«Бала – көңілдің гүлі, көздің нұры» деп ұрпақ жалғастығы, перзент мәселесін әрқашан биік қойсақ та, сол бүлдіршіндер тәлім алатын балабақша төңірегінде де мәселе жоқ емес. Оған себеп – сондағы педагогтер мен тәрбиешілердің қолдарына сеніп тапсырылған сәби тағдырына салғырттық танытып, өз кәсібіне немқұрайлықпен қарауы. Әсіресе, бүлдіршіндерге қол көтеріп, ұрып-соғып, моральдық этикаға мүлдем жат әрекет жасайтын педагогтер де кездесіп қалады. Әр сәт сайын әлеуметтік желіні шарлап жүретін фото, бейнежазбалар мен жүрек сыздатар жаңалықтар – соның дәлелі. Оның өзі жасырын жағдайда, үшінші бір тараптан түсірілген болып шығады. Әйтпесе, ел назарынан тыс, төрт қабырғаның ішінде ғана қалып жатқандары қаншама?! Әлі тілі шығып, ойы қалыптаса қоймаған баланың тәрбиесі – ең өзекті мәселе. Ата-анасы перзентінің шектен тыс мазасыздығы, ұйқысының бұзылуына қарап қана бағдарламаса, ол да беймәлім қалуы әбден мүмкін. Ал аутизммен ауыратын немесе инклюзивті балалардың көретін күні мен кешетін күйі бәрінен күрделі. Ақыл-ойы мен тұла бойында ерекшелігі бар бүлдіршіндер өзін қорғай алмайды ғой. Жақында ғана интернетте, барлық БАҚ беттерінде шу тудырған елордалық «Сати» инклюзивті балабақшасы – соның айғағы. Тәрбиешілердің балаларға үнемі дәрекі қарым-қатынас жасап, ұрып, тепкілейтінін бөбекжай басшылығы білсе де, еш әрекет жасамаған. Ең сорақысы, бұл мекеме Білім және ғылым министрлігінде заңды түрде тіркелмеген және жұмыстарын бастағаны туралы Білім басқармасына хабар да бермеген. Білім және ғылым вице-министрі Шолпан Каринованың айтуынша, қазір аталған балабақшада тексеріс жүріп жатыр. – Тексеріс аяқталған соң тиісті шаралар қабылданатын болады. Білім және ғылым министрлігі мұның өте қиын жағдай екенін мойындайды. Мұндай жағдай қайталанбауы тиіс, сондықтан біз қазір балабақшаларға қойылатын талапты күшейту бойынша шараларды қарастырып жатырмыз, – дейді вице-министр. Өз сөзінде ол балабақшаларға да, тәрбиешілерге де қойылатын талапты қатаңдату жоспарланып жатқанын айтып, қандай шара қолданылуы мүмкін екенін жеткізді. Енді балаларға арналған мекемелерге тексеріс жүргізу тәртібі өзгеріп, кейбір балабақшалар лицензиясы қайтарылуы мүмкін. Тағы бір ескеретін жайт, бөбекжайларда қызмет ететін мамандардың көбісі негізгі кәсіби талапқа сәйкес келмейді. Атап айтсақ, еліміздегі мектепке дейінгі ұйымдарда 96 мыңнан астам педагог болса, оның 30 мыңында техникалық және кәсіптік білім. Ал бір жарым мыңнан астамы тек мектеп бітірген. 130 тәрбиеші педагогикалық сыныпты ғана тәмамдаған. Шамамен 9 мыңға жуық маман тапшы. Кәсіби білімсіз жұмысқа орналасудың өзі педагогтің сол сала алдындағы жауапкершілікті сезінуі төмендеп, ұстаз этикасына сай емес әрекеттерге баруына себеп болуы мүмкін. Бұл мәліметті Білім және ғылым вице-министрі растап отыр. Оның айтуынша, мектепке дейінгі мекемелердегі тәрбиешілердің 27 пайызында осы сала бойынша нақты білімі жоқ. Тек 51 пайызында ғана тиісті квалификациялық санаттарын өзгерткен. Сондықтан биыл ведомство іске асыратын мектепке дейінгі білім берудің жаңа моделінде осы бағыттар бойынша жұмыс жүргізілмекші. Балаларға арналған мекемелерді сұрыптап, мемлекеттіктен бөлек, жекеменшік балабақшалардың да жұмыс тәртібін қадағалап, тексерісті күшейту қазір кезек күттірмейтін мәселе болуы тиіс. Өйткені көңіл көншітпейтін фактілер бар. Мысалы, биыл қыркүйектен бастап жүргізілген тексеріс нәтижесінде 78 балабақшаның 80 пайызы аттестаттаудан өте алмапты. Ең қызығы, сол аттестаттаудан өтпеген бөбекжайдың бірде-бірі жұмысын тоқтатпаған. Жалпы, елімізде 10 мыңға жуық балабақша бар екен. Білім сапасын қамтамасыз ету комитетінен хабарлағандай, олардың барлығын тексеруге 5 жыл уақыт кетеді. Демек, бір өңірдегі балабақшаны аттестаттағанша, келесі өңірдегі бүлдіршіндер мектеп жасына жетіп қояды. Еліміздегі мектепке дейінгі мекемелер мен педагог-тәрбиешілердің көбіне сападан бұрын сан маңызды екені жасырын емес. Әр бала үшін ата-анадан алынатын айлық төлемақыға санитарлық-гигиеналық талаптары сай келетін балабақшалар некен-саяқ. Бала бағатын көмекшісі жоқ отбасылар үшін қалтасы көтеретін, орта деңгейлі балабақшаның табылғанының өзі көңілге медеу. Ал ондағы педагогтердің кәсібилігі аса маңыз берілмейтін мәселе болып қалады. Қазақстандық үздіксіз білім беру қауымдастығының төрайымы Лейла Куленованың сөзінше, балалармен жұмыс істейтін педагогтердің көбі осы сала бойынша ізденіп, кәсіби қабілеттерін арттыруға құлықсыз. – Шындықты айту керек, біріншіден елімізде жоғары санатқа ие тәрбиешілер аз. Екіншіден, мектепке дейінгі білім беру орталығындағы мамандар әрі қарай өздерінің білімін дамытқысы келмейді, – дейді ол. Өз кәсібіне бей жай қарап қана қоймай, баламен қарым-қатынас кезінде де олқылық пен озбырлық көрсететін педагогтер әрекетінен зардап шегетін тағы да бүлдіршіндер. Осы орайда «еліміздегі бала құқығын қорғаумен айналысатын ұйымдар не істеп жатыр?» деген сұрақ туады. Осыған байланысты Бала құқықтары жөніндегі уәкілдікке хабарласып, бала құқығына қатысты тіркелген мәліметтер сұрадық. Уәкілдік кеңсесіне 2019-2021 жылдар аралығында мектепке дейінгі мекемелерге (балабақша) қатысты 22 өтініш түскен. Олардың ішінде балабақшадағы балаларға дөрекілік көрсету, ұрып-соғуға байланысты 6 жағдай, балабақшада жүріп жарақат алуға байланысты 3 жағдай, сондай-ақ педагогтің қызметтік міндеттерін дұрыс орындамау оқиғалары тіркелген. Ал 2022 жылға сәуір айына дейін балабақшаға қатысты қаралған өтініш саны 4-еу екен. Осы ретте мектепке дейінгі білім беру қателіктердің алдын алу және балабақша мен инклюзивті орталықтарындағы балалардың құқығы, тәрбиешілердің тәртібіне қатысты Білім және ғылым министрлігі мен Бала құқықтары жөніндегі уәкілдің пікірін сұраған едік.
Ардақ ҚУАНДЫҚҚЫЗЫ, БҒМ Мектепке дейінгі және орта білім беру комитетінің басқарма басшысы:БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНА ӨЗГЕРІСТЕР ЕНГІЗІЛІП ЖАТЫР – Қазір әрбір мұғалім жұмысқа қабылданғанда ол арнайы мұғалім, арнайы педагог бола ма, пәндік мұғалім бола ма, олардың барлығына бірдей конкурс жарияланады. Оның барлық ережелері талқыланып, бекітіліп жатыр. Нақты ерекше күтімді қажет ететін балаларға келсек, оларды оқытатын, тәрбиелейтін мамандар, педагогтер, әрине біліктілігін арттырып, дайын болуы керек. Оларды дайындайтын жоғары оқу орындарының да білім беру бағдарламаларына өзгерістер енгізіліп жатыр. Дегенмен министрлік өзі шешім қабылдап, ЖОО-ға ресурстық орталықтар жүйесін кеңейту тапсырмасы берілді. Қазір ЖОО сол тапсырманы орындап жатыр. Сол ресурстық орталықтарда педагогикалық мамандық бойынша оқып жатқан студенттер тәжірибеден өтеді. Олар балалармен қалай жұмыс істеу керек, түзету жұмысын қалай өткізеді, қандай тәсілдер қолданылады, соның бәрін өз көзімен көріп, біліктілік арттырған маман болып шығады. Бүгінде сондай жағдайлар жасалып жатыр. Әзір оның нәтижесін айту ерте.
БАЛАЛАР МЕКЕМЕЛЕРІНЕ ЕСКЕРТПЕСТЕН, ТОСЫННАН ТЕКСЕРУ ЖҮРГІЗУ КЕРЕК – Балалармен әрқашан тек кәсіби мамандар жұмыс істеуі қадағалануы тиіс. Оларды жұмысқа алар кезде жеке деректері мұқият тексеріліп, әлі де моральдық принциптері дұрыс қалыптаспаған немесе әкімшілік, тәртіптік жауапкершілікке тартылған қызметкерлер жұмысқа алынбауы тиіс. Осы мақсатта аталған деректерді есепке алатын орталықтандырылған жүйе құруды ұсындық. Үміткерді жұмысқа қабылдағанда сол деректер ескерілуі керек. Бірақ мұндағы басты мәселе, Кәсіпкерлік кодекстің 23-бабы бойынша балалар мекемелері кенеттен тексеріс жүргізуден қорғалған. Соған сәйкес құзыретті органдар тексерілетін ұйымдарды алдын ала хабардар етуге міндетті (жоспарлы тексеру – 30 күн бұрын, жоспардан тыс тексеру – 1 күн бұрын). Бірақ бұл жағдайда тексерістер алдын ала хабарланатындықтан, балалардың құқығын бұзу фактілері мен басқа да заңсыздықтар жасырын қалуы мүмкін. Сондықтан мен Мемлекет басшысына балалар мекемелеріне ескертпестен, тосыннан тексеру жүргізу мүмкіндігін қайтару керек екенін жаздым. Және бұл барлық балалар мекемелеріне, соның ішінде мектептерге, балабақшаларға қатысты болуы керек. Негізі, Кәсіпкерлік кодексінің 134-бабына сәйкес, балалар мекемелерін денсаулық сақтау, білім және ғылым, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау органдары кенеттен тексеріс жүргізуге мүмкіндігі бар. Дегенмен әлеуметтік желілерде үнемі дау болып жататын мектептер мен балабақшалардағы балалар құқығының бұзылуы мысалынан байқайтынымыз, бұл ұйымдар мұндай тексерулермен айналыспайды. Мұндай ескертусіз тексерістер тек белгілі бір орындар үшін. Тіпті, ол тізімге жетім балалар мен мүгедек балаларға арналған мекемелер де кірмейді (ҚР КК 141, 144, 147-баптары). Сондықтан прокуратурадан, СЭС-тен, есеп комиссиясынан, бала құқықтары жөніндегі уәкілден және басқа да мемлекеттік органдардан сыртқы бақылаудың мүмкіндіктерін күшейту қажет деп есептеймін. Тек осындай кешенді тәсілдер жағдайды қорқынышты оқиғаға жеткізбей, алдын алуға мүмкіндік береді. Ешқандай ерекшелігіне, айырмашылығына қарамастан, әрбір перзент бақытты болуға құқылы. Түптеп келгенде, психологиялық, физиологиялық жағынан өзінен әлсіз жанға зәбір көрсету – ешқандай моральдық қағидаларға жатпайтын әрекет. Сондықтан бүлдіршінге озбырлық көрсетуді ешқандай аргумент ақтап ала алмайды.Аружан САИН, Бала құқықтары жөніндегі уәкіл: