Иван БУНИН: ҚҰРАН МЕНI ҚАЙРАН ҚАЛДЫРДЫ
Иван БУНИН: ҚҰРАН МЕНI ҚАЙРАН ҚАЛДЫРДЫ
Қарғыс Атар
Құранның әмiрiне ермегендiң,
Қарғыс атар
Намаз бен шайқасқа жоқ, сөнген ердi.
Қансыз-сөлсiз тiрi өлiк мұндай адам,
Бедеу тұлпар тәрiздi көрмедегi.
Орыс ақындарының шығармаларында исламға таңданыс пен тебiренiстен туған өлең жолдары мол ұшырасады. Тәңiрлiк дiннiң әсерiнен Пушкин "Құранға елiктеудi" жазса, Лермонтов өлеңдерiнiң бiрталай ислам рухында өрбiгенi боямасыз шындық. Полонский пайғамбарға мадақ жырын арнаса, Гумилев үлкен ынтызарлықпен ислам елдерi жөнiнде қалам тербетедi. Дегенмен осылардың iшiнде дәл Иван Буниндей "мұсылмандық" жәйлi құлаш жыр жазған ешқайсысы жоқ. Құранның орысша тәржiмасы ақынның алыс жолсапарда өзiмен бiрге алып жүретiн әрi жиi үңiлетiн кiтаптарының бiрi болған деседi жұрт. Шартарапты кезген Буниннiң, әсiресе, ислам елдерiне ат iзiн салуға аңсары ауып тұратын. Сол дәуiрден сыр шертетiн естелiктер, сапар үстiнде немесе Шығыстың әлдебiр кентiнде болғанда ондағы беймаза тiршiлiк ақынға талай мәрте шабыт бергенi туралы сыр суыртпақтайды:
«Здесь царство снов.
На сотни верст безлюдны
Солончаков нагие берега.
Но воды в них — небесно-изумрудны
И шелк снегов белее, чем снега.
В шелкав песков лишь сизые полыни
Растит Аллах для кочевых отар,
И небеса здесь несказанно сини,
И солнце в их — как адский огонь, Сакар.
И в знойный час, когда мираж зеркальный
Сольет весь мир в один великий сон,
В безбрежный блеск, за грань земли печальной,
В сады Джиннат уносит душу он.
А там течет, там льется за туманом
Река всех рек, лазурная Ковсерь,
И всей земле, всем племенам и странам
Сулит покой. Терпи, молись — и верь».
"Естелiктер " атты еңбегiнде қасиеттi Құранмен танысқаннан кейiнгi алғашқы әсерi жөнiнде Иван Бунин былай деп жазды: "Құран менi қайран қалдырды! Мен бұған дейiн де, бұдан кейiн де мұндай кемел кiтапты көрген емеспiн. Үш ай бойы ештеңе оқуға зауқым болмады, тек осынау ғажайып халықпен бiрге жасап, қасиеттi жазбаларды оқумен болдым"… Жазушы мұсылмандардың өмiрiмен әр қырынан танысады. Өлеңдерiнiң бiрқатарында ақынды қызуқанды ислам жыршысына ұқсататын тұстар да көп. Әсiресе, Бунин поэзиясының жаухарлары қатарына Құранның "Әлiп. Ләм. Мим" эпиграфымен басталған оның "Құпия" деп аталған өлең жолдарын сөзсiз қосуға болады.
«Он на клинок дохнул — и жало
Его сирийского кинжала
Померкло в дымке голубой;
Под дымкой ярче заблистали
Узоры золота на стали
Своей червонной резьбой.
"Во имя Бога и Пророка,
Прочти, слуга небес и рока,
Свой бранный клич скажи, каким
Девизом твой клинок украшен.
Он — тайна тайн: Элиф. Лакм. Мим".
"Элиф. Лам. Мим? Но эти знаки
Темны как путь в загробном мраке:
Сокрыл их тайну Мохаммед…
"Молчи, молчи! — сказал он строго, —
Нет в мире Богша, кроме Бога,
Сильнее тайны — силы нет".
Сказал , коснулся ятаганом
Чела под шелковым тюрбаном,
Окинул жаркий Атмейдан
Ленивым взглядом хищной птицы —
И тихо синие ресницы
Опять склонил на ятаган».
Ақынның көптеген өлеңдерiнен оның үш дiндi бөле-жармай бiрдей қарағаны көрiнедi. Бiрақ Бунин Исламның артықшылығын да сезiнген. Православтың аузынан есту таңсық көрiнетiн жихадқа шақырған оның "Жасыл байрақ" атты өлеңiнде ақынның ерекше шабыт үстiнде болғаны аңғарылады.
«…Ты уснул, но твой сон — золотые виденья.
Ты сквозь сорок шелков
Дышишь запахом роз и дыханием тленья —
Ароматом веков.
Ты покоишься в мире, о Слава Востока!
Но сердца покорил
Ты навек. Не тебя ли над главою пророка
Воздвигал Гавриил?
И не ты ли паришь над Востоком доныне?
Развернися, восстань —
И восстанет Ислам, как самумы пустыни,
На священную брань»!
Иван Буниннiң шығармашылығындағы Исламмен алғаш танысқан жылдарын суреттейтiн кезi таңырқау мен таңданысқа толы. Дегенмен уақыт өте келе орыс ақынының бойындағы бұл таңданыс "Мұхаммед дiнiне" деген мәңгiлiк құрметпен алмаса бастады. Осыдан болса керек, оның мұсылман жыршысына бергiсiз өлең жолдарымен танысқан көптеген адам ақынды ерiксiз "пайғамбар үмметiнiң" қатарына қосып отырған.
Жолымбет МӘКIШЕВ
