Танымал тұлғаларға табыну күйзеліс тудырып, әл-ауқатты нашарлатады – зерттеу

Думскроллингпен айналысатын адамдардың танымал тұлғаларға табыну ықтималдығы жоғары. «International Journal of Psychology» журналында жарияланған жаңа зерттеу медиаға қатысты екі жаңа мінез-құлық түрі — думскроллинг пен танымал тұлғаларға табыну арасында байланыс барын анықтады.

Зерттеушілер АҚШ пен Иран университеттерінің студенттері арасында думскроллингпен (әлеуметтік желілерде негатив контентті тарату және бөліс тенденциясы) жиі айналысатындардың танымал тұлғаларға табыну деңгейінің жоғары екенін анықтады. Бұл жағдай думскроллинг пен танымал тұлғаларға табынудың медиаға байланысты тәуелділік ретінде қатар жүретінін көрсетеді. Сонымен қатар, думскроллинг пен танымал тұлғаларға табыну болашақта жоғары алаңдаушылық пен әл-ауқаттың төмендеуі сияқты теріс психологиялық салдармен байланысты болды.

Әлеуметтік желілердің танымалдылығының өсуі медиаға байланысты мінез-құлықтың да артуына әкелді, олардың кейбіреулері тәуелділік сипаттарын қабылдауы мүмкін. Думскроллинг және танымал тұлғаларға табыну — цифрлық контентке тұрақты қол жеткізу арқылы пайда болған осындай екі мінез-құлық. Думскроллинг, әлеуметтік желілердегі теріс жаңалықтарды үздіксіз қарап шығуды білдіреді, болашақта алаңдаушылық, депрессия және өмірден алған қанағаттанушылықтың төмендеуімен байланысты.

Сол сияқты, танымал тұлғаларға табыну — танымал тұлғаларға асыра қызығушылық пен таңдану — алаңдаушылық, депрессия және басқа теріс психологиялық жағдайлармен де байланысты болды. Бұл мінез-құлық формаларының тәуелділікке айналуы мен теріс нәтижелерге әкелу әлеуетін ескере отырып, зерттеушілер олардың арасындағы байланысты және олардың ортақ психологиялық корреляттарының бар-жоғын анықтауға тырысты. Сонымен қатар, АҚШ пен Ирандағы таңдамаларды салыстыра отырып, зерттеу мәдени факторлардың бұл қатынастарға қалай әсер ететінін зерттеуді мақсат етті.

Бұл сұрақтарды зерттеу үшін зерттеушілер АҚШ және Иран университеттерінің студенттерін тартты, нәтижесінде 185 студент Университетінің орталық Миссури және 627 студент Гилян университетінен алынды. Американдық таңдаманың басым көпшілігі әйелдерден тұрса, ирандық таңдаманың көпшілігі ер адамдардан құралды. Екі топ онлайн сауалнамадан өтті, сауалнамада думскроллинг, танымал тұлғаларға табыну, депрессия, болашаққа алаңдаушылық және жалпы психологиялық әл-ауқатты өлшейтін көрсеткіштер болды. Деректер әлеуметтік желілердің әртүрлі платформалары арқылы, атап айтқанда, американдық таңдаманы Facebook пен Instagram, ал ирандық таңдаманы Telegram арқылы жинақталды.

Зерттеушілер қызығушылық танытқан мінез-құлық пен психологиялық жағдайды бағалау үшін бірнеше шкалаларды қолданды. Думскроллингті өлшеу үшін әлеуметтік желілердегі думскроллинг шкаласын пайдаланды, ол «Мен әлеуметтік желілерде теріс контентті көбірек көруді қаласамын» деген сияқты тармақтарды қамтиды. Бұл шкала бұрын ирандық таңдамамен тексерілген және осы зерттеуде американдық топта сенімділік бойынша тексерілген.

Танымал тұлғаларға табыну үшін олар танымал тұлғаларға деген қатынас шкаласын пайдаланды, ол адамдардың танымал тұлғаларға деген қатысуы мен қызығушылығын өлшейді. Қатысушылар өз психикалық денсаулығы туралы кешенді түсінік алу үшін депрессия, болашаққа алаңдаушылық және психологиялық әл-ауқат сауалнамаларын толтырды. Бұл психологиялық сауалнамалар зерттеушілерге думскроллинг, танымал тұлғаларға табыну және психикалық денсаулық көрсеткіштері арасындағы байланысты зерттеуге мүмкіндік берді.

Зерттеушілер американдық және ирандық қатысушылар арасында думскроллинг пен танымал тұлғаларға табыну арасында оң корреляцияны анықтады, бұл теріс контентті әлеуметтік желілерде жиі қарайтын адамдардың танымал тұлғаларға табыну ықтималдығының жоғары екенін көрсетеді. Бұл байланыс думскроллинг пен танымал тұлғаларға табынудың жалпы психологиялық қозғаушы күштері болуы мүмкін екенін көрсетеді, бұл оларды бір-бірін күшейтуі және әсерін күшейтуі ықтимал.

Психикалық денсаулыққа қатысты, думскроллинг екі топ үшін теріс салдарлармен байланысты болды. Ирандық таңдамада ол психологиялық әл-ауқаттың төмендігімен, жоғары депрессиямен және болашаққа алаңдаушылықпен коррелировался, ал американдық таңдамада ол психологиялық әл-ауқаттың төмендігімен және болашаққа алаңдаушылықпен байланыстырылды. Бұл нәтижелер думскроллингтің психикалық денсаулыққа теріс әсер етуі мүмкін екенін, әсіресе теріс және алаңдататын контентке назар аударуы себепті көрсетеді.

Танымал тұлғаларға табыну да екі мәдени топта ұқсас психологиялық модельдерді көрсетті. Ирандық таңдамада ол жоғары депрессиямен және болашаққа алаңдаушылықпен байланысқан, ал американдық топта болашаққа алаңдаушылықпен және психологиялық әл-ауқаттың төмендігімен байланысқан. Бұл нәтижелер танымал тұлғаларға табынудың, думскроллинг сияқты, психикалық денсаулық проблемаларын, әсіресе алаңдаушылық пен әл-ауқат тұрғысынан дамытуы мүмкін деген теорияны растайды.

Зерттеу нәтижесінде американдық қатысушылардың жалпы алғанда думскроллинг, танымал тұлғаларға табыну, депрессия және болашаққа алаңдаушылық бойынша көрсеткіштері ирандық әріптестеріне қарағанда жоғары болды. Алайда, қызықтысы, олар осы мінез-құлық түрлерімен көбірек айналысса да, психологиялық әл-ауқаттың жоғары деңгейін хабарлады. Зерттеушілер мәдени айырмашылықтардың бұл теңсіздікке ықпал етуі мүмкін деп болжайды. Мысалы, батыс мәдениеттері, соның ішінде Америка Құрама Штаттары, эмоционалдық белсенділік пен төзімділікті қабылдауға бейім, бұл мінез-құлықпен байланысты кейбір теріс салдарды жеңілдетуге көмектесуі мүмкін.

Дегенмен, барлық зерттеулерде сияқты, бұл зерттеудің де кейбір шектеулері бар. Зерттеушілер қолайлы таңдаманы пайдаланды, бұл нәтижелердің жалпыға бірдейлігін шектейді. Сонымен қатар, таңдаманың көлемі мен демографиялық мәліметтер теңгерілмеген: американдық таңдаманың арасында әйелдер саны айтарлықтай көп, ал ирандық таңдаманың арасында ерлер саны басым. Бұл жыныстық теңгерімсіздік, жасы бойынша айырмашылықтармен қатар, нәтижелерге әсер етуі мүмкін, себебі алдыңғы зерттеулер жастар мен әйелдердің теріс эмоцияларды көбірек білдіруі мен әлеуметтік желілермен байланысты мінез-құлыққа қатысу ықтималдығының жоғары екенін көрсетті. Зерттеудің кросс-секциялық дизайны да шектеу болып табылады, себебі ол тек айнымалылар арасындағы ассоциацияларды көрсете алады, бірақ себеп-салдар байланыстарын көрсетпейді.

Осы нәтижелерді дамыту үшін, болашақ зерттеулер үлкен және әртүрлі таңдамаларды пайдалана отырып, бұл зерттеуде байқалған байланыстың әртүрлі популяциялар арасында сақталып қалуын тексере алады. Сонымен қатар, адамдарды уақыт өте келе бақылау арқылы жүргізілген лонгитюдті зерттеулер думскроллинг пен танымал тұлғаларға табынудың мінез-құлық тәуелділігіне қалай айналатыны және олар психикалық денсаулыққа ұзақ мерзімді әсерін қалай тигізетіні туралы тереңірек түсінік береді. Болашақ зерттеулер сонымен қатар этникалық шығу сияқты мәдени және әлеуметтік-демографиялық факторларды қарастыруы мүмкін, олар мұндай мінез-құлыққа және оның психикалық денсаулыққа әсер етуіне ықпал етеді.

«Думскроллинг танымал тұлғаларға табынуымен байланысты ма? Межкультурное исследование» зерттеуі авторлары: Линн Э. Маккатчеон, Хеён Хван, Бень