Қайыршылық − біреуге кәсіп, біреуге шарасыздық...

Қайыршылық − біреуге кәсіп, біреуге шарасыздық... Жер бетіндегі адамдар түгілі мемлекеттердің жағдайы бірдей емес. Бір елде адам құқықтарына еркіндік беріліп, әлеуметтік проблемалар барынша оң шешілсе, тағы бір елде сөз бостандығы шектелген, халықтың жағдайы төмен. Енді бір елде пікір еркіндігіне шектеу қойылмаса да, жұрты – шалақұрсақ... Адамдардың да түрі көп: біреу­лер­дің қолдаушылары мықты бол­ға­нының арқасында майлы жіліктің ба­сын ұстап не ішем, жеймін деген уайым­нан ада болса, тағы біреулер еті тірілігінің арқасында азды-көпті табыс тауып, бала-шағасын асырай­ды. Ал енді біреулер (жұмысқа жа­рам­­сыз мүгедектер, ері жоқ көп- ба­­­­лалы әйелдер, әлеуметтік жағ­дайы төмен және ауыр науқасқа ұшы­­рағандар) жұрттың қамқор­лы­ғына мұқтаж. Оларға қазірде халық жылу жинап көмектесіп жатады. Ал бұ­лардың ешқайсысына қосыл­май­тын, қайыр сұрап күн көретіндер де бар... Жалпы, қайыр сұрау – амал­сыздық. Қартайып асырау­шы­сыз қалғандар, кезбелер (бомж­дар), т.б. адамдар қайыр сұрауды әдет­ке айналдырады. Бірақ кеңестік кез­ден бері қайыр сұрап күнел­те­тіндер де бар, олар қайыршылықты арнайы кәсіп қылғандар. Бұрында сығандар, тәжіктердің ло­лы тайпасының адамдары қайыр сұрап жүретін (қазір де бар). Ал соң­ғы дәуірде бұрын қайыршы­лық­тан арланатын елдердің арасында да бүгінде қайыршылар көп. Бізде орысы, қазағы, өзгесі бар, ондайлар күнде көзімізге түседі. Базарға бара­тын жолдардың бойында, мешіттер­дің жанында алақан жайып отыра­тындар көп. Біздің халықтың әлі жүрегі жұм­сақ қой, алақан жайып отыра­тын­дардың алдына тиын тастап ке­тіп жатады. Бұл көмекке мұқтаж жан­дарға қол ұшын созу керек де­ген халықтық тәрбиеміздің көрінісі. Әрине, қолдан келсе адамгершілік танытып, шарасыз, панасыз жан­дар­ға көмектескенге не жетсін. Құ­­­дай біреуге артық дәулет бітір­ген­де оған басқаларға да көмектессін дейтін шығар. Жалпы, қайыршылық туралы көп жазылады. Арасында қайыр­шы­лардың өмірін зерттеп жазып жүр­гендер де бар. Ондай тың­ғылықты жа­салған зерттеулерден талай шын­­­­­дықты білуге болады. Олардың кейіпкерлерінің көбі мұндайға амалсыздықтан барғанын айтса, кейбіреуі кәсіпке айналдырып ал­ғанын да айтады екен. Кәсіп қылып жүргендердің көбісі – сырттан кел­гендер өзге жұрттың қайыршы­лары мен қаңғыбастар... Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­да­рында ел көп оқитын сары басылымдарда да қайыр­шы­лық туралы көп жазылатын. Соның бірі есімде қалыпты: бір журналист қайыршылардың өмірін зерттемек болып, қайыр сұрап отырған парсы­тектес бір әйелмен сөйлеседі. Оған ақша беріп тұратын жерін көрсетуге ке­ліседі. Сонда журналист күні бойы көше бойында отырып қайыр сұрайтын әлгі әйелдің үйіне бар­ғанда таңғалыпты: тау жақта тұра­ды екен, үлкен үйі бала-шағасы бар әйел екен. Сөйтсе, қайыршы әйел қол жаюды кәсіпке айналдырып, со­­­нымен жағдайын түзеп алыпты. Рас-өтірігін кім білсін, өмірде осын­дай жағдайлар кездесетін көрінеді. Қазір заман өзгерісіне сай қайыр­­­­шылық та мәдениетті түрге көш­кен дейді жұрт. Қала авто­бус­та­рына мінсең қолына садақа жә­шігін алып, өздерін еріктілерміз деп та­ныс­тыратын жап-жас қыз-жігіттер ауыр науқасқа шалдыққан балалар­дың еміне көмектесіңіздер деп ха­лыққа өтініш жасап жүреді. Сол сияқ­ты әлеуметтік желілерде көмек сұрайтындар да көп. «Пәлен деген балам туғаннан мынадай ауруға ұшырады, оған Израильде ота жасау қажет екен, соған пәлен миллион теңге қажет болып жатыр» деп жа­зып, жұрттың көмегіне мұқтаж еке­нін айтып отырады. Басында он­дайға жұрт жаппай қол созып, қолынан келгенше жәрдемдесіп жататын. Кейінгі кезде оларға сенім азайып бара жатқандай. Себебі бұл шаруаға да қазір алаяқтық араласып кеткен. Осыдан екі-үш жыл бұрын ағза ауыстыруға байланысты бір келіншектің жұрттан жылу жинап, кейін алаяқтық жасағаны туралы жазылды. Күйеуіне трансплантация жасау үшін жұрттан көмек сұраған әлгі әйел елдің бергенін бас пайда­сына жаратып кетіпті. Себебі шы­ны­мен бауыр ауыстыру қажет адам­ға оның інісі көмектескен (бауырын беріп) екен, ал түскен ақшаның ота­дан артылған көп бөлігіне өзіне машина алған көрінеді. Бұл жағдай елдің арасында наразылық тудыр­ды. Осыдан келіп, қазір мұндай ша­­­ра­лар­ға жұрт сене бермейді, жылу жи­наудың басында аты-заты белгілі адам болмаса. Жұрттан жылу жинап біреу­лерге үй алып бергендер­дің арасында өзінің бұрын арзанға алған үйлерін өзгелерге қымбатқа сатып жүретіндер жөнінде де жа­зы­лып жатыр. Тіпті, ауру емес адамды «ауру қылып» ақша жыйнағандар да табылады екен. Сондай-ақ ана бір жылы қайыршыларды таңертең жан-жаққа шашып кетіп (базар маңы­на, жолдардың бойына, т.б.) кеш­кісін жинап алып кететін біреу­лер жайында да баспасөзде жа­зыл­ғаны бар. Яғни, қайыршыларға түс­­­­­кен ақшаны өздері иеленіп, олар­­­ға өлместің тамағын беріп, үл­кен үйлердің жертөлесінде ұстай­тындар да бар екен. Мұндайдың бәрі, әрине, жұрттың қайыршыларға деген сеніміне селкеу түсіреді. Сөй­тіп, алаяқтықтың кесірінен шы­ны­мен көмекке мұқтаж қайыршы­лар­ға зиянын тигізеді... Енді діни сенімге байланысты айтсақ, біздің елде негізінен ислам дінін ұстанушы мұсылмандар тұрады. Ислам дінінің қағидаты бойынша, мұқтаж жандарға қол ұшын созу, садақа беру – сауапты іс. Ислам дінінде садақа берудің он пайдасы бар делінеді. Садақаның осы дүниедегі 5 пайдасы: мал-дү­ние­ні тазартады, күнәларды өшіре­ді, ауру мен апаттан сақтайды, мұқ­­таж жандарды қуантады, ризық­ты арттырып, табысқа берекесін береді. Ал садақаның ақыреттегі 5 пайдасы: қияметтің үрейінен сақ­тап, көлеңке болады, тозақтан құтқарады, таразыда сауабы басым болады, сырат көпірінен өтуі оңай болмақ, дүниесінің есебін беруде жеңіл болмақ деп түсіндіріледі дін­де. Демек, мұсылман адам үшін са­дақа беру – адамгершілік. Қасиетті Құрани Кәрімде бұл туралы былай делінген: ««Садақа берсеңдер – Құ­дайға құлшылық етіп, ешқайда шық­пайтын, алыстап ешқайда бара алмайтын жоқ-жітікке беріңдер. (Ешкімнен) еш нәрсе тілемегеніне қарап, білмегендер оларды бай деп есептейді, ешкімге жабыспай­ты­нын олардың жүзінен-ақ танисың. Мал-мүліктен нені садақа етсең­дер де оны Алла айқын біледі», (2.Ба­қара-273). Мұсылман адам берген са­да­қасын міндетсінбеуі тиіс. Сон­дық­тан біз қайыршыларға көмек­тес­сек, ол – адамгершілік мін­детіміз, ал қайыр сұрап отыр­ған адам нен­дей мақсат­пен отыр, біреуге қандай мақсатпен ақша жыйнап жатыр, ол өзінің ар-на­мы­сына тиесілі шаруа. Қай нәрсе де де жалғандық пен шы­н­дық жағаласып жүреді ғой, енді мәселенің осы жағына назар ауда­рып көрейік. Жоғарыда айтып өт­кеніміздей шынымен көмекке мұқ­­таж адамдар болады, сондай-ақ жал­ған қайыршылар да бар. Шетел­дердік баспасөздерде жалған қайыр­шылар туралы көптеген мате­риал­дар шыққан, соған бір шолу жасап көрейік: Қайыр сұрап жүрген Самхаджи Ка­лия Үндістандағы ең бай адам­дар­дың бірі болып шыққан. Оның табысы күніне жүздеген долларды құрайды екен. Журналистер алақан жайып жүрген үндістандықтың үй сатып алғанын, тіпті қор биржасына ақша салғанын анықтаған. 58 жастағы жұмыссыз Мехмет Жа­хиттің де сыры кездейсоқ ашыл­ған. Полицейлер рейд кезінде қаң­ғыбас деп ұсталған оның қалта­сы­нан 8 мың доллар тауып алғанына таңғалды. Бір қызығы, муниципа­ли­тет оның «бизнесіне» ештеңе іс­тей алмапты, аз мөлшерде айып­пұл төлеген Мехмет «жұмысына» қайта оралыпты. Американдық «қайыршы» Хэнк Томпсон полиция бөлімшесінде алаяқ­тық жасағанын мойындады. Қайыршылықты кәсіпке айналдыр­ған жылдары Томпсон үш үй сатып алған және меншігінде Ferrari көлігі бар екен. Сондай-ақ қайыршылықпен ақша жыйнап, байып кеткендер де бар екен, мәселен, бүгінде 200 адам­ды жұмыспен қамтып, жылына 6 млн табыс табатын Халил Рафати, өмі­рінің соңына дейін қайыршы­лық­тан 1 млн 400 мың доллар тап­қан, Швецияның үздік компания­ларының акцияларына инвестиция жасап отырған Курт Дегерман, жиыр­ма жыл бойы қоқыста өмір сү­ріп, күніне 2 мың бөтелкеден тап­сырып, миллионер болған Леонид Конавалов секілді адамдар солар­дың қатарында... Қай нәрсенің де екі жағы бар. «Біреу тойып секіреді, біреу тоңып се­кіреді» демекші, біреулер амал­сыз­дан қайыр сұрауға барса, енді біреулер онымен әдейі айналысып, табыс көзіне айналдырады. Бірақ біздің елде қайыршылықтан байы­ғандар бар ма екен? Бар болса да сау­сақ­пен санауға жетпейтін шығар. Ал алақан жайып отырғандардың көбі шарасыздықтан отырған бо­лар. Демек, құқық қорғау қызмет­кер­­лері ана жер, мына жерде отыр­ған қайыршыларды қуғанымен іс біт­пейді-ау. Тиісті орындар олардың жағ­дайына шынымен зерттеу жүр­гізіп, бұндай амалсыздықтың алдын ал­маса елдің бетіне шіркеу болар әре­кет тыйыла қоймас.

Ахмет ЖҰМАҒАЛИҰЛЫ