Қазақ армиясы – мемлекет қорғаны

Армия – мемлекет қауіпсіздігінің басты кепілінің бірі. Ол ел тәуелсіздігі мен тұтастығын қорғап тұратын басты күш. Сондықтан армиясының мықты болуы, бір есептен, елдің қуаттылығының көрсеткіші. Әрине, әлемде әскерінің саны бірнеше миллион адам­ға жететін алып мемлекеттер мен мүлде әскері жоқ мемлекеттер де бар. Ал әскери жағынан қуатты болу бүгінде әбден жетілген заманауи қарулармен жарақтануды білдіреді. Қазақстанның Қарулы Күштеріне келсек, дү­ниежүзінде орны бар, әлемде «тоғызыншы тер­ри­тория» атанып отырған біздің мемлекеттің әскер­лері­нің әлеуеті жыл сайын күшейіп, оған бөлінетін қаржы кө­лемі де молайып келеді.

АРМИЯМЫЗ ЗАМАНАУИ ҚАРУЛАРМЕН ЖАБДЫҚТАЛЫП, ҚУАТЫ АРТЫП КЕЛЕДІ

Қазақ армиясының құрылымына кел­сек, ол – Құр­лық күштері, Әуе қорғанысы күш­тері, Әскери-теңіз күш­тері, Әуеұтқыр әс­керлері, Ракета әскерлері мен ар­тил­ле­рия­сы және Арнайы әскерлерден тұрады. Қазақ армиясының құрылуы туралы дерек берсек, оның алғашқы қадамы 1991 жы­лы 25 қазанда Қа­зақ­стан Президентінің Жар­­­лығымен Қазақ КСР-інің мем­лекеттік қор­ғаныс комитетін құрудан басталды. 1992 жылғы 7 мамырда Қазақстан Рес­пуб­ли­­­касының Қарулы Күштерінің құрылғаны заң­ды түрде бекіп, Қа­зақстанның бірінші Қорғаныс министрі болып Кеңес­тер Ода­ғы­ның Батыры генерал-полковник Саға­дат Нұр­мағанбетов тағайындалды. 1998 жылы 1 мау­сым­да еліміздің әуе шебі қорғанысын қам­тамасыз етіп, мемлекеттік, әскери және әкім­шілік нысандарды әуе шабуылынан қор­­ғау және Қарулы Күштердің басқа құры­­лым­дарына авиациялық көмек көрсету мін­детін орындайтын Әуе қорғанысы күш­тері пайда болды. Соңы­нан Құрлық күш­тері­нің «Астана», «Шығыс», «Батыс», «Оң­түс­тік» аталған төрт өңірлік қолбас­шы­лығы, Кас­пий теңізі шекара аймақтарын қор­ғай­тын Әскери-теңіз күштері құрылды. Қазақстанда кеңестік дәуірде үлкен әс­кери күш шоғырланғандықтан КСРО тара­ған шақта елімізде сол кездегі жоғары тех­никамен қаруланған 200 мыңнан астам жеке құрамы бар қуатты арсеналға ие ар­мия болды. Одан бөлек Ембі, Сарышаған, Се­­мей, Байқоңыр әскери полигондары, ға­рыш айлағы, бірнеше әскери қару-жарақ қой­масы бар еді. Қазақстанда мұндай қуат­ты әскери күштің шоғырланып тұруына ХХ ға­сырдың екінші жартысындағы саяси жағ­дайлар себеп болып, шекараны нығай­ту­ға мән берілген болатын. Сол себептен Қа­­зақстанда 68, 80, 155, 203-ші мотоат­қыш­тар дивизиясы, 78 танк дивизиясы, 22 ар­нау­лы бригада, 57 арнаулы десанттық бригада тұрды. Сонымен бірге, әрбірінде 48 оқ тұмсығы қойылған үш дивизиядан тұра­тын КСРО-ның стратегиялық зымыран ар­­­­наулы кешендері, 240 қанатты зымы­ран­дармен жарақтанған, 40 «Ту-95» ұшағынан тұра­тын бомбалаушы 79-авиация армиясы, Се­мейдегі 1350 танкке ие 5202-танк диви­зия­сы қазақ жерінде орналасқан-ды. Бұдан бө­лек 5203, 5204-әскери қоймаларда мың­да­­ған түрлі қару-жарақтар, артиллериялық қарулар болды. Қазақстанның оңтүстік об­лыстарында төрт мотоатқыштар диви­зия­сы, Талдықорған мен Аягөздегі әскери ұшақ базалары да әскери жағдайға сақадай сай тұрды. Кейін Кеңес Одағы тарағанда осының бәрі елімізде қалды. Сонымен бірге 1989 жылы Ауғанстанда он жылдай әскери іс-қи­мылдар жүргізген 40-армия Қа­зақ­стан­ға әкелініп, 32-армия болып қайта құ­ры­лып, оның басшылығы Алматыда тұрды. Сон­­дай-ақ Кеңес Одағының ядролық оқ тұм­сықты арсеналдары қазақ жерінде қалды. Дегенмен еліміздің басшылығы бұл қауіп­ті қарудан бас тартты. Солай десекте, сол тұста қолданыста болған әскери қару­лар өз армиямызды жабдықтауға пай­да­ла­ныл­ды. Ал бүгінде уақыты өткен қарулардың ор­нын жаңа қарулармен алмастырылып, Қа­зақстанның Қарулы Күштері үлкен әске­ри әлеуетке ие армияға айналып келеді. Қазақстан Республикасының Пре­зи­ден­ті – Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қол­бас­шысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тап­сыр­масына сәйкес, Қазақстан армиясын ре­­­­формалау бойынша кешенді жұмыстар жүр­гізілуде. Осыған орай Қарулы Күштердің құ­рылымы мен құрамын жаңғырту, әскери дайын­дықты жетілдіру, заманауи қару-жа­рақ­пен және әскери техникамен жарақтан­дыру, цифрландыру ісін одан әрі жалғастыру, әскери инфрақұрылымды дамыту, әскери қыз­меттің беделін арттыру жөніндегі басым ба­ғыттар айқындалды. Қазақстан армиясын сапалық тұрғыда же­тілдіру міндеттері аясында жеке құрам­ның кәсіби шеберлігі мен білім-біліктілігін арт­тыру үдерісі жалғасуда. Әлемдік стан­дарт­тарға сай заманауи қару-жарақпен жаб­дықталып, кәсіби шеберлігі жоғары же­ке құраммен жасақталған жауынгерлік әзір­лігі мен қабілеті жоғары армияның болуы ұлттық қауіпсіздігіміз бен мемлекет мүд­десін сенімді қорғау шарттарының бірі еке­ні анық. Қорғаныс министрлігінде Қазақстан ар­миясын заманауи, жоғары технологиялық қару-жарақпен және әскери техникамен жаб­­дықтау жұмыстары тұрақты негізде жүр­гі­зіліп келеді. Бүгінде Құрлық әскерлері қару-жарақ пен әскери техниканың, жо­ғары дәлдіктегі қарудың, байланыс, барлау жә­не автоматтандырылған басқару жүйе­лері­нің заманауи үлгілерімен жабдықталған. Оның ішінде заманауи электронды барлау жә­не күрес жүйелері, жауынгерлік броньды ма­шиналар мен бронетранспортерлер, зы­мыран-артиллериялық қару-жарағы, ауыр от­шашу жүйелері, мобильді байланыс ке­шен­дері, отандық радиациялық, химиялық жә­не биологиялық қорғаныс машиналары, жа­нар-жағар май жеткізу құралдары, дала­лық госпитальдар және түрлі медициналық техникалар бар. Әуе қорғанысы күштерінің авициялық пар­кі қазіргі заманғы жойғыш ұшақтармен, әскери-көлік ұшақтарымен, соққы беруші және көліктік-жауынгерлік тікұшақтармен то­лықтырылды. Оның ішінде 4++ Су – 30СМ буынындағы заманауи жауынгерлік ұшақ­тары бар. Су-27 және Су-25 ұшақтары ауқым­ды жаңартудан өтті. Сонымен қатар авиа­циялық паркке өз класында үздік сана­латын С-295 әскери-көлік ұшақтары, Zlin оқу-жаттығу ұшақтары, ЕС-145, Ми-171Ш кө­­ліктік-жауынгерлік тікұшақтары, Ми-35М көп мақсатты соққы беруші тікұшақ­­тары келіп түсті. Жеке құрамды, ауыр қару-жарақты, арнайы техникалар мен өзге де жүктерді Қарулы күштердің қа­жеті үшін алыс қашықтыққа тасымалдау, сон­дай-ақ ар­найы операциялар мен өзге де жал­пы мемлекеттік тапсырмаларды орын­дау үшін орта және үлкен жүктерді кө­тере­тін әскери-көліктік ұшақтарды сатып алу жос­пар­лануда. Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әс­кер­лері жаңа және жаңғыртылған зымырандық ке­шендер мен радиолокациялық стан­са­лар­мен қамтамасыз етілген. Бүгінде еліміздің әуе шебін С-300ПС, С-200, С-125 сенімді зе­­нит­тік-зымыран кешендері, сондай-ақ отан­дық «Нұр» радиотехникалық кешендері кү­зе­теді. Әскери-теңіз күштері «Зенит» Орал зауытында» жасалған зымыран-артил­лерия­лық кемелерімен жарақтанған. 2013 жылы 7 мамырда отандық «Қазақ­стан» зымыран-артиллериялық кемесі мен «Жайық» гидрографиялық кемесі «Мәті­бұ­лақ» полигонында өткен жауынгерлік па­рад­қа қатысып, Каспий теңізінің қазақ­стан­дық секторында онлайн режимде өздерінің атыс мүмкіндіктерін көрсетті. Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру аясында әскери ведомство отан­дық қорғаныс-өнеркәсіп кешенімен өзара ық­палдаса отырып, әскерді техникалық тұр­ғыдан қайта жарақтау шараларын қа­был­дап жатыр. Бүгінде отандық кәсіпорындарда өн­діріл­ген «Арлан» брондалған дөңгелекті ма­шиналары, зымыран-артиллериялық ко­рабльдері, «Нұр» радиолокациялық стан­салары жауынгерлік кезекшілікті лайықты атқарып келеді. Бұл тізімді жаңа үлгідегі бай­ланыс құралдарымен, оптикалық көз­дегіш­термен, автомобильдік техникалармен де толықтыруға болады. Мұнан өзге осы отан­дық қорғаныс өнеркәсібі кешеніне қа­рас­ты кәсіпорындарда қару-жарақ пен әс­ке­ри техникаларды күрделі жөндеу мен жаң­ғыртудан өткізу мүмкіндігі бар. «Нұр» радиолокациялық стансасын қор­ғаныс-өнеркәсіп кешеніміздің серпінді даму көрсеткіштерінің бірі деуге болады. Қа­зақстандық-француздық әзірленімдегі «Нұр» РЛС GM 403 аналогы заманауи эле­мент­тік базада жобаланған және радиоэ­лектрон­дық әсер ету жағдайларында тиімді жұ­мыс істеуге қабілетті. Аталған әскери тех­ника «Қазақстан инжиниринг» ҰК» АҚ құра­мына кіретін қазақстандық «Гранит-Та­лес Электроникс» кәсіпорнында өндірілді. 2019 жылдан бастап Қазақстан әскерінде қол­даныста, пайдалану нәтижелері бойын­ша әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскер­лері мамандарының пікірі жақсы. Десанттық-шабуылдау әскерлерінің жауын­герлік мүмкіндіктері жыл сайын ар­тып келеді. Биылғы жылы Қарулы Күш­тер­дің қазықты құрылымы дербес әскер тегіне ай­налды. Бүгінде Қарулы Күштердің эли­та­сы – Десанттық-шабуылдау әскерлері Жо­ғар­ғы Бас қолбасшының резерві саналады. Президент Жарлығымен Қарулы Күш­тер­дің құрылымында Арнайы операциялар күш­терінің қолбасшылығы құрылды. Ар­найы операциялар күштеріне қорғаныс жә­не әскери қауіпсіздік жөніндегі тап­сыр­маларды орындау, терроризмге қарсы опе­ра­ц­ияларға қатысу және заңсыз қарулы құра­лымдарға қарсы іс-қимыл жүргізу жүк­­­телген. Қазіргі заманғы әскери іс-қимылдарда ұш­қышсыз ұшу аппараттары сияқты әсер ету жүйелері кеңінен таралуда. Осы перс­пек­тивалық бағытты дамыту мақсатында Қарулы Күштердің Бас штабында Ұш­қы­ш­сыз авиациялық жүйелерін дамыту депар­та­менті құрылды. Бүгінде Қазақстан әскері қорғаныс пен ша­буылдағы классикалық ұрыс түрлерін қол­данудан қазіргі қарулы қақтығыстар тә­жіри­бесіне сәйкес ұрыс дағдыларын иге­руге көшті. Бұл қалалық және таулы жер­лер­де ұтқыр қимылдайтын, техникалық жа­ғынан жақсы жарақталған, шағын топ­тардан тұратын заңсыз қарулы топтарға қар­сы ұрыс түрі. Мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қам­та­масыз ету бойынша жүргізілген іс-ша­ра­лар Қазақстан Республикасының қорғаныс қа­білетін нығайтуға және мемлекеттің әс­кери ұйымының әскери қатерлерге қарсы тұруға дайындығын арттыруға мүмкіндік берді.

ӘСКЕРИ ТӘРТІПТІҢ БОЛУЫ – АРМИЯНЫҢ МЫҚТЫЛЫҒЫНЫҢ КЕПІЛІ

Әскерилердің бас амандығы олардың алаң­­сыз әскери борышын өтеуі үшін ең ке­­ректі талап. Соңғы жылдарда қазақ ар­мия­сында кездесіп жатқан кейбір келең­сіз­діктердің алдағы кезде орын алмауы үшін, көп­теген ата-аналардың арасында бала­ла­рын әскерге жіберуге алаңдаушылық тумауы үшін осы бір түйткілді мәселенің алдын алып, әскери тәртіпті күшейтуде бірталай жұ­­­­мыстар қолға алынып жатыр. 2022 жылғы тамыз айында Қорғаныс ми­нистрі генерал-полковник Руслан Жақ­сы­лықовтың бастамасымен «Өміріңді сақ­та» ведомствоаралық бағдарламасы бекітіл­ді. Бұл құжат құқықбұзушылықтың алдын алуға, билікті асыра пайдалану фактілерін ескертуге, жарақаттану мен әскери ортадағы орны толмас шығынды азайтуға, әскери қызметтің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ар­налған. Оны әзірлеуге Мемлекеттік күзет қыз­метінің, ҰҚК Шекара қызметінің, Ұлт­тық ұланның, Төтенше жағдайлар ми­нистр­лігінің өкілдері, ғалымдар, қоғам қай­рат­керлері мен психологтар қатысты. Құжат алдын алудың тиімді шараларын әзірлеуге, әскерлерде жүргізіліп жатқан жұмысты қо­ғамның оң қабылдауы мен қолдау көр­сетуіне бағытталып отыр. Бағдарламаның мазмұны тәжірибеде қол­дануға барынша ыңғайлы. Ақпараттық-имид­ждік блоктан бастап, әскери қызметтің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында әскери инфрақұрылым объектілерін жетіл­діру жөніндегі жұмыстардан заң шығару қызметіне дейінгі алдын алу бағыттарының барлық кешені қамтылған. Қазіргі әскер – ашық әлеуметтік институт. Сондықтан бұл мә­селеде «Халық үніне құлақ асатын мем­ле­кет» қағидаты басты ұстаным болып отыр. Бағдарлама қазірдің өзінде нәтижесін бе­ріп жатыр деуге болады. Мәселен, 2022 жыл­­дың қорытындысы бойынша қай­та­рым­­сыз шығындар мен қылмыстық әрекет­тер­дің санын едәуір қысқартуға қол жет­кізілген. 2022-2025 жылдарға арналған «Өміріңді сақ­та» бағдарламасы үш кезеңде жүзеге асы­­­­рылмақ. Оның нәтижелерін 2026 жылғы қаң­тарда өтетін Қорғаныс министрлігінің бір­лескен алқа отырысында шығару жос­пар­лануда. Сонымен қатар құқықтық және әскери тәртіпті сақтау, әскери қызметшілер мен олардың отбасы мүшелеріне әлеуметтік қолдау көрсету, Қарулы күштердің қоғам­дық ұйымдармен, оның ішінде сарбаз ана­лары комитетімен өзара қарым-қатынасын же­тілдіру бағытындағы жұмыстың жаңа тә­сілдері енгізілген. Әскерлерде қазіргі за­манғы байланыс құралдарын пайдалана оты­рып, мерзімді қызметтегі сарбаздардың туыс­тары және жақындарымен қарым-қа­тынас жасау мүмкіндіктерін кеңейту шара­лары да қабылданып жатыр. Оның нақты мы­салы ретінде «Отбасымен бейнеқоңырау» қыз­метінің бұқараның сұранысына ие болғанын айтуға болады.

ЕЛІМІЗДЕ ӘСКЕРИ САЛАНЫ ЗАМАНҒА САЙ ДАМЫТЫП, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДА ЖАҢҒЫРТУДА ЖАҢАШЫЛДЫҚТАР БАР

Қазір Армия қызметінің барлық сала­сы­на цифрлық технологияларды енгізу жал­ғасуда. Әскери міндеттілер мен әскерге ша­қырылушыларды есепке алу цифрлық фор­­­матқа ауыстырылды, бұл жергілікті әс­кери басқару органдарының жұмысын ав­томаттандыруға мүмкіндік береді. Жергілікті әскери басқару органдарын ци­фрлық трансформациялаудың мақса- ты – қызметтің тиімділігін арттыру, жұмыл­дыру ресурстарын есепке алу сапасын жақ­сарту, оларды цифрландыру және автомат­тан­дыру арқылы қызметтің барлық бағыт­тары бойынша үдерістерді оңтайландыру. Енді мобильді азаматтар базасында тір­кел­ген қазақстандықтар хабарлама ала ала­ды. Қазіргі күні 300 мыңнан астам әскер­ге шақырылушы 1414-тен ЅМЅ хабарламалар алып үлгерген. Бұл жоба – азаматтардың өмір­лік жағдайларын негізге ала отырып, оларға белсенді қызмет көрсету арқылы «көрінбейтін мемлекет» жүйесін енгізудегі тағы бір қадам болып отыр. Қарулы Күштерді цифрландыру үш блок­қа бөлінген. Оған қарулы күштерді жа­­­­сақтау және жұмылдыру әзірлігі процесі, жауынгерлік даярлау және әскерді жауын­гер­лік басқару процесі кіреді. Бірінші блок­тың міндеттері мерзімді қызметке шақыру және келісімшарт бойынша әскери қызмет­ші­лерді қабылдау рәсімін 100 пайыз цифр­лан­дыру, армияны жарақтандыру қызметін цифрландыру болса, екінші блок барлық процесті цифрлық форматқа ауыстыру ар­қылы қарулы күштердің жауынгерлік даяр­лығын жетілдіруді көздейді. Ал үшінші блок әс­керді жауынгерлік қолдануды цифрлан­дыруға бағытталған. Бұдан өзге Қорғаныс министрлігі клиент­­ке бағдарланған тәсіл саясатын ес­кере отырып, ел азаматтарының қатысуы мен қамтылуын арттыру, халықты ақпа­рат­тандыру мақсатында QR-код көмегімен ха­лықты ақпараттандыруға болатын өзін­дік ақпараттық панель әзірленген. Аталған QR-код тұжырымдамалық тұрғыдан жаңа нәрсе емес, дегенмен QR-код – бұл шын­дық пен виртуалды әлем арасындағы бай­ланыс түрі. Қорғаныс ведомствосы әзірлеген ақ­парат­тық панельдің арқасында азаматтар Қарулы күштердің құрылымы туралы білуге мүмкіндік алады. Мұнда Шекара қызметі, Мемлекеттік күзет қызметі, Ұлттық ұлан, Тө­тенше жағдайлар министрлігі сияқты бас­қа әскерлер мен әскери құралымдар ту­ра­лы да жан-жақты ақпарат орналастырыл­ған. Азаматтар ақпаратты телефонды не­ме­се компьютер-планшетті QR-кодқа апару арқылы ала алады. Сондай-ақ мемлекеттік органның эмблемасының астында орна­лас­қан QR-кодты көрсете отырып, орталық мем­лекеттік органдардың басшылығына ті­келей жүгінуге де болады. Сонымен қатар бұл панельде жергілікті әскери басқару ор­ган­дарының байланыс телефондары ор­наластырылған. Азаматтар кез келген уа­қытта әскери комиссариаттардың байланыс нө­мірлерін таба алады. Сондай-ақ телефон­дар мен мекенжайларды Instagram аккаун­тынан да табуға болады. Ақпараттық па­нель­де жергілікті әскери басқару органдары көрсететін бірқатар мемлекеттік қызметтер де орналастырылған.

Материалды Қорғаныс министрлігі берген мәліметтер негізінде дайындаған Ахмет ӨМІРЗАҚ