750
Ұлтты ұйыстырып, жұртты жұмылдыратын жыл
Ұлтты ұйыстырып, жұртты жұмылдыратын жыл
2020 жыл – Еріктілер жылы. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев айтқандай, Қазақстан волонтерлікті дамытудың жаңа кезеңіне аяқ басты. Атам заманнан күрделі істің бәрін асарлатып атқаратын, көрші-қолаң, ағайын-туыстың шаруасына көмек қолын созуды міндетім деп білетін, жетімге пана, әлсізге қамқор болуды парыз санайтын қазаққа еріктілік жат емес. Ешбір қайтарым күтпей қызмет қылу – халқымыздың қанында бар қасиет.
Ең алғашқы еріктілер кімдер?
Тарихқа үңілсек, «волонтер» сөзі әлемде алғаш рет 1600 жылы қолданылыпты. Соғыс кезінде майданға өз еркімен сұранып барғандарды солай атаған көрінеді. Кейін келе барлық салада өз еркімен, ешбір ақы, қайтарым сұрамай жұмыс істейтіндерді осы атаумен атай бастады. Бүгінде әлем бойынша еріктілер саны 970 миллионға жетіп жығылады. Джон Хопкинс университетінің зерттеуі бойынша олардың осы қызметке арнаған уақыты 125 млн адамның толық жұмыс күніне сай келеді екен. Экономикалық әсеріне келсек, еріктілер қызметі 1,348 триллион АҚШ долларымен есептеледі, бұл ғаламдық экономиканың 2,4 пайызын құрайды. 1970 жылы БҰҰ жанынан «Біріккен Ұлттар Ұйымының волонтерлері» деген атаумен (The United Nations Volunteers – UNV) халықаралық ұйым құрылды. Ол бүкіл әлемдегі еріктілердің басын қосып, олардың қызметін жан-жақты дамытуды көздеді. Сол жылдан бастап әлемнің барлық елінде 5 желтоқсан Халықаралық волонтерлер күні ретінде аталып өтеді. UNV жыл сайын әлемдегі волонтерлік қызмет туралы есептік баяндама әзірлейді. БҰҰ волонтерлерінің бағдарламасын жүргізетін атқарушы коор-динатор Оливье Адам 2018 жылғы қорытынды баяндамада ұйымға мүшелік ететін 17 елдің ұлттық баяндамалары мен саяси стратегияларында волонтерлік туралы айтылғанын жазады. Соның бірі Қазақстан деуге толық негіз бар. Өйткені Жастар жылында еріктілерге ерекше көңіл бөлу қолға алынды. Мемлекет басшысының жарлығымен биылғы жыл ресми түрде Еріктілер жылы деп жарияланды. Алайда бұл бұған дейін волонтерлерге мемлекеттік деңгейде қолдау көрсетілмеді деген сөз емес. Мәселен, 2016 жылы елімізде Волонтерлік қызмет туралы заң қабылданды. Одан арыға үңілсек, Қазақстан 2002 жылы БҰҰ Бас Ас-самблеясының «Халықаралық волонтерлер жылы» (A/RES/57/106) жөніндегі резолюциясына демеушілік етті.Мемлекеттік қолдау артты
Жыл өткен сайын еріктілерге қолдаудың артуының арқасында бүгінде елімізде белсенді жұмыс істеп жатқан волонтерлік ұйымдардың саны 222-ге жетті. Жасаған жақсылықтарын жарияға жар салмай, тасада жүріп ізгі істер атқаратын топтар қаншама. Әрине, еріктілер бас қосатын ұйымдардың қызметі ақысыз, көмегі риясыз болса да, оларға қосымша қаражат керек екені анық. Өйткені көмектің сапалы әрі тұрақты болуы көп жағдайда ақшаға келіп тіреледі. Оның үстіне, еткен еңбектің еленгені еріктілерге жігер сыйлап, өзгелерді де қайырымды істерге ынталандырары анық. Мұны ескерген мемлекет алғашқы қадам ретінде студенттерді тұрақты түрде ерікті болуға талпындыру үшін қосымша ақы төлеуді қолға алды. Өткен жылдың күзінде Білім және ғылым министрлігі мен Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі «Әлеуметтік студенттік кредит» жобасын іске асыру мақсатында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Балалар үйінен бастап, әлеуметтік мекемелерде және әртүрлі шаралар барысында волонтер болған студенттер аталған жоба аясында сыйақы алатын болады. БҒМ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің директоры Әділет Тойбаевтың айтуынша, аталған жоба – студент-еріктілердің оқу ақысын төлеуіне таптырмас мүмкіндік. Жекеменшік, мемлекеттік университетте білім алып жатқан әрбір студент бұл жобаға қатысуға құқығы бар. «Еріктілердің таңдауына ваучердің екі кредитті және бес кредитті екі түрі ұсынылады. Ерікті екі кредитті ваучерге 20 мың теңге алып, тиісті бағдарламаны орындайды. 5 кредитті бағдарлама бойынша екі кредитке қарағанда көбірек жұмыс істеуге тура келеді», – дейді Ә.Тойбаев. Еріктілерді қаржылай қолдаудың тағы бір тетігі – халықаралық және республикалық гранттар, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстар. Мәселен, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігіне қарасты Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы арқылы түрлі үкіметтік емес ұйымдар өткен жылы 3,4 млрд теңге көлемінде 130-ға жуық грантқа байқау жариялады. Сондай-ақ халықаралық ұйымдар, елшіліктер де волонтерлік ұйымдарға грант бөліп отырады. Мәселен, Еуроодақтың Қазақстандағы өкілдігі жыл сайын 300 мың евролық грант ұсынады. Ал АҚШ елшілігі Шағын гранттар бағдарламасының қаржысын биыл 50 мың долларға дейін ұлғайтты. Аз ақша емес. Сол гранттарды жеңіп алған ұйымдардың барлығы жұмысын адал, сапалы орындамайтыны қынжылтады. Бармақ басты, көз қыстылыққа басатын, ісі мен есебі қиыспайтын кейбір ұйымдардың кесірінен біздің қоғамда еріктілік лайықты бағаланбайтыны өкінішті.Еріктілік – жастардың ермегі ме?
Елімізде волонтерлар туралы сөз қозғалса, бірден жалау желбіреткен жастар ойға түседі. Мәдени, спорттық шараларда бірдей жейде киіп, қонақтарды күтіп алатын немесе ұрандатып жанкүйерлік көрсететін қыз-жігіттер келеді көз алдымызға. Яғни, біздің түсінігімізде еріктілік тар шеңбермен шектелген. Шын мәнісінде, волонтерліктің көкжиегі әлдеқайда кең, мақсат-міндеті ауқымды. Батыс елдерінде жастардың мектеп жасынан ерікті болуға ұмтылатыны бекер емес. Бұл қоғам дамуына өз үлесіңді қосу ғана емес, жасаған жақсылығың арқылы өз болашағыңды дұрыс жолға бағыттау. Айталық, Еуропа елдерінің көпшілігінде жоғары оқу орнына түсерде, қызметке орналасқанда волонтер жастарға басымдық беріледі. Яғни, қоғамдық жүйе өзгеге көмек беруге жағдай жасаған. Сондықтан кәрі құрлықта еріктілер қозғалысына қосылатын жандардың саны жоғары. Мысалы, Германияда елдің 34 пайызы, яғни әрбір үшінші неміс волонтерлік жобаларға қатысады. Айына 15 сағатын ізгі іске арнайды. Ұлыбританияда 10 адамның 4-еуі ерікті атанады екен, яғни елдің 20 млн-ға жуық халқы волонтерлікпен айналысады. Бұл елдерде еріктілік әлдеқашан көпті біріктірген қоғамдық идеяға айналған. Ақысыз көмекті өмір салтына айналдырған еуропалық еріктілер мейірімділік пен қайырымдылық жас талғамайды деп есептейді. Ал біздің елде волонтерлер қатарынан егде кісілерді кезіктіру қиын. Бұл іспен көбіне студенттер, оқушылар, жас мамандар айналысады. Сондықтан үлкен кісілер волонтерлікті жастардың ісі деп қабылдайды. Еріктілікті еңбек емес, еріккеннің ермегі деп түсінетіндер де бар. Шетелдік тәжірибеде еріктілер жас ерекшелігіне қарай жіктелмейді. Қоғамға өзгеріс алып келемін деген кез келген адам бос уақытын волон-терлікке арнай алады. Мысалы, АҚШ-та 24 жасқа дейінгі еріктілер 22,6 пайызды, 25-44 жастағылар 26,7 пайызды құраса, 45-65 жас аралығы мен 65 жастан жоғары еріктілер саны 51 пайызға дейін жеткен. Бұл елде әдетте жастар оқуға түсіп, жұмысқа орналасқаннан кейін ата-анасының үйінен кетіп, өз еркімен өмір сүре бастайды. Жалғыз қалған ата-аналары бос уақытын саяхаттауға, ерікті болуға арнайды. Ал қазақтың ата-әжелері зейнетке шықса, немере бағудан босамайды, қоғамдық жұмысқа араласуға уақыт табу қиын деген уәж айтылады. Әзірге еліміздегі барлық жастағы азаматтарды жұмылдыратын шаралар экологиялық акциялар және сенбіліктермен шектеліп отырғаны жасырын емес. Еуропаның қалаларын араласаңыз да, түрлі мекемелерде ерікті болып тұрған ересек азаматтарды байқау қиын емес. Айталық, қаржыгер сенбі сайын шіркеуге келетін туристерге жол көрсетуші болып жұмыс істеуі мүмкін. Панасыз қалғандарға тегін тамақ таратумен айна-лысатындар да жетерлік. Африка елдеріне аттанып, балаларды ақысыз оқытуға, емдеуге даяр кісілер де бар. Ал Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF) Румыниядағы зубрларды сақтау бағдарламасына қатысуға шақырады. Алайда еріктілерге қойылатын талап та жоғары: ағылшын тілін еркін меңгеріп, бағдарламалаудың шебері болуыңыз шарт. Яғни, қалаған жан ерікті бола алмайды. Себебі өзгеге көмек беру үшін белгілі қабілеттерге ие болуыңыз қажет.Волонтуризм – жаңа тренд
Бүгінде әлем елдерінің арасында шекараның жойылуы волонтерліктің жаңа деңгейге шығуына алып келді. «Көршіңе көмектесу» ұғымы географиялық жағынан түрленгені соншалық, еріктілер әлемнің әр түкпірінде көмекке мұқтаж жандарға қолұшын созуға тырысып жүр. Бұл халықаралық волонтерлікті дамытып қана қоймай, туризммен сабақтасып, «волонтуризм» ұғымын енгізді. Жаңа тренд бойынша дамыған елдер тұрғындары қысқа уақыт ішінде он күндік сафариге саяхатты жергілікті жетімдер үйіне көмектесумен немесе 20 күнде жағалаудағы тасбақаларды құтқару миссиясын тауға шығумен ұштастыра алады. Зерттеушілер мұндай «қайырымды саяхат» түрінің жергілікті тұрғындар өміріне пайдасынан гөрі зияны көбірек екенін айтады. Алайда сұраныс ұсыныс тудыратыны секілді осындай саяхатқа аттанғысы келетін және сол үшін қомақты қаражат төлеуге дайын адамдар барда волонтуризм дами бермек. Кейбір саяхатшылар жоғарыдағыдай аз уақытқа шетелге қыдырып, еріктілікті қатар атқарғысы келсе, енді бірі дамушы елдерге ұзақ мерзімге баруға дайын. Мәселен, 2018 жылы Қазақстанға Nur Otan партиясының ұйымдастыруымен English for Jastar жобасы бойынша бір топ шетелдік ерікті келді. Олар екі ай бойы Қазақстанның шалғай ауылдарында мектеп оқушыларына ағылшын тілін үйретті. Сол сапар кезінде елімізді ұнатқан америкалық ерікті екі ай емес, бір жылға қалып қойғанын ақпарат құралдары жазған еді. Жалпы, америкалықтардың 40 пайызы бірнеше апталық саяхатта ерікті болуға дайын екен, ал 13 пайызы ерікті ретінде бір жылға жуық уақытын өткізуден бас тартпайтынын айтқан. Ал біздің елде әзірге волонтер болуға дайын азаматтар қатары көп емес. «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының 2018 жылғы зерттеулеріне сәйкес, жас азаматтардың 82,6 пайызы еріктілікпен айналыспағандығы анықталған. Әр бесінші жас волонтерлік туралы ешқашан естімеген екен. Осы жылға ресми түрде «Еріктілер жылы» деген айдар тағылуы осы статистиканың өзгеруіне ықпал ете ала ма? Жыл бойы ұйымдастырылатын шаралар ел тұрғындарын қайырымды істерге ынталандыра ма? Әлде есеп-қисап үшін өткізілген бір реттік іс-шаралардың нәтижесі тек қағаз жүзінде қалып қоя ма? Жасаған жақсылығы жайлы жар салуға құмар кей жастар әр қадамын суретпен сипаттап, ізгі істі әлеуметтік желідегі желікке айналдырып жібермей ме? Көкейде сұрақ көп... Үміт те бар. Мемлекет басшысының еріктілердің қызметін еңбек өтіліне қосу туралы ұсынысы қабылданса, волонтерлікті бір реттік акция емес, көпті біріктірген тұрақты тірлік ретінде қабылдайтындар қатары артатыны анық. Жеке бастың мүддесінен бөлек, қоғам игілігіне қызмет етуге дайын азаматтар көбейсе, еріктілік қазақстандықтардың өмір салтына айналса, оның пайдасын өзге емес, өзіміз көрер едік. Өйткені қайырымдылық пен мейірім мол жерде зұлымдыққа орын босамайды. Уақытын елеулі еңбекке арнағандар бос ермекке арбалмайды. Гүлмира ӘБДІРАШЕВА, «Мейірімділер клубы» волонтерлік қозғалысының негізін қалаушы:Қарттарға қамқорлық көрсеткенімізді сынаушылар бар
– 2015 жылы басталған «Мейірімділер клубы» қозғалысы бүгінде Астана, Алматы, Қарағанды, Шымкент, Қостанай және Ақтөбе қалаларында жұмыс істейді. Тобымыздағы жақсылыққа жаны құмар адамдар өте өзекті мәселелерге қоғам назарын аудара алды, көпбалалы отбасылар мен ата-ана қарауынсыз қалған балаларға көмектесіп келеді. Клубта барлығы автоматты түрде жүзеге асырылады. Мәселе туындаса, шешу керек. Әрине, өз мүмкіндіктерімізге қарай. Көмектесіп болған соң, келесі мұқтаж жандарға асығамыз. Өз еңбегіміз үшін «Оскар» күтпейміз, адамдардың «Рақмет!» деген сөзінің өзі үлкен қуат береді. Кез келген мұқтаж жанның аянышты тағдыры болады. Оларға көмектесіп жүріп, өзі күйзеліске түспеу үшін еріктінің ерік-жігері, рухы мықты болуы керек. Волонтерлер де – ет пен сүйектен жаралған адамдар. Олар робот емес. Өзгенің ауыр тағдырын жүрекке жақын қабылдайды. Кейде еріктілер өздері көмек берген адамдардан түңіліп келеді. Әйтсе де, оларды қиындықта қалдырмайды. Әлемде қатігездік пен келеңсіздіктер көп, ал еріктілер сол әлемді жөндейтін, жақсартуға тырысатын жұмысшылар тәрізді. Мен оларды самурайларға, жарық әлем жауынгерлеріне теңеймін. Күн сайын түрлі наразылықтармен бетпе-бет келеміз. «Қарттарға не үшін көмектесесіңдер, олардың күні санаулы. Одан да балаларға көмектесіңдер» дейді немесе жануарларға көмектескенімізді сынға алады. Біз өз жолымызбен жүріп келеміз. Барлығына бірдей ұнай бермейміз және бүкіл адамзатты бақытты ете алмаймыз. Бірақ командамыздағы әрбір адам өз мүмкіндіктерін барынша пайдаланады: кедейлердің шашын алып береді, мысықтарға тамақ береді, жалғызбасты қарттардың үйін тазалап береді, аз қамтылған үйдің балаларын киноға апарады. Бұл үшін ешкімнен қолпаштау күтпейміз. Тек өз ісіміздің дұрыс екенін білеміз. Ең бастысы – жақсылық дәнін себу. Айжан МАМЕШ, «Еріктілер лигасы» қоғамдық қорының мүшесі:Балаларды қуанту керек деген мақсат қойдым
– Ерікті болу дегеніміз – қоғамға қажет екеніңді сезініп, адамдарға пайдаңды тигізу. Сол арқылы білімің мен икеміңді үнемі жетілдіріп отыру. Еріктілер деп кез келген істі өз еркімен, ешкімнің мəжбүрлеуінсіз, шын көңілмен атқаратын адамдарды айтады. «Еріктілер лигасының» мүшелері дәл сондай жандар. Қоғамдық қор 2014 жылы құрылған. Құрамында ресми түрде он мыңға жуық ерікті тіркелген. Оның 80 пайызы – жастар. Лига бес бағыт бойынша қызмет атқарады. Атап айтқанда, əлеуметтік, денсаулық, білім, экологиялық бағыт және өз-өзін дамыту салалары бойынша жұмыс істейді. Лигада жас ерекшелігіне қарай шектеу қойылмайды. Мектеп оқушысынан бастап үлкен азаматтарға дейін тіркелген. Сонымен қатар бұл ұйым қаладағы 14 жоғары оқу орнымен қарым-қатынас орнатқан. Ең алғаш ерікті болып келгенімде Арбатта балаларға тәтті-пәтті тараттым. Бұл да бір қызық оқиға болды. Сол кезде өзіме «Болашақта балаларды қуанту керек» деген мақсат қойдым. Жақында мақсатымның алғашқы қадамын да істедім. «Стань старшим другом» деген өз жобамды бастадым. Бұл жобаның басты міндеті – балалар үйіндегі балаларды бақытты ету. Шілде айында №1 балалар үйіндегі тәрбиеленушілерді музейге апардым. Бойымда қорқыныш болғаны рас. Себебі бұл жобаны қолға алмас бұрын қаншама мекеменің есігін қағуға тура келді. Мектеп оқушысы болғандықтан маған сенім білдіргендер аз болды. Артқа шегініп, бастаған ісімді аяқтағым келмей, жылаған кездер де басымнан өтті. Бірақ табандылық пен еңбектің арқасында жобам іске асып жатыр. Күні бойы балалар үйінің тәрбиеленушілерімен уақытымды өткізу арқылы шаршағанымды ұмытып кеттім. Балалардың қуанышты жүздерін көргенде, мақсатым айқын болғанын түсіндім. Бұл тек бастамасы, алда талай игі істердің басы-қасынан табылғым келеді.