Қазақ жерінде кіндік қаны тамған аты әлемге белгілі ұлы тұлғалар біздің қандай ұлы мәдениетке ие халық екеніміздің дәлелі. Ұлы оқымысты, әлемнің екінші ұстазы − Әбу Насыр әл-Фараби, ұлттық музыкамыздың бастауында тұрған Қорқыт ата, Мысырды билеген Бейбарыс Сұлтан, атақты тарихшы Мырза Мұхаммед Қайдар Дулат секілді әлем тарихына аттарын алтын әріппен жазып, жер жүзіне өздері туған елді танытты. Бұларды жан-жақты насихаттау − жас ұрпаққа өз болмысының қайдан бастау алып жатқанын сезіндіруге, кеудесінде мақтаныш сезімін оятып үлкен тарихтың, тамаша мәдениеттің жалғастырушылары екенін танытуға зор әсер ететіні сөзсіз.
Ел тәуелсіздігінің 32 жылдығы қарсаңында Qazaqstan Ұлттық арнасы «Қорқыт» атты төрт бөлімді телехикая түсіріп ел назарына ұсынды. Қазақ кино өнеріндегі бұл жаңалыққа орай біз «Қорқыт» телехикаясының кеңесшісі, сценаристердің бірі, белгілі фольклортанушы ғалым Берік Жүсіповті, фильм редакторы, ақын Болат Жетекбайды және фильмнің қоюшы режиссері Қанағат Мұстафинді сұхбатқа шақырып, сауалдарымызды қойған едік.
Берік ЖҮСІП,
«Қорқыт» телехикаясының сценарийсі:
«Қорқыт» − тамыры терең телехикая
− «Қорқыт» телехикаясының сценарийін жазуға сізден басқа Наргиза Салом, Евгения Палехова, Бекзат Мырзахметова, Шолпан Батырбаевалар қатысыпты. Шынын айтқанда, бұлардың арасында қазақ ішіне танымалдауы өзіңіз. Сұрағым келгені, сценарийдің мәтіні жазылуы барысында қайсы автордың көзқарасына басымдық берілді?
− Кәсібилік деген ұғым тұрғанда, танымалдылық дегеннің кімге қажеті бар екенін білмедім. «Қорқыт» телехикаясында белгілі бір автордың көзқарасына берілген ерекше басымдық жоқ, керісінше, тәуекел етіп, күрделі тарихи тақырыпты жәукемдеуге бекінген шығармашылық ұжымның ортақ байламы, әркімнің нақты алып шыққан, өзіне тиесілі жұмысы бар. Танымал емес деп отырған Евгения Палехова «Согдиана», «Подкидыш», «Жених напрокат», «Колючка», «У последней черты» сияқты фильмдердің сценарийін жазған, шығармалары Мәскеу театрларында қойылып жүрген белгілі драматург. Креатив продюсер Наргиза Салом да тегін сойдан емес, «Домашние войны», «Жібек» «Асыл арман», «Шырағым», «Жүрек сыры», «Алмасай», «Жаңа күн», «Өрмек», «Ауыл мұғалімі» секілді туындылардың бірлескен авторы. Сценарист, редактор Бекзат Мырзахметова да солай, жиырма шақты телехикаяны бүктеп тастаған маман, аудармашы. Ал бас продюсер Шолпан Батырбаева көзін телехикая түсірумен тырнап ашқан, сауатты қыз. Бәлкім, бұлардың ішіндегі танымал емесі де мен болармын. Жақсы, әңгіме ол жайында емес. Былайғы жұрт «Бұларың кім еді?» деген сыңай танытпасын деп айтып жатқаным ғой. Неге екенін білмедік, осы шығармашылық топтың таңдауы бізге түсіпті. Бұйырмыс шығар, талантты қарындастарыммен екі жарым жылдай жұмыс жасадым.
Сауалдың ауанына қарай, сондай-ақ жалпақ оқырманға түсініктірек болуы үшін, мына жайттарды шолып өтейін. Жалпы, құрамына актерлердің жұлдызды тобын көп жинаған, ұлттық танымы жоғары Қанағат Мұстафин сияқты режиссердің қолайына тап келген де осы телехикая. Кез келген кинотуынды – ұжымдық жұмыстың жемісі. Бірігіп, бір-бірінің ығын алып, ойын өткізіп, бастысы, ұлттық идеологияға табан тірей отырып жұмыс жасау – ол да біршама табандылықты талап етеді. Оның бәрін тарқатып, айтып отыруға бұл жерде уақыт тар. Десек те, алдымен кинотуындының бағыты айқындалатыны белгілі ғой. Жасыратыны жоқ, бұл мәселені де ұзақ төңіректеп жүріп алдық. Мың сан тараудан өз жолыңды айқындау, міне, қиындықтың басы осы жерден қылтиды. Сол үшін де бізді қай жағынан болсын, кеңесші етіп бекіткен болатын. Жаңылыспаған шығармыз деп ойлаймын. Ақыры, сынық айдың сәулесі түскен сияқты. Содан соң телехикаяның құрылым, қаңқасы жасалды. Драматургтің керек жері – осы. Бұл тарапта, Евгения Палехова мен Наргиза Саломның есім сойы мен еңбектерін ерекше атап айтпасқа болмайды. Сценарийдің қай бағытта жүретіні, телехикаяда қандай кейіпкерлер болатыны өзара талқыға түсіп, ақыры ортақ шешімге келдік. Ойдың бәрі бір нүктені індете беретін көркем фильмдегідей емес, сан тарауға шашырайтын романдық сипаттағы телехикаяда мәселе өзгешерек.
Жасыратыны жоқ, бағытымызды анықтап алған соң да, құрылым-қаңқа жасау барысында біз ұсыныс еткен кейбір кейіпкерлер телехикаяға енбей қалды. Өйткені, оның әрқайсысына жеке арналы бағыт – линия жасау керек болатын. Тапсырыс беруші «Қазақстан» корпорациясы тарапынан сценарийдің үшінші нұсқасына тоқтам жасалды. Ошақ басындағы көңілді базардағы нарық бұзатынын білесің. Сөйтіп, шамамызға қарай шақталдық. Әйтпесе, мен алғашында Қорқыт жырлаған эпикалық шығармалардан тарихи бейнесі айқын «Алпамыс – Бәмсі-Байрақ» уақиғасын енгізуге байланысты табандап тұрып алғанмын. Артынан шығармашылық топпен келістім, өйткені мұның өзі жеке туындыға жүк екен. Жазсаң, қағаздың беті бәрін көтере береді, әрине. Әйтпесе, Алпамыс баһадүр дүниеге келерде бата беріп, дүние есігін ашқан күннен бастап, қамшының қысқа сабындай ғұмырында қасында жүріп, бетін жабатын осы Қорқыт еді ғой. Сенесің бе, ең қызығы, жыр мәтіндерін сапырып жүріп, қоңырат Алпамыс батырдың нақты неше жасында бақиға аттанғанын есептеп шығардым. Амал жоқ, бұл уақиғаны телехикаяға сыйдыра алмадық. Сөйтіп, мұнан да басқа талай сөзіміз бен ойымыз қиылып кете барды. Түбінде, бұған байланысты өз алдына жеке көркем фильм немесе телехикая жасау керек болар. Әрине, ол болашақтың үлесінде. Өйткені, ұрпаққа төл тарихын танытатын тура жолдың бірі – тарихи телехикая туындыларын көбейту екенін айта кету керек. Баяғы білігі түзік, ұрпаққа жөн айтып, жол сілтейтін кемпір-шалдың орнын көгілдір экран жаулаған заманда, басқа амал-айлаң да жоқ.
Сонымен, бағытымызды анықтап, Бекзат Мырзахметова қарындасым сүлде-суретін құрап берген соң, құр қаңқаға жан бітіріп, буылтық бұлшық ет жамайтын жерден бастап телехикаяның экрандық мәтіні – монолог, диалог, әрбір кейіпкердің әрекетіне қатысты жайттарды сөзбен тірілту ісіне бірыңғай білек сыбанып кірістім. Ол жағынан қарымым өзіме мәлім. Кейін, редактурасын жасап шықтым. Телехикаяның қоюшы суретшісі Ұлан Айбергеновпен бірігіп декорация мен реквизит жобасын тақтап, костюм жөніндегі суретші Жанар Райымова, эскиз сызбаларын әзірлеген Әсел Кенжетаевамен де біраз жұмыс жасасып, әуелде мойынға алған «миландыру» қызметін өз дәрежесінде атқарып шықтым деп ойлаймын. Несін айтасың, дәуір тым алыс болғандықтан, тақырып қызық әрі қиын, жауапкершіліктің патпан жүгі өз алдына. Шапанға қадайтын түйме, киімнің өңі, желбаудың ою-өрнегіне дейін шұқшиған соң, бұл «кеңесшіңе» не дерің бар? Оның бәрін тәптіштеп, түсіндіріп отыру мүмкін емес...
− Қорқыт − берісі түркіге, арысы күллі әлемге белгілі тұлға ғой. Ол туралы нақты тарихи деректен гөрі аңыздар көп. Бірақ Сырдарияның бойында туғаны, сол жерде зиратының болғаны туралы деректер бар. Сіздер «Қорқыт» фильмінің сценарийін жазғанда неге сүйендіңіздер? Қазақ арасындағы аңыздарға ма, әлде өзге де деректерді пайдаландыңыздар ма?
– Қай дерек жайында айтып отырғаныңды білмедім, ТҮРКСОЙ-дың қолдауымен, режиссер Б.Барысбеков түсірген «Қорқыт» деректі фильмінде оны «Жанкентте туған...» деп жаңсақ мәлімет айтып қалғаным үшін әлі күнге дейін өкінемін. Әттеген-ай, сөзім таспаланып кетті. Негізі, тарихи деректер мен қазақ аңыз-әпсаналардың куәләндыруы бойынша, Қорқыт дүниеге келген жер – Қараспан, жамбасы тиген күрең топырақ – Жосалы. Алайда түркі халықтары арасында түрлі мәліметтер барын да жоққа шығаруға болмайды. Мысалы, түріктер үшін ол – ел билеуші, түрікмендер сейіс есебінде таниды, қазақ жыраулығына иланады. Осыдан келіп, бәлкім, «Әр жұрттың өз Қорқыты болған шығар?» деген де ой кеулейді. Мүмкін, бәрі мүмкін. Эпикалық туынды мәліметтеріне сүйене отырып, байопикалық жанр аясында түсірілген телехикаяда Ер Қорқыт бейнесін заманалар қатпары жинақтаған мифтік, қиял-ғажайып, мистикалық сипат, аңыз-әпсана тұманынан арылтып, оғыз мемлекеті жабғуларының оң тізесін басып, билік айтқан тарихи жырау, ойшыл абыз келбетін, қаһарман кейпін қайта қалыптауға тырыстық. Шынын айтқанда, ол жайында тарихи дерек те, аңыз-әпсаналар да көп емес. Нақты Қорқыт туралы болмағанымен, әрідегі түркі, түргеш, оғыз дәуірін сипаттаған еңбектер баршылық. Қорқыт өмір сүрген дәуір келбетін солардың іргесінде жатқан еміс сұлбадан көреміз. Ал оның ақ-қарасын ажыратып алу, ол енді басқа әңгіме. Бұған байланысты байламдарды төрт бөлімді телехикаяның әр қалтарыс, бұлтарысынан ұшыратуға болады.
Біз алдымен тарихи, ғылыми деректерді елеп шықтық. Әрине, мен үшін оның пәлендей қиындығы бола қойған жоқ. Өйткені, бала күнімнен көзімді ашып, таңдайыма татқаным осы тақырып болған соң ол жағынан қамшы салдыра қойған жоқпын. «Қазақстан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін) бес томдығын, Қорқытқа қатысты түрлі аңыз, әпсана, қария сөз, ғылыми еңбектер, әсіресе Қорқыт жайында айсыз түнде адастырмайтын айғақтар қалдырған Ә.Марғұлан, Ә.Қоңыратбаев, Ш.Ыбыраев, Т.Қоңыратбай шығармаларын, сондай-ақ шығыстанушы В.Бартольд бастаған орыс, еуропа ғалымдарының байламдарын басшылыққа алып отырдық. Дегенмен мұның бәрін телехикаяға пайдалана алмайтынымыз белгілі ғой. Шығармашылық топты осылай бір жарақтандырып алып, Қорқыт жырлаған эпикалық жырға ойыстық. Көзі ашық жұртқа мағұлым, Ә.Қоңыратбаев пен Ш.Ыбыраев аудармасындағы Қорқыт жырлаған он екі туынды Дирсе хан ұлы Бұқашжан, Қазан солардың ауылын жау шапқаны (хан талапай), Байбөрі баласы Бәмсі-Байрақ, Қазан бектің баласы Оразбектің жауға қалай тұтқын болғаны, Тоқа баласы ержүрек Домрул, оғыз Қаңлы баласы Қан-Төрәлі, оғыз Қазылық баласы Иекенк, Төбекөз дәуді өлтірген Бисат, Бекілұлы Әміран батыр, оғыз Ұшан баласы Секірек, Қазан солардың жауға тұтқын болғаны және оны баласы Ораздың азат етуі, сыртқы оғыздардың ішкі оғыздарға қарсы бас көтеруі және Байрақтың қалай өлтірілгені жайында баяндалады. Әрине, мұның бәрінің қазақ тарихымен толық беттесе бермейтіні белгілі. Біз, негізінен, осы деректерді төңіректеп, соның біріне табан тіредік. Мұнан басқа қазақта ғана сақталған Қорқыттың музыкалық мұрасы, керек жеріне қарай оның аңыз-тарихы да қамтылып отырды. Жалпы, мен телехикаяның беташары етіп, «Бұл – ақиқаттан туған аңыз, аңызға айналған ақиқат» деген сөзді бекер жазған жоқпын. Патша көңілді көрермен алдымен осыған назар аударғаны абзал. Міне, біз дайындық жарағын осылай сайладық!
Болат ЖЕТЕКБАЙ, «Қорқыт» телехикаясының редакторы:
Редактор үшін қиындық
диалогтарға байланысты болды
− «Қорқыт» фильмінің редакторы өзіңіз екенсіз. Өзіңізге бекітілген істі қалай алып шықтыңыз?
− Дайындық кезеңінің өзі екі жылға созылған бұл жобаға мен басынан қатысқан жоқпын. Сценарий дайын болып, кино тобы жасақталып, актерлер таңдалып алынып, киім, басқа да реквизиттер түгел қамтылып, түсіру орындары анықталып, енді кешіктірмей түсірілім басталу керек деген кезде, қоюшы режиссерлікке Қанағат Мұстафин бекітіліп, «Қазақстан» ұлттық арнасының сол кездегі директоры Болат Мүрсәлім мені редакторлыққа ұсынған екен. Сонымен, жұмысқа аяқ астынан кірістім. Бірінші талап – диалогтардың мәтінін кино тіліне оңтайландыру болды. Сценарий авторларының бірі, фильм кеңесшісі Берік Жүсіп өзі жазған мәтінге ешқандай өзгеріс жасалмауын, қысқартылатын немесе түзетілетін әр сөз, сөйлемді өзі қарап, қадағалап отыруы керегін төтесінен қойған екен. Әлбетте, байланыс ұстамайтын, интернеті жоқ түсірім алаңына барғасын әр сәт сайын Бекеңмен хабарласып отырудың мүмкін еместігі белгілі ғой. Түсіру барысында мәтінде, оқиғалар желісінде де өзгерістердің аяқ астынан жасалуы – заңдылық. Редактордың қажет жері де – сондайда. Мәтін тілі әдеби әрі қазіргі заманда қолданыста жоқ көне тіркестер көп қолданылатындықтан, актерлердің барлық репетициясын өзім өткізіп, сахналық көріністерге дайындадым. Кейде киім, ескілікті заттарды қолдану бойынша суретшілер жұмысына да ескертулер жасайтын кездер болады. Әлдебір сауал туындаса, редактор жауабын беруге тиіс.
− Жұмыс үстінде қандай қиындықтар болды?
− Қазір сериал жалпы көрермен назарына ұсынылып, әр көрермен дерлік өз ойын білдіріп жатқан кезде фильмнің тілі туралы пікір екіге жарылғаны байқалады. Алғашқылары сүйсініп, тілі қандай көркем, шұрайлы, ескі дәуірдің лебі еседі деп көтеріңкі баға беріп жатса, екіншілері диалогтар тым шұбалаңқы, лепірме пафосты деп шорт кесті. Біз осылай боларын әу басынан бағамдағанбыз. Қорқыт туралы аңыздың өзі жырмен жеткендіктен фильмнің поэтикалық желісі табиғат көріністері, қобыз сарыны, қосалқы эффектілер, диалогтар арқылы берілуі, тілінің тым әдеби болуы да жанрға жат емес деп шештік. Бәрібір редактор үшін қиындық сол диалогтарға байланысты болды. Кино тілінен тым ауа жайылып кетпеу де шарт қой. Сосынғы мәселе актерлердің «тілін сындыру» еді. Оларға айтылар сөздің түпкі мәнін, дұрыс айтылуын түсіндіріп отыру керек болды дегендей.
Кино экспедициясы деген қашан да қиындықтардан тұрады ғой. Таң алакеуімнен тұрып, қиыр шеттегі түсіру алаңына жету, сөйтіп бәрінің бас-аяғы жиналғанша күтіп жүру – оңай емес. Оның үстіне түсірілім күзгі салқынмен басталғандықтан тоңып-шашыраған кездер де болды. Айтпақшы, Іле бойындағы «қалада» бір сахна минус отыз градуста түсірілді...
− Киноның тіліне, сюжетіне, диалогтарына қандай талаптар қойдыңыз, сіздің талаптарыңыз кино түсіру барысында есепке алынды ма?
− Басында айттым ғой, жобаға мен кейінірек қосылдым. Сондықтан түсірілім үстінде аяқ астынан ойластырылған жаңа сахналарға араласқаным болмаса, жалпы сценарийге ұсыныс-ескертпе енгізген жоқпын. Оған уақытым да болған жоқ, бірден «алғы шепке», майданға барып түстім емес пе? Уақыт тығыз, мерзім аз. Ал жұмыс үдесінде қойған азды-кемді талаптарым, ұсыныстарымның ешқайсысы жерде қалған емес. Қоюшы режиссер әр мәселеде менімен кеңесіп отырды.
Айта кетейін, бас продюсер Шолпан Батырбаева, екінші режиссер Жанара Тұрпатова, сондай-ақ әр салаға жауапты барлық азаматтардың зор ұйымдастырушылық қабілеттерінің арқасында жұмыс іркіліссіз жүрді. Кино тобы сондай ауызбіршілікте, жұмыла қызмет атқарды.
Бұдан былайғы жерде жасалған шығармашылық туындының − «Қорқыт» сериалының өз өрісі, өз тағдыры бар. Оған – уақыт және көрермен төреші. Өз басым бұл жобаға қатысқаныма ризамын, бітірген ісімізге көңілім толады. Бүгінгі һәм болашақтағы көрермен еншісіне жақсы тарихи фильм тиді деген пікірдемін.
Қанағат МҰСТАФИН,
«Қорқыт» телехикаясының қоюшы режиссері:
Фильмнің негізгі оқиғасы
Қорқыт туралы он екі аңыздан алынған
− Сіздің кино өнерінде біраз жылдан бері еңбек етіп келе жатқаныңызды білеміз. Бірнеше фильм, сериалдарды түсірген режиссерсіз. Дегенмен біздің байқауымызша «Қорқыт» фильмі сіздің тарихи жанрда түсіріп отырған фильміңіз. Аты әлемге белгілі Қорқыт секілді тұлғаны түсіру сізге қиын болмады ма? Жалпы, Қорқыт туралы бұрыннан жақсы білетін бе едіңіз?
− Әкем − белгілі қазақ жазушысы Құрманғазы Қараманұлы кішкентай кезімде қасына мені ертіп, туған жері Оралға бара жатқанда Сыр бойына арнайы соғып, Қорқыт ескерткіші тұрған жерді көрсеткен. Оның осы өлкеде мазары болғанын айтқан.
Мектепте, одан соң университетте оқып жүрген кезімде де Қорқыт ата жайында айтылатын аңыз әңгімелермен, ол туралы жазылған еңбектермен таныстым. Бір сөзбен айтқанда, Қорқыт туралы жас кезімнен білемін.
«Қорқыт» телехикаясы туралы айтар болсам, бұл туындының идеясы Satti Media компаниясының директоры Шолпан Батырбаеванікі. Мені жобаға шақырған да сол кісі. «Қорқыт» телехикаясын түсіруге дайындық екі жыл бұрын басталған, бірақ одан бері екі рет режиссер ауысыпты. Алғашқы режиссер түсіре алмаймын өзі бас тартқан, екіншісі басқа жобаға кетіп қалған ба, сондай бір себеппен ол да түсірмеген. Маған түсіруге алты ай қалғанда хабарласты. Сол алты айдың ішінде мен Qazaqstan Ұлттық телеарнасы бекіткен сценарий бойынша жұмысымды бастадым.
Телехикаяның басты сценарийсі белгілі өнер зерттеуші, қорқыттанушы Берік Жүсіп ағамыз. Мен телехикаяны түсіруге келіп, Берік ағамен кездескенімде оған «Қорқыттың» тілін әдеби қылып, ол өмір сүрген кезеңге сай етіп жасаңыз» дегенмін. Сонда ол кісі «Фильмнің тілін тым күрделі етсек, кейбір сөздерді көрермендер, оның ішінде жастар түсінбей қалуы мүмкін ғой» деген еді. Мен айттым: «Егер қазақ сөздерін түсінбей қалатын қазақтар болса, кінә өздерінде» деп.
Шынын айту керек, бүгінде ана тілімізде сөйлеп, жазып жүргендердің көбінің тілді терең игеруге, дұрыс қолдануға жете мән бермей жүргенінің кесірінен, қазақ тілі өзінің байырғы тереңдігінен, ажарынан айырылып бара жатқан секілді. Бұл қазақ тілінің қадірін кетіретін құбылыс. Берік Жүсіп ағамызға тарихи телехикаяның тілін байырғы қазақ сөздерін молынан қолдануымыз қажет дегенімнің себебі сол еді.
Түсірілім аса қиын болған жоқ, бәріне жоспар бойынша мұқият дайындық жұмыстары жүргізілді. Өйткені кино түсіруге неғұрлым көп дайындалсаң, түсіру де соғұрлым жеңіл болады. Сол үшін біз алты ай бойы күні-түні жұмыс істеп, түсіретін локацияларды таңдап, бекітіп, толық дайындалдық.
Тек қана түсірілімнің Өзбекстанның Хиуа қаласында өткен кезеңі сәл қиындау болды. Біз онда қоюшылармен (постановщик) барған кезде тіл мәселесінен аздап қиналдық. Себебі ол жақта телехикаяға қатысқан өзбек командасының жартысы қазақша не орысша түсінбейді екен. Бір аудармашымыз болған, ол жарты сағатқа бір жерге барып келейін деп кетіп, үш сағат бойы келмей қойды. Сол кезде массовкада (көпшілік сценада) жүрген өзбек-қазақ тілдерін жақсы білетін қарақалпақстандық қазақ жігіті көмекке келді. Сол қандасымыздың аудармашылық көмегімен Хиуадағы түсірілімді толық аяқтап шықтық. Тек осы жағдай болмаса, басқасының бәрі еш қиындықсыз өз деңгейінде орындалды.
− «Қорқыт» фильмін халық теледидардан көрді және қазір YouTube желісінен көріп жатыр. Ол туралы түрлі пікірлер бар. Әркім әртүрлі қабылдап жатқан сияқты, біреулер фильмді мистикалық бағытта түсіргенде нанымдырақ болар еді дейді, тағы біреулер сырттың деректерінен гөрі өз деректерімізді көбірек пайдаланғанда болар дейді. Бұған не айтасыз? Фильм туралы өз пікіріңіз қалай, Қорқытты аңыздық тұлға ретінде көрсете алдыңыз ба?
− Иә, біздің сериалымыздың тұсаукесері жақында өтті, Qazaqstan Ұлттық телеарнасынан көрсетілді, қазір YouTube желісінен де көруге болады. Төрт сериалы телехикая жұрттың көңілінен шығып жатыр деп ойлаймын. YouTube «Қорқытты» көргендердің комментарийлерін оқып шықтым, байқауымша, көрермендердің 80 пайызына ұнаған сияқты.
«Мистикалық бағытта түсіргенде болар еді» дейтіндерге айтарым, Қорқыт туралы телехикаяны таза мистикалық жанрда түсіруге болмайды, себебі ол тарихта болған адам. Ол туралы нақты деректерден аңыз-әпсаналар көп болса да Қорқыт ата ІХ ғасырда өмір сүрген кісі екені белгілі.
Берік Жүсіп бастаған сценарийстер Қорқытқа қатысты аңыз әңгімелерді, түрлі деректерді мұқият зерттеген. Телехикаяның негізгі сюжеті Қорқыт туралы он екі аңыздан құралған. Бұл өте дұрыс шешім болды.
Көрермендер әлі де өз ойларын айта жа-тар, дегенмен біздің телехикаямыз тарихи тұлғаны кинода өз деңгейінде сәтті бейнелей алды деп ойлаймын.
Сұхбаттарды жүргізген –
Ахмет ӨМІРЗАҚ