Ұлан-Батырдағы жүздесу
Моңғолия қазақтарының кіші Құрылтайы Ұлан-Батырдан басталды. 4 шілдеде «Отандастар қоры» президенті бастаған қазақстандық делегация Моңғолияның елордасы Ұлан-Батырдың Налайх ауданының әкімі Ч.Раднаабазар және мәслихат депутаттарымен кездесті. Айта кетерлігі, бұл ауданда 5 мыңнан астам қазақ тұрады. Кездесуге «Отандастар қоры» КеАҚ президенті Абзал Сапарбекұлы, Қазақстан Республикасының Моңғолиядағы Елшісі Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев бастаған делегация мүшелері, ҚР Мәжіліс депутаттары - Үнзила Шапак, Нұргул Тау, Жарқынбек Амантай, дипломатия ардагері Сайлау Батыршаұлы, жазушы Кәдірбек Құныпия, «Президент және халық» газетінің бас редакторы Марат Тоқашбаев, жазушы Ауыт Мұқибек, Түркияның Мимар Синан университетінің профессоры Абдулвахап Қара, Налайх ауданында қызмет ететін «Ер бірлігі» үкіметтік емес ұйым басшылары мен өкілдері қатысты. Кездесу барысында Қор басшысы Абзал Сапарбекұлы Моңғолиядағы және Қазақстанға көшіп келген қандастарымыз Моңғолия мемлекетінің қамқорлығын ерекше ықылас-ризашылықпен еске алатынын және бұл шын жүректен шыққан сөз деп атап өтті. Сөзін жалғастыра келе, қоғам басшысы Моңғолия қазақтарының кіші құрылтайы аясында жоспарланған іс-шаралар туралы айтып өтті. Өз кезегінде ҚР Мәжілісі депутаттары Үнзила Шапақ, Нұргүл Тау және Жарқынбек Амантай Моңғолия елінің тумалары ретінде Моңғолияға келгендеріне қуанышты екенін және парламентаралық байланыстарға өз үлестерін қосуға дайын екендеріне сенім білдірді. Дипломатия ардагері Сайлау Батыршаұлы 1992 жж. тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қарым-қатынастар туралы сыр шертті.
Налайхтағы қандастардың қауышуы
Сол күні аталған делегация Моңғолия қазақтарының кіші Құрылтайы аясында Ұлан-Батырдың қазақтар шоғырлана орналасқан Налайх ауданына арнайы ат басын тіреп, сондағы қандастармен кездесті. Басқосу Қазақстан Республикасының Моңғолиядағы Елшілігі мен Моңғолиядағы «Ер бірлігі» үкіметтік емес ұйым өкілдерінің қолдауымен ұйымдастырылды. Кездесу барысында Абзал Сапарбекұлы қоғамның мақсат-міндеттері, шетелдегі қазақтармен жұмыс жүргізу барысы туралы кеңінен ақпарат берді. Сонымен қатар, қор басшысы шетелден елге көшіп келуді жоспарлаған қандастарымыз үшін мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдаулар туралы да баяндады. Бұған қоса, биылдан бастап іске асырылуы жоспарланған, шетелдегі этникалық қазақтарға арналған «Ата жолы» картасы туралы ақпарат берді. «Ата жолы» картасы шетелдегі қандастарымыздың 10 жыл бойы визасыз елге келуіне, кәсіппен айналысуына, т.б. мүмкіндік береді.«Біз қазақ пен моңғол халықтары – ежелден бері келе жатқан Ұлы дала өркениетінің мұрагерлеріміз. Екі елдің бір-бірін мақтан тұтатын ортақ құндылықтармыз бар: тарихымыз, тіліміз, салт-дәстүріміз қазақ, моңғол халықтарының бір-біріне етене жақын екенін көрсетеді», - деді А.Сапарбекұлы.Сөзін қорытындылай келе, Қазақстанның моңғол елімен байланыстарға ерекше назар аударатындығын айрықша атап өтіп, қазақ қандастарымызға қамқор болып отырған моңғол үкіметіне ықыласы мен ризашылығын жеткізді. ҚР Моңғолиядағы Елшісі Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев өз сөзін Моңғолия қазақтарының кіші құрылтайының ашылуына орай құттықтау сөзімен бастады. Елшіліктің қандастарға елімізде көрсетіп жатқан қолдауларға дәнекер ретінде қызмет ететіндігіне тоқталды. Елші Ғабит Бейбітұлы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың атынан Налайхтағы «Ел бірлігі» үкіметтік емес ұйымының мүшесі Жеңісбек Қабидоллаұлына Моңғолияда қазақ тілі мен мәдениетін сақтауға, ұлттық салт-дәстүрін кеңінен насихаттауға қосқан үлесі, сондай-ақ қазақ-моңғол қарым-қатынастарының одан әрі нығаюына сіңірген еңбегі үшін алғыс хатпен және төсбелгімен марапаттады.
Қазақстан Парламенті Мәжілісінің депутаты Унзила Шапаққызы өз сөзінде осы ауылдың тумасы екенін айтып, жастық шағы өткен кезді тебірене еске алды. Налайх шағын қала болғанына қарамастан, халық санының 3%-ын қазақ халқы құрайтындығы туралы ақпаратпен бөлісіп, шетелден оралып Қазақстанға қоныстанған азаматтардың жоғары білім алып, адал еңбек етіп жатса, мемлекет тарапынан еленіп, үлкен биіктерге жете алатынына тоқталды.
Отандастар қорының президенті А.Сапарбекұлы бастаған делегация мүшелері қазақтармен өткен кездесуден кейін Налайхтағы «Ел бірлігі» үкіметтік емес ұйымының орталығына барды. Орталықта қоғам тарапынан ұйымдастырылып жатқан қазақ тілі, домбыра, қазақша сөйлеу курстары туралы сөз қозғалды.
Биыл осы орталықта «Отандастар қорының» ұйымдастыруымен өтіп жатқан домбыра курстарында 45 бала домбыра үйренген. Орталық қызметкерлерімен сұхбат барысында жергілікті қазақтар атынан сөз алған ауыл ақсақалдары мен жас буын өкілдері балалар мен жастар арасында қазақ тілінде сөйлеудің қиыншылықтарына тоқталды. Атап айтқанда, ауылда қазақ балабақшасының жоқтығы, бүлдіршіндерге арналған түрлі кітапшалардың болмауы, қазақ тілі мамандарының жетіспеушілігі туралы мәселелерге көңіл бөліп, Қазақстан, Елшілік және «Отандастар қорының» қолдауларына үлкен үміт артатынын білдірді.
Өз кезегінде, ресми делегация мүшесі, Түркияның Мимар Синан университетінің профессоры Абдулвахап Қара алдағы уақытта шетелдік тәжірибені зерттеп, қандастар арасында әр салада маман алмасу, екіжақты зерттеулер жасау сияқты мәселені қарастыру қажеттілігі туралы ұсыныс білдірді.
Ал қоғам қайраткері, ақын Ауыт Мұқибек келешек ұрпаққа ана тілінде білім алуға мүмкіндік тудырудың бір жолы ретінде қазақ мектептерінің филиалдарын Моңғолияда ашу туралы ұсыныс айтты.
Жиын барысында қатысушылар, білім, әдебиет, өнер салаларында екіжақты тиімді әлеуметтік жобаларды жүзеге асыруды тілге тиек етті.
Басқосуды қорытындылай келе, қоғам президенті Абзал Сапарбекұлы Налайхта қазақ салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын насихаттаушы, қазақи нақыштағы қолөнер шебері Сайлау Түлкібайқызын «Отандастар қорының» «Алғыс медалімен» марапаттады.
Қазақ-моңғол ынымақтастығының дамуындағы қандастарымыздың рөлі
Моңғолияға жұмыс сапары 5 шілдеде Ұлан-Батырда «Қазақстан мен Моңғолия қарым-қатынастарының даму болашағы» атты дөңгелек үстелмен жалғасты. Жиын Моңғолия қазақтарының кіші Құрылтайы және Қазақстан мен Моңғолия арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастардың 30 жылдығына орай ұйымдастырылды. Аталған шараға ҚР Моңғолиядағы Елшісі Ғ.Қойшыбаев, «Отандастар Қоры» КеАҚ президенті А.Сапарбекұлы, екі елдің Мәжіліс депутаттары мен зиялы қауым өкілдері, ардагер дипломаттар, саясаткерлер мен қоғам қайраткерлері және қазақ диаспорасының өкілдері қатысты. Моңғолияның тұңғыш президенті П.Очирбат дөңгелек үстелдің құрметті қонағы болды. Дөңгелек үстелде Қазақстан мен Моңғолияның дипломатиялық, мәдени, саяси-әлеуметтік, экономикалық қарым-қатынастары әңгіме арқауы болды. Жиынды Қазақстанның Моңғолиядағы Елшісі Ғабит Қойшыбаев кіріспе сөз сөйлеп ашып, екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастардың маңызы туралы баяндады. Содан кейін Отандастар қоры жетекшісі Абзал Сапарбекұлы сөз алып, Қазақстан мен Моңғолия арасындағы қарым-қатынастың тарихы тереңде жатқанын, бауырлас халықтардың ежелден етене араласып, сан ғасырдан бері бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасап келе жатқанқандығына тоқталды. Дөңгелек үстел барысында Қазақстан мен Моңғолия тарапынан қатысқан сарапшылар мен қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен саясаттанушылар екі ел арасындағы қатынастардың одан әрі даму жолдарын талқылады.
Моңғолияның Қазақстандағы тұңғыш Елшісі болған Б.Бямбажав қазақ-моңғол қатынастары мемлекетаралық өзара іс-қимылдың сапалы жаңа деңгейіне шығатындығына сенім білдіріп, Қазақстанда қызмет еткен жылдарын жылы сезіммен еске алды.
Сондай-ақ Энергетика агенттігінің бұрынғы төрағасы А.Тілейхан Баян-Өлгейдің даму стратегиясы туралы баяндады. Бұл ретте білім саласы, денсаулық сақтау, аймақтағы жұмыссыздық, сонымен қатар басшыларды дайындау жүйесі, жастар саясаты туралы кеңінен бөлісті.
Қазақстаннан келген депутаттар өз кезегінде екі ел Парламент достық тобының күн тәртібіндегі мәселелерді шешуге күш жұмсау керектігін атап өтті. Осы ретте Баян-Өлгей аймағымен тікелей рейс ашу және Қазақстанға жақын аймақтарда Қазақстанның консулдығын ашу пысықталып жатқанын тілге тиек етті. Сондай-ақ халық қалаулылары ҚР Президенті ұсынған «Күшті Президент, ықпалды Парламент, есеп беретін Үкімет» қағидасы шеңберіндегі реформаларға тоқталды. «Елде жасалып жатқан реформалар нәтижесінде биыл Парламентке 6 саяси партия кірді», - деп атап өтті ҚР Парламент Мәжілісінің депутаты Унзила Шапақ.
Сонымен қатар дөңгелек үстел барысында Қазақстан дипломатиясының ардагері Сайлау Батырша-ұлы, тарих ғылымдарының профессоры Абдулвахап Қара, Моңғолия-Қазақстан парламентаралық достық тобының тең төрағасы Қ.Беделхан, «Президент және халық» газетінің бас редакторы М.Тоқашбай, Моңғолия Мемлекеттік Ұлы Хуралының мүшесі Г.Амартувшин, т.б. тұлғалар да сөз сөйлеп, өз ұсыныс-пікірлерін ортаға салды.
«Ұлы Дала» жобасы аясында жарық көрген алғашқы кітаптың тұсаукесері
Құрылтай аясындағы жұмыс сапары ары қарай Моңғол Ұлттық университетінде жалғасты. Сол күні осы білім ордасында Моңғолияның халық жазушысы, тарихшы, драматург, қоғам қайраткері Сұлтан Тәукейдің «Отандастар қоры» ұйымдастыруымен, Қазақстан Жазушылар одағы және Sun компаниясының қолдауымен «Ұлы Дала» айдарымен шыққан «Сеңгір таулар» атты романының тұсаукесері өтті. Сөз алған Қор басшысы А.Сапарбекұлы жоба туралы кеңінен баяндады. Оның айтуынша, бұл жоба шетелдегі қандастардың шығармашылығын Қазақстан оқырмандарына таныстыруды көздейді. Кітап авторы Сұлтан Тәукей бұл кітапты қазақтардың Моңғолиядағы тұрмыс-тіршілігі мен тарихын моңғол оқырмандары түсіну үшін моңғол тілінде жазғанын айтты. Сөз соңында автор Отандастар қорына алғысын білдіріп, Қор жұмысына сәттілік тіледі. Тұсаукесер барысында Абзал Сапарбекұлы Сұлтан Тәукейге Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі куәлігін тапсырды.
Моңғолия Парламентінің төрағасы Транс-Алтай диалог платформасын құруды ұсынды
Моңғолия қазақтарының кіші құрылтайы аясында «Отандастар қоры» бастаған Қазақстан делегациясы Ұлан-Батырда Мемлекеттік Ұлы Хуралының (Парламент) Төрағасы Г.Занданшатармен кездесті. Кездесуде қазақ-моңғол қатынастары, оның ішінде мәдени-гуманитарлық мәселелер төңірегінде пікір алмасты. Мемлекеттік Ұлы Хуралдың төрағасы Г.Занданшатар Қазақстан және қазақ халқына деген шынайы ізгі тілегін айтып, екіжақты байланыстарды дамыту бойынша ойын айтты. Сонымен қатар төраға қазақ, моңғол халықтары Ұлы көшпенділердің мұрагерлері ретінде ортақ бай рухани құндылықтарға ие екендігі төңірегінде ой қозғады. Қор президенті Абзал Сапарбекұлы төрағаға қабылдауы үшін алғысын білдіріп, қоғамның қызметі, кіші Құрылтай аясында өтетін іс-шаралар туралы ақпарат берді. Сонымен қатар А.Сапарбекұлы моңғол халқына және үкіметіне Моңғолияда тұрып жатқан қандастарымызға деген қамқорлық пен қолдауы үшін ризашылығын білдірді. Кездесу барысында екі ел Парламент депутаттары да ойын айтып, парламентаралық байланыс бауырлас елдеріміздің жан-жақты ынтымақтастығын нығайтуда маңызды орын алатынын жеткізді. Кездесуде Парламент төрағасы Транс-Алтай диалог платформасы аясында тарих, археология, әдебиет пен ғылым саласында ынтымақтастықтың маңыздылығына тоқталды. Осы ретте төраға делегация құрамындағы қазақ жазушыларын Моңғолияда дәстүрлі түрде өтетін әдебиетшілер форумына шақырды.
Баян-Өлгейдегі баянды шаралар
Бұдан әрі Моңғолияда өтіп жатқан кіші Құрылтай қазақтар шоғырлана қоныстанған Баян-Өлгей аймағында жалғасты. Баян-Өлгей аймағында Тұғрыл-Хан бейресми ұйымының бастамасымен бизнес форум өтті. Осындай форум осымен 4-рет ұйымдастырылуда. Бұдан бұрын Астана қаласында бастау алып, Көлсайда, Катон Қарағайда өткен болатын. Шараның Баян-Өлгейде жалғасуының басты себебі – форум қатысушылырының дені Моңғолиядан Қазақстанға келіп өз кәсібін ашқан азаматтар. Атап айтсақ, аталған іскерлік жиынға Қазақсаннан 60-тан аса кәсіпкер, Баян-Өлгей аймағынан ең атақты 50 кәсіпкер, сонымен қатар Еуропадан да қандас кәсіпкерлеріміз арнайы келіп қатысты. Сонымен қатар Кіші құрылтай аясындағы шараға Қазақстаннан келген делегация мүшелері, Қазақстан Республикасы Сенатының депутаты Ғалиасқар Сарыбаев пен Мәжіліс депутаты Болат Керімбек те қатысып, мемлекеттер арасындағы заңдық тұрғыдағы кейбір кедергілердің реттелу қажеттігін айтты.«Бизнес форумның негізгі мақсаты – екі ел арасындағы экономикалық байланысты нығайтып, сауда-саттықты, импорт пен экспортты дамыту», – дейді форум төрағасы, кәсіпкер Мұрат Дәкейұлы.Осымен 4-рет өтіп жатқан форумның аясында «Арқадан Алтайға» атты кәсіпкерлер бірлестігі де құрылған.
Еңбектің еленуі – алғыс пен марапат
Осы орайда, қазақ-моңғол қарым-қатынастарының дамуына, халықтар достығын нығайтуға және ұлттық руханиятқа қосқан үлесі үшін бірқатар қазақ-моңғол қайраткерлері марапатталды. Атап айтқанда, Моңғолияның Ұлы Мемлекеттік Хуралының депутаты, моңғол-қазақ парламенттік достық тобының тең төрағасы – Бәделхан Қабдыісләмұлы «Достық» орденіне, Моңғолия Ұлы Мемлекеттік Хуралының бұрынғы депутаты, саясаткер, ұлт жанашыры – Тілейхан Әлмәлікұлы және Моңғолияның Еңбек және әлеуметтік қорғау вице-министрі, ғалым, PhD докторы – Зульфикар Сарқытұлы «Шапағат» медаліне ие болды. Ал Моңғолия Ұлы Мемлекеттік Хуралының мүшесі, «Баян-Өлгейдің Ұлан-Батыр қаласындағы Жерлестер алқасы» үкіметтік емес ұйымының төрағасы – Әубәкір Тілеуханұлы; Моңғолия Ұлы Мемлекеттік Хуралының депутаты – Бейсен Бұланұлы; Моңғолияның халық дәрігері, қазақ тілінің жанашыры – Асай Рәмішұлы; медицина ғылымдарының докторы, профессор, атақты нейрохирург, Моңғолияның халық дәрігері – Нота Әнуарұлы; «Арулар» әйелдер одағының төрайымы – Айнагүл Сарайқызы; ақын, аудармашы, Моңғолиядағы қазақ жастарын қолдаушы – Байыт Қабанұлы; «Алаш Моңғолия» бейресми ұйымының төрағасы, Ұлан-Батыр қаласында домбыра үйірмесін ұйымдастырушы – Оразбек Сейтахметұлы; Моңғолиядағы Мұсылман қоғамының төрағасы, Моңғолия Президентінің жанындағы Діни кеңес мүшесі және Моңғолиядағы қазақ жастарын Қазақстанның жоғары оқу орындарына түсуіне тұрақты қолғабыс көрсетуші – Батырбек Хадысұлы ҚР Президентінің төсбелгісімен және Алғыс хатымен марапатталды.
«Отандастар қорының» Алғыс хаты және «Алғыс» естелік медалі келесі азаматтарға табыс етілді.
- Э.Бямбажав – Моңғолияның Қазақстандағы тұңғыш елшісі;
- Ұлықпан Қаманұлы – Моңғолияның Еңбек сіңірген ұстазы;
- Алданыш Рамазанқызы – Моңғолияның Еңбек сіңірген спортшысы, 1964 жылы Токио Олимпиадасына қатысқан тұңғыш қазақ қызы;
- Қауымдас Әшімұлы – тау-кен инженері;
- Ержан Қабышайұлы – Демократия партия Саяси бюросының мүшесі, экс-вице-министр;
- Көгершін Хуанганқызы – «GoGo» ақпараттық агенттігінің журналисі;
- Ерлан Амидұлы – хирург, Ховд аймағында өткізілетін «Алтай қырандары» іс-шарасын ұйымдастырушы;
- Амангүл Шұғатайқызы – Моңғолия Халықаралық қатынастар институтының сарапшысы, Қазақстан туралы көптеген мақалалардың авторы;
- Асылбек Бәделханұлы – Сэлэнгэ аймағы театрының басшысы.
Кейуана
Бұл сөзді естігенде, бірден есімізге алып мәуелі бәйтеректей маңайына жан жылуы мен мейірім шуағын шашқан ақ жаулықты ана, кимешекті әже оралады. Көзалдымызға бүтін бір әулеттің ғана емес, елдің ұйытқысы болған, бірлік пен берекенің бастауына айналған алып аналар келеді. Бұл тегін емес. Қазақ қоғамында қашанда әйелдің орны, ананың мәртебесі жоғары болған. «Алып анадан туады» деп, ұрпақ тәрбиесіндегі ананың рөлін ерекше бағалаған. Қазақ – ежелден қызын мәпелеген, қарындасына қамқор болған, аруын аялаған, анасын ардақтаған, әжесін құрмет тұтқан халық. Өйткені, өнер ұрпақ, келер буын, ұлт болашағы – ананың қолында. Сондықтан қазақ тарихында есімі елге ұран болған, руға аты берілген ел аналары қаншама. Әжелер институты әулетті ғана емес, ұлтты ұйыстырып отыратын тәлім мен тәрбие мектебі емес пе?! Әріге бармай-ақ Шоқанның әжесі Айғаным ханшаны, Абайдың әжесі Зере анамызды айтсақ болады. Сол үрдіс әлі де үзілген жоқ. Бұған Моңғол елін ен жайлап жатқан қандастарымызға сапарлап барғанда көз жеткіздік. Қаймағы бұзылмаған қазақы қалыпты, ақ жаулықты аналарымыз бен көненің көзіндей, даналықтың кеніндей болған кимешекті кейуаналарды көріп, көңіліміз марқайды. Осынау алтын құрсақты аналарымыз бен қазыналы әжелеріміз тұрғанда, қазақтың көші ғасырдан-ғасырға аса береді. Суреттегі Сайлау апа - қолөнер шебері. Ою-өрнекпен көмкеріп жасаған киіз үйі Моңғолияның “Juuluchin World Tours” деп аталатын туризм бағдарламасына енген. Моңғолия қазақтарының кіші құрылтайы аясында “Отандастар қоры” КеАҚ президенті Абзал Сапарбекұлы Сайлау апаға “Әр қазақ менің жалғызым” деген жазуы бар “Алғыс” медалін табыстады.
