут ба­ғалы. Ылғи жастар жиналған ұжымда күн­де думан, күнде той болып жататын, біл­мегенін бірінен-бірі үйреніп, тапсы­рыл­ған жұмысты тез арада еңсеріп тастайтын. Жұ­мыла көтерген жүк жеңіл екенін білетін жас­тар жұмыстың қиындығынан, аптап ыс­­тық пен үскірік аяздан қайтпай еңбек­тен­ді. 

– Сонау 1999-2000 жылдары темір­жол­шы­­­­лардың жұмысы оңай болмады. Өйткені ол кезде қазіргідей техника жоқ, технология дамымаған. Тек қол еңбегін қажет етеді. Шпал, рельстерді қолмен ауыстырамыз. Не­­­­гізі, шпалға «қызмет көрсету» – мон­тер­лар­дың міндеті. Кіл жастар болғандықтан, осы жұмыстың қиындығын да аса сезін­беп­піз. Бірде мынадай бір қызық оқиға болды. Біз­де қысы-жазы аптасына 3 рет тексеру жұ­мысы жүреді. Бір күні ауа райы 25 градус­тан төмендеген кезде пойыздың астында 6 болт, 4 болт тұратын жері болады, солардың сын­ғанын көрдік. Сонда серігім екеуміз болт­ты бір типке төмен алып, азынаған жел мен ысқырған аязға қарамастан жұмысты екі сағатта істеп, пойыздың жүріп кеткеніне мәз болғанымыз бар. Өзіміздің тоңғанымыз, қар­нымыздың ашқанынан бұрын жұмысты абыроймен атқарғанымыз өзімізге ерекше қуаныш сыйлады. Қарап отырсақ, тәжірибе де­ген де уақытпен, жылдармен бірге келеді екен ғой, – деп еске алды Марат аға. 

Қандай салада болсын уақытылы білім алу, оқу, тәжірибеңді шыңдау, біліктілігіңді арт­тыру артықтық етпейді. Марат Қуа­ныш­бек­ұлы да 2008 жылы Қазақ қатынас жол­дары университетіне темір жол құрылысы, жол және жол шаруашылығы мамандығына оқу­ға түсіп, 2012 жылы бітіріп шығады. Әр сәт­тің маңыздылығын сезіне жүріп, жұ­мы­сын жауапты әрі тыңғылықты атқар­ған­дық­тан Марат ағамыз жылдар өте келе жи­­­наған тәжірибесінің арқасында ин­же­нер-технолог дәрежесіне көтеріледі.

Жалпы, жолшы мамандығы – жолдарды жоб­алау, салу, жөндеу және қызмет көрсету саласына қатысты инженерлік мамандық. Бұл мамандық көлік инфрақұрылымын дамытуда маңызды рөл атқарады, себебі ол халық пен оған қажетті тауар түрлерінің қауіп­сіз әрі тиімді тасымалдануын қамта­ма­сыз етеді. Олардың негізгі міндеттеріне жол­дарды жобалау, жолдардың орналасу сызбаларын жасау, құрылыс материалдарын таңдау, қауіпсіздік талаптарына сәйкес жобалау, жол төсемін салу, инженерлік құрылымдарды (көпірлер, туннельдер) орнату, жол салуда жер бедерін ескеру, жол жа­бынын жөндеу, құрылымдардың берік­ті­гін тексеру, қысқы және жазғы жол күтімін ұйым­дастыру, жол қозғалысы қауіпсіздігін қам­тамасыз ету, жол белгілерін орналастыру, қоз­ғалысты басқару жүйелерін енгізу кіреді. 

Осынша қыруар қара жұмысты ат­қа­ру үшін адамның инженерия, құры­лыс саласынан хабары болғаны жақсы. Гео­дезия және топография негіздерін, құ­ры­лыс материалдары туралы терең білсе және қауіп­сіздік техникасы мен экологиялық нор­­маларды сақтаса, одан асқан жолшы ма­маны болмайды. 
Жолшы мамандығының өкілдері жол­дар­дың сапалы әрі ұзақмерзімді болуын қам­та­масыз етеді. Бұл мамандық, әсіресе, эко­но­микасы дамып келе жатқан елдерде жо­ғары сұранысқа ие, себебі сапалы жолдар – эко­но­микалық өсім мен аймақтық интег­рацияның негізі.

– Біздің басты міндетіміз – қауіпсіздікке жауап беру. Бригадир берген жұмысты тиянақты атқару керек. Онсыз болмайды. Сон­дай-ақ жолдың сапасы пойыздың жыл­дамдығына сай болуы керек. Біз осы мақ­сатта жазда жолды жөндейміз, қыста қар­дан тазалаймыз. 2000 жылдармен салыс­тыр­ғанда еліміздің жағдайы жақсы. Қазір көбінде ауыр жұмысты техника атқарады. Осыған тәуба дейміз, өйткені біз мұнан да қиын күндерді бастан өткерген болатынбыз. Сол кездерде ың-шыңсыз өз ісімізді атқар­дық. Қазір сол күндерді қызыға еске аламыз. Ол қиын сәттер бізге өмірде ақшаға да са­тып ала алмайтын үлкен тәжірибе берді, – деді тәжірибелі маман. 

Жолшының міндеттері оның қыз­мет саласына қарай кеңейіп не­ме­се нақты шектелуі мүмкін. Мысалы, жол ин­женері жобалау және техникалық бақы­лау­ға көбірек назар аударады, ал жол жұ­мыс­шысы құрылыс немесе жөндеу жұмыс­та­рына тікелей қатысады. Мәселен, қыс ай­­ларында пойыздың жолдан шығып ке­те­тін кездерін жиі естіп жатамыз. Мұндай жағ­дайда жолаушыларға ең бірінші көмек қо­лын созатын – осы жолшылар. 

Пойыз жолдан шығып кеткен жағдайда жол­шы (немесе теміржол қызметкері) ар­найы бекітілген төтенше жағдайлар жос­па­ры­на сәйкес әрекет етеді. Бұл жағдайда олар­­­дың негізгі міндеті – жағдайды тез ара­да бақылауға алып, пойыз қозғалысының қауіпсіздігін қалпына келтіру. Жолшы ең ал­дымен төтенше жағдай туралы дереу дис­петчерге және басшылыққа хабарлайды. Апат болған жерге көмек көрсетуге қажетті ма­мандар мен техникаларды шақырады. Апат орнын қауіпсіздендіру мақсатында қоз­ғалысты тоқтату үшін пойыз жолдарына да­был белгілерін (қызыл жалау, жарық сиг­налдары) орнатып шығады. Сондай-ақ жо­лаушылардың немесе қызметкерлердің жа­рақат алу қаупін азайту шараларын ұйым­дастырады. Кейін барып техникалық құралдардың көмегімен электр тоғы немесе басқа да қауіпті факторларды өшіреді. Біз жо­ғарыда атаған міндеттерден бөлек апат бол­ған жердің жағдайын тексеріп, темір­жолдың бүліну деңгейін анықтап, жөндеу жұмыстарының қанша уақыт алатынын баға­лайды. Жолаушылар мен экипаждың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жарақат алғандарға алғашқы медициналық көмек бере­ді, жолаушыларды эвакуациялау және қауіп­сіз жерге орналастыруға атсалысады, со­нымен қатар апатты жою шараларын ұйым­дастырады. 

Алайда бүгінде біз жолшы мамандары­ның қатарынан жастарды сирек байқаймыз. Оған себеп те жоқ емес. Жол салу немесе жөн­­деу жұмыстары кейде қиын физикалық ең­бекті және дала жағдайында жұмыс іс­теуді талап етеді. Сондықтан да жастар бұл ма­­­­мандықты қиынсынады. Кейде жолшы­лар алыс аудандарда, далада немесе қиын ауа райы жағдайында жұмыс істеуге мәжбүр бо­лады. Одан бөлек, жолшы қарапайым ма­­­мандық болғанына қарамастан терең бі­лімді қажет етеді. Инженерлік және құ­ры­лыс саласындағы білімді меңгеру уақыт пен күш-жігерді қажет етеді. Сондай-ақ жа­сы­ра­тыны жоқ, жолшы мамандарына деген қоғамдық таным да төмен.
Қиындықтарға қарамастан жолшы ма­мандығына қызығушылықты арттыратын се­беп­тер де жетерлік. Жолдар мен көлік инф­­­­­­рақұрылымын дамыту – ел экономи­ка­сының негізі. Бұл жұмыс әрдайым қажет және тұрақты сұранысқа ие. Теміржолдың осы саласында жұмыс істеген жастар ин­же­нер­­лік, құрылыс, логистика және көлік са­ла­ларына ауыса алады. Құрылыс және жол са­ласында тәжірибелі мамандар жақсы та­быс табады. Жолшыдан жоғары инженерлік лауа­з­ымдарға дейін өсуге мүмкіндік бар. Со­нымен қатар заманауи технологиялар мен автоматтандыру процестерінің енгізілуі ма­мандықты қызықты әрі инновациялық тұрғыдан біраз жеңілдетті. 

– Теміржол саласы жартылай әскери са­ла болғандықтан, барлық жағдайға дайын болуымыз керек. Жалпы, оңай жұмыс өте аз және әр жұмыстың өзінің қиындығы бо­­­лады. Бірақ сол қиындықты еңсеріп, соңыра неге бұлай болғанына талдау жасау ке­рек. Өйткені біз жолаушылардың қауіп­сіз­дігіне тікелей жауап береміз. Пойыз кес­теде белгіленген уақыттан кешікпей, жо­лау­шы­лар діттеген жеріне уақытылы жетуі ке­рек. Соңғы жылдары Қазақстан темір­жо­лы салған тармақтар көбейіп, транзит 3-4 есе артты. Қазақстанның географиялық ор­­­­­наласуының өзі өте жайлы. Қытай, Ресей, Еу­ропаға транзит көбейсе, ақша түседі, ақ­ша түссе қазына молаяды. Жыл өткен сайын жол­дың көптеп салынуы көңіл қуантады. Бұл қарапайым халықтың жағдайын жақ­сар­тады. Доңғалақ қалай айналады, со­лай ақ­ша табамыз деген бар ғой. Транзиттің ар­­­қасында жалақы көтеріліп, теміржол­шы­лар­дың жағдайлары да жақсарады. Мен өзім теміржол саласында жұмыс істей­тін­дер­ді нағыз патриоттар деймін. Мынадай тех­ника мен технология дамыған заманда әлі де қол еңбегін қажет ететін жолшы, мон­тер ма­ман­ды­ғын таңдап жатқан жастар бо­лашақта өз­­деріне мол тәжірибе жинайды, – деп қо­рытты сөзін кейіпкеріміз Марат Қуаныш­бек­ұлы. 

Теміржол саласында тұрақтылық бар. Бұл жалақы жағынан да маңызды. Тәртіп бар. Тәртіп болған жерде жұмыс жүйелі, жақ­сы жүреді. Сондықтан теміржолдың бойы­нан нанын тауып жеп, отбасын асырап жүр­ген мамандарды шынында да нағыз пат­риоттар дер едік.