Әлiшер Сүлейменов: ТАЙПАНЫ ХАЛЫҚҚА, ХАЛЫҚТЫ ҰЛТҚА АЙНАЛДЫРАТЫН – МӘДЕНИЕТ

Әлiшер Сүлейменовтың қазақ журналистикасында өзiндiк қалыптасқан бет-бейнесi, қолтаңбасы бар. Оны кәнiгi жүргiзушi, тележурналист ретiнде көрермен жақсы бiледi. Кино саласында да азды-көптi еңбек сiңiрген Әлiшер бүгiнде қазақ музыкасына да бейжай қарамайды. Музыкадан бөлек, режиссураны да қолға алу ойында бар. "Жiгiтке жетi өнер де аз" деп бiлетiн Әлiшермен тiлдесудiң сәтi түстi.

– Әлiшер, бүгiнде көпшiлiк сiздiң қайда жүргенiңiзден хабарсыз. Немен айналысып жүрсiз? Қайда жүрсiз?..

– "Жер бетiнде" деп айтуға болар. Үлкен ұлым Лос-Анджелесте оқып жатыр. Ұлыма барып тұрам. Еуропада болам. Кiтап жазып жатырмын. Екi күйтабақ та әзiр тұр. Аспапта ойнаудан да жұрдай емеспiз. Толықметражды фильмнiң сценарийiн тәмамдап қалдық. Келесi жылы, Алла қаласа, өз төл студиямызға ұсынсам ба деген ой бар.

– Сiздiң өмiрбаяныңызға қарасақ, киноға да қатысыңыз бар, телевизияға да iз қалдырғансыз, анда-санда музыкадан да көрiнiп қоясыз. Негiзi, қай салаға көбiрек бүйрегiңiз бұрып тұрады?

– Өнерге.

– Өнердiң қай саласына?

– Қазiр мүшелеп айту қиын. Бiрақ, алғашқы дәрiс алған кәсiбiмiз кино болғандықтан, кино жаныма жақындау. Екiншiден, кино – синергиялык өнердiң бiр түрi. Киномен шұғылдану үшiн адам жан-жақты болу керек. Сондықтан, аттың басын сәл қиғаштап болса да, киноның ығына қарай көбiрек бұрған сияқтымын. Кезiнде Мәскеуден бiлiм алдық. Кино кеңiстiгiне жұмысқа келдiк. Ол жерде де азды-көптi атқарған қызметiмiз бар. Өзiмдi киностудияның бiр павильонында туылдым десем, қателеспеген болар едiм. Кiшкентай кезiмiзден бастап, кинодан бiр үзiлген емеспiз. Әрi қазақ өнерiне маңдай терi сiңген адамдар үйiмiзде жиi болатын.

– Қазақтың зиялы қауымының өкiлдерiн айтып отырсыз ба?

– Иә. Қарындасым Каракөз екеумiз сол кiсiлердiң көзiн көрiп, әңгiмелерiн естiп өстiк. Нұрғиса Тiлендиев пен Мұқағали Мақатаевтан бастап, қазiр көзi тiрi ағаларымыз, Алла ұзақ ғұмыр берсiн, Әбiш Кекiлбаев, Олжас Сүлейменов сияқты зиялылар бiздiң үйде жиi бас қосатын. Соларға қарап, елiктеген шығармын. Мүмкiн, өзiмнiң табиғи болмысымды қалыптастырған болармын. Бұл – үшiншi себеп. Төртiншiден, саллалаху алейхи салам Мұхаммед пайғамбарымыздың мынадай бiр хадисi бар. Дәл сөздерi есiмде жоқ, мағынасы мынадай: "Өнермен араласып жүрген адамдарға дарын не үшiн берiлдi, дауыс не үшiн берiлдi, жүрегiңдегi өнерiң не үшiн берiлдi?" деген сауалдарға жауап қайтаратын хадис. "Сен әлi құрсақта жүрген кезде сенi сүйiп, саған рахым көрсетiп, саған дарын берiлдi" дейдi. Яғни, Алла Тағаламыз өнерлi адамдарға дарынды құрсақта жатқан кезiнде бергендiгi туралы айтылады. Сол рахымды, сол махаббатты, сол тазалықты дарынды адам елге қайтару керек. Өйткенi, әрбiр халық – ол да Алла Тағаланың бiр перзентi. Қазақ елi де жер шарындағы Алланың бiр құлы. Яғни, адам баласы сол елдiң перзентi болса, өзiне берiлген рахымды, мейiрлiктi елге қайтару керек. Жазған шығармаңмен бе, әнiңмен бе, күй-жырыңмен бе, ол адамның өз еркiнде. Түптеп алғанда, бүкiл жан-тәнiңмен айналысатын болсаң, ол туынды жанды болып шығады. Сондықтан, бiржола кино деп тұжырымдауға болады деп есептеймiн.

– Киноның өзi кең ұғым. Сонда актерлiк пе, әлде режиссерлiк пе, қалауыңыз?

– Әрине, режиссерлiк. Өйткенi, фильмнiң мырзасы да, қожайыны да – мiндеттi түрде режиссер. Сценарий авторы болсын, актер болсын, көркемдеушi суретшi болсын, мұның бәрi режиссердiң қолында тұрған бiр үлкен оркестрдiң бөлшектерi сияқты. Сондықтан, режиссердiң жұмысы дирижердiң жұмысымен пара-пар. Кино дегенiмiз – кең ұғым дедiк. Оны сала-салаға бөлiп қарастыруға болады. Мәселен, кезiнде алғаш рет Лос-Анджелес қаласына бардым. Тым болмаса, он шақты фильмнiң түсiрiлiмiн көрем бе деген ой болды. Сөйтсем, жүздеген емес, мыңдаған емес, тонналаған фильмдердi көрдiм ол жерде. Үлкен өндiрiс, алып кеңiстiк десек те болады. Дүниежүзiнде жылына кемiнде 150-ден астам кинофестивальдер жүрiп жатады. Осы тонналаған, құлаш-құлаш кеңiстiктiң 100 пайызының үш-ақ пайызы дерлiк, авторлық фильм екен. Қазiргi тiлмен айтқанда, артхаус. Мiне, сол артхаус менi көбiрек қызықтырады. Әрине, авторлық фильм болсын, басқасы болсын, ең басты нәрсе, санда емес, сапада ғой. Мәселен, Бергман 47 фильм түсiрген. Соның бәрi болмаса да, көбiсi елдiң көңiлiнен шыққан болар. Кореялық режиссерлердi алайық, олардың барлық фильмi бiрдей көңiлден шықпаса да, арасында көрерменiне ой салғандары бар. Әнде де солай. Классика мен жаңа әндердi салыстыруға келмейдi. Күнiне бiрнеше жаңа ән жазуға болатын шығар. Бiрақ, ол әндер есте қалмайды. Жүректi тебiрентпейдi. Жалпы, киноға, режиссураға адам өзi келiп тiрелу керек. Егер ол адамның көрерменге айтам деген ойы болса, ол Абай атам айтпақшы, "Адасқан күшiк сияқты ұлып, жұртқа қайтқан ой". Бұл ой – тынық ой. Өмiрлiк көзқарасы, сана-сезiмi қалыптасқан шақта, режиссерлiкке, авторлық киноға келуге болады. Рас, алғаш оқуды бiтiрiп келген жылдары дебюттiк фильмiмдi, тырнақалды дүниелерiмдi түсiрдiм. Азды-көптi рөлдерiм де болды. Ал, соңғы он сегiз жыл – өмiрлiк тәжiрибемдi жинаумен жүрген сияқтымын.

– Яғни, бiр кезеңдi немесе белгiлi бiр уақытты күттiңiз бе?

– Әдейi күттiм дей алмаймын. Өйткенi, бiз киностудияға жұмысқа келген 90-шы жылдары қиын кезеңдерге тап келдiк. Аумалы-төкпелi уақыт болып жатты. Киностудияға қолақпандай құлып салынды. Әрқайсымызға "жұмыссызсың" деген қағаз жазып бердi. Кино түсiруге тiптен мүмкiншiлiк болған жоқ. Содан, 1993-тен 1998-ге дейiн, амалсыздан пенделiк шаруалармен айналыстық. Шоу-бизнесте жүрдiм, полиграфияда iстедiм. Телевизия саласына келдiм. "Хабар" арнасында өз қолтаңбамды қалдырдым. Журналистиканың мен меңгермеген ешқандай саласы қалмаған сияқты. Телевидение, радио, газет-журнал, қоғамдық қатынастар.

– "Асар" мен "Майданның" дүниеге келген кездерiн айтып отырсыз ба?

– Жеке бағдарламалардан бөлек жаңалықтарды жасадық. Қазақстандағы алғашқы продюсерлiк жұмысты да бастаған бiздер. Олардың арасында Рүстем Әбдiраш, Арман Қарабаев, Серiк Абас-Шахты, тағы басқаларды атауға болады. Сол "Хабар" арнасында қазақстандық 25-ке жуық бағдарлама шығардық. Өндiрiстiк телевизияның өркендеген шағы болды десек те болады.

– Продюсерлер шоғырын әкелген сол уақытта бағдарламалардың бәрi қазақ тiлiнде дайындалды ма?

– Орыс тiлiнде де болды.

– Қазақша үлес салмағы қалай болды?

– Кем дегенде жартысына жуығы. Қазақ тiлiнде көбiрек шығаруға көңiл бөлдiк. "Жетi күн", "Жетпiс жетi күн", бәрi де сол күндердiң жемiсi. Сөйтiп, 2000 жылы бiржола бизнес саласына ауыстым.

– Кинодан да, телевидениеден де қол үзiп, бизнеске кетуiңiзге не себеп болды? Әлде, бизнесте өзiңiздi дәлелдегiңiз келдi ме?

– Бұл – бiрiншi жағы. Екiншiден, бiз жасаған бағдарламалардың бәрi асарын асап, жасарын жасады. Ер адам өзiнiң отбасын да асырауы керек емес пе? Амалдап бизнеске кеттiм. Ол салада да азды-көптi тәжiрибе жинақтаған сияқтымын. Ендi, мiне, өнерге қайта келудi ойлап жүрмiн. Жалпы, бiр саладан екiншi салаға ауысқан да қызық екен. Әуелде кино саласында жүргенiмде, өмiрдiң бәрiне киноның көзiмен қарайтын едiм. Шоу-бизнеске келгенiмде, барлығын да шоу-бизнес деп санадым. Журналистикаға ауысқан шағымда, бәрiн ақпарат деп қабылдадым. Ал, бизнесте жүргенде, бәрiне нарықтың көзiмен қарап, дүниенiң бәрi алып-сатудан тұрады деп ойладым.

– Өзiңiз ақпарат деп қабылдаған сол бiр белестерден өттiңiз. Өткен күндермен салыстыра отырып, бүгiнгi ақпарттық кеңiстiкке баға бересiз бе?

– Газет, журнал, телевизия саласынан алыстап кеттiм. Оқымаймын, қарамаймын, көрмеймiн.

– Неге? Белгiлi бiр себебi бар шығар?

– Анда-санда интернетке кiрем. Шолу жасаймын. Қазiргi менiң құнығып жүрген шаруаларым оған уақыт қалдырмайды. Қазiр екi әнтаспам дайын. Одан бөлек сценарий жазып жүрмiн. Альтернативтiк парамедицинамен, гомеопатиямен, энерготерапиямен шұғылданып жүрмiн. Соның бәрiнен уақыт тапқан кезде, интернетке үңiлем.

– Қазақ тiлiнде емес, орыс тiлiндегi әндердi көбiрек айтатын сияқтысыз?

– Құдай қаласа, қазақ тiлiнде де ән айту ойымда бар. Қазақша ән айту үшiн биiк деңгейiң болуы мiнсiз шарт. Сондықтан, мұның бәрiн әзiрге репетиция деп есептеймiн. Негiзi, ақпараттық кеңiстiк деген ұғым бiзде бар. Оған қатысты не бiлгiң келiп едi?

– Ақпараттық кеңiстiк дегенде, электронды ақпарат құралдары көбiнде елу пайыздық мөлшерлеменiң аясында шектелiп қалатын сияқты. Бұған сiздiң көзқарасыңыз қалай?

– Мұның бәрiн талай рет айтқанбыз да. Қоғамдық телеарна құру мәселесi де талай рет көтерiлдi. Ұлыбританияда ВВС қоғамдық телеарна болып саналады. Мұны қаржыландыратын көрерменнiң өзi. Қоғамдық радиостанциялар, қоғамдық газет деген қажет бiзге. "Көш жүре түзеледi" дейдi, мүмкiн, келешекте мұның бәрi жөнделетiн болар. Аллаға тәубе, елiмiздiң күш-жiгерiнiң, шыдамдылығының арқасында өркендеп келе жатырмыз. Ал, жалпы, ретрансляция дегендi доғаруымыз керек. Мәскеуде болған жаңалықтарды ең алдымен бiлемiз де, Қостанайда немесе Атыраудың бiр шалғай елдi мекенiнде болып жатқан жаңалықтардан хабарсызбыз. Оның орнына шет елдiң жаңалықтарын бiлуге тырысамыз. Ол да дұрыс шығар. Дегенмен, қазақтың ақпарат кеңiстiгiн дамыту үшiн ақпаратты жылдам, тез және сапалы жинауға тырысу керек. Әрi жаңа технологияларды меңгеруге күш салуымыз қажет. Корея мен Жапонияны, көршi Қытайды алайық. Олардың ақпараттық кеңiстiгi қалай дамып жатыр?! Сондықтан бiзге де жаңа концепция керек. Жаңа концепция бар делiк. Оны практика жүзiнде кiм жасайды? Кәсiби деңгейi мықты журналистерге ақпараттық кеңiстiк шылқып толған емес. Жүргенов атындағы академияда, ұлттық университетте дәрiс өткiздiм. Студенттердiң деңгейiн байқадым. Бұл орайда атқарылатын жұмыстар өте көп. Сонымен бiрге, кез келген елдiң экономикасы Мәдениеттi өркендету үшiн құралады. Ол – өнер, ән мен күй кештерi ғана емес, мәдениет дегенiмiз – тарихи мәдениет, көне мәдениет, саяси мәдениет, тiлiмiз, дiлiмiз. Сондықтан, әрбiр мемлекеттiң тарихи мақсаты – мәдениеттi сақтап, ары қарай өркендету. Мәдениет деген ұғымды биiкке шығаруға тиiспiз. Тұрмыстық ережелердiң нашар болуы, күнделiктi әдет-ғұрыптың әлсiреуi – Мәдени дамудың бәсеңдеуiне байланысты. Қазiргi Қырғызстанда болып жатқан жағдайлардың көбi кезiнде мәдениеттен қол үзiп қалуынан. Экономикалық шалдығудың себептерi де мәдениеттiң құлдырауына тiреледi. Шет елдерге барған кезде, әуелi бiз олардың мәдениетiне таң қаламыз ғой. Оған қоса, бiз жаңа инновациялық технологияға көшемiз десек, төл мәдениетiмiздi сақтауымыз керек. Төл мәдениетiмiз деп отырғанымыз, ол бiздiң салт-дәстүрiмiз, өнерiмiз, тiлiмiз, тарихымыз, әдебиетiмiз, мәдени идеологиямыз. Мұның бәрiн сақтау шарт. Бұл үшiн арнайы жаңа бағдарлама жасау казiргi жағдайда үйлесiмдi болатын сияқты. Тайпаны халыққа, халықты ұлтқа айналдыратын – мәдениет.

Мәдениеттi адам мен мәдениетсiз адамның айырмашылығы жер мен көктей. Мәселен, үмiтке толы бiр ой айтайын. Егер бiз жаһандануға қарсы тұрарлық жағдайымыз болса, әрине, экономикалық қарым-қатынастарымызды дүниежүзiлiк экономикаға енумен жақсарта аламыз. Мәселен, кiшкентай ғана Литва мемлекетi экономикалық бюджетiнiң 35-40 пайызын тек қана транзитпен табады екен. Машина өттi ме, ақшасын төлейдi, ұшақ өте ме, ақша алады. Бiз Азия құрлығының қақ ортасында отырмыз. Соның бүкiл бiржылдық мөлшерi шамамен алғанда, транзиттiк ақшаның мөлшерiн айтып отырмын, жаңылыспасам, 150 млрд. теңгеге жетедi екен. Осы тұрғыдан келгенде, бiздiң мемлекетiмiз ойланып жатқаны сөзсiз. Осы экономикалық есеппен келгенде, бiздiң тәуелсiз экономикасы дамыган ел деген қалпымыз қандай жолмен сақталады? Осыны дамыту үшiн, менiң ойымша, таза қазақ ұлттық мәдениетiне келешек жетi жылдың iшiнде 1 миллиард доллар сiңiрсек деген арманымды ортаға салып, үмiттенiп көрейiк. Бiзде, аты шыққан Қазақстанда жиырма театр бар делiк. Егер әрбiр театр жылына мемлекеттен бiр миллион доллар таза дотация алып отырса… Ол жөндеу жұмысын жасайды, жаңа костюмдерiн алар едi, жаңа спектакльдер қояр едi. Сонда елдiң еңсесi қалай көтерiлер едi?! Жиырма театрға жылына жиырма миллион доллар. Соған ақша бөлуге елiмiзде мүмкiншiлiк бар ма? "Бар" деп үмiттенуге болатын шығар. Қазақ киносын алайық. Бiр ғана "Көшпендiлер" емес, бiр ғана "Бiржан сал" емес, бiз жылына он шақты авторлық, тарихи, деректi фильмдердi түсiруiмiз шарт. Анимациялық фильмдердi алыңыз. Мысалы, Американың "Мулан" деген мультфильмi бар. Сол мультфильмiнде Қытайдың қызы көшпендiлерге қарсы шығады. Сол мультфильм бүкiл дүниежүзiлiк прокатта болып, бiраз ақша жинаған. Бiз сол режиссердi тауып, оған "бiр қазақ қызы шығып, елiмiздi қорғап қалды" деген идеямен мультфильм түсiртуге бола ма? Немесе, Алпамыс батыр, Қобыланды батыр, Керқұла атты Кендебайдан бастап, Алдаркөсеге дейiн анимациялық фильмдер шығаруға бола ма? Болады.

– Оған ұлттық режиссерлер табыла қояр ма екен?

– Ұлттық режиссерлер жетпей жатса, коммерциялық режиссерлердi шақырайық. Австралияның режиссерiн шақырайық, оған өзiмiзден кеңесшiлер қосайық. Қалай болған күнде де, әйтеуiр, деректi фильмдер, анимациялық фильмдер көптеп шығуға тиiс. Бiзде прокат деген мәселе әзiрше атымен жоқ, кинофикациялық өндiрiстi құру кажет. Бұл фильмдерден бiз пайда таба алмаймыз. Сондықтан, таза дотациялық күйде жасалатын дүние болуы мүмкiн. Бiздiң кiтапханаларымыз, концерттiк залдарымыз, интернеттiң дамуы, әдебиеттi алайық. Көркем проза, поэзияны алайық. Жастарымыздың алғашқы кiтаптарының шығуына мемлекет қандай көмек жасап жатыр – саралайық, бiрiгiп бiлек сыбанып жұмыс жасайық. Жаңадан құрылған Кедендiк одақтың болашақ идеологиялық әсерiн есепке алайық. Жалпы, мәдениетке қатысты салалардың бәрiн қамтып, ерекше бағдарлама құрап, жетi жылдың iшiнде енгiзе бастасақ, жаһандануға қарсы бiз өз төл дүниелерiмiздi шығарар едiк. Сонда өз келбетiмiздi абыроймен сақтап қалуға барлық жағдай туындайтын сияқты. Коммерциялық тұрғыдан жасайтын шаруалар өте көп. Мұның iшiне, ақпараттық кеңiстiк те кiредi. Мұның бәрiне арнайы бағдарлама қажет.

– Сiз жай адамның емес, Асқар Сүлейменовтың ұлысыз. Сол фамилия сiзге қаншалықты көмектестi және көмектесiп жүр?

– Жалпы, "жай адам емес" деген сөз тiркесi – саған қамшы салғанмен тең. Әкемнiң аты, атамның аты, бабаларымның аты. Бұл маған бiр жағынан көмек, екiншi жағынан үлкен мiндет. "Ұяда не көрсең, ұшқанда соны iлерсiң" демей ме? Тұяқтың бiр сынығы болсақ та, ол тоқтап тұрған тұяқ емес, парылдап шауып келе жатқан тұлпардың тұяғы. Тұлпар шауып келе жатса, тұяқтың сынығы сол тұлпардың ығымен бiрге келедi. Сол ығында жүрiп-ақ, соны сақтап қалу, ұрпаққа оңай емес. Әкемнiң, шешемнiң жасаған мұрасын ендi ғана ұғына бастадым. Сол деңгейдi сақтап қалу үшiн жұмыс iстеу қажет. Ол – рухани жұмыс.

Жалпы, атақты адамның баласы болған қиын. Өйткенi, саған ел сын көзбен қарайды. Сынның да бiр жақсы жерi бар. Сыннан өтiп, елдiң көңiлiнен шыққаннан кейiн, адам қуанады. Бұл орайда, менi iштей рухтандырып жүретiн Алла Тағаламызға деген иман, екiншiден, шамам келгенше, өзiмдi-өзiм жақсартуға, шыңдауға байланысты шаруалар.

– Иман туралы жиi айтасыз. Өзiңiздi қаншалықты дiншiлмiн деп есептейсiз?

– "Дiншiлдiк" деген сөз, менiң ойымша, дәл айтылған сөз емес. "Имандылық" дегенiмiз дұрыс шығар. Бұл ендi кiшкентай кезiмiзден қанымызға сiңген нәрсе. Сүрiнiп жүрген жағдайларымыз да болды, пенде болғаннан кейiн. Он жылдан асты дей алам, осы жаққа қарай аттың басын бұрдық. "Шүкiр" деп отырмыз. Әрбiр адамға қорғау болатын, қорған беретiн, күш беретiн, жiгер беретiн, әрине – иман. Бәрiмiз де – Алланың құлымыз, Алланың әмiрiмен өмiр сүремiз. Сондықтан, өзiме де, өзiңе де, баршамызға Иманның берiктiгiн тiлеймiн. Иман берiк болса, жаман нәрсе жұқпайды. Әжем марқұм, Айтоты, айтушы едi: "Бiссiмiллаңды аузыңнан тастама" деп. Ол кiсi 94-ке келiп, қайтты. Сондықтан, жалпы, имансыз, дiнсiз, саналы, толыққанды өмiр мүмкiн емес, өнер де мүмкiн емес. Өмiр мен өлiмнiң қас-қағым ғана өлшемi бар, ол – өнер. Өмiр сүрудiң өзi өнер. Бұл өмiрде, осы тарихи кезеңде, қазақ деген атымызбен, Алла Тағаланың әмiрiмен, дүниеге келгеннен кейiн, иманды адам ретiнде тұжырым жасауымыз керек. Шешiм қабылдауымыз керек. Арман-қиял пайда болар. Нысана қажет, сол нысанаға қарай оқтай атылуымыз шарт. Соның бәрiмен күнде шұғылданып жүрмiз, тәубә!

– Бiз сiздi қазiр "Екi жұлдыздан" көрiп жүрмiз. Әншiлiк қырыңызды танытудың тағы бiр жолы ма?

– Әншiлiк қыр емес, әншiлiк сыр шығар. Не өнерiң бар, соның бәрiн елге паш ету парыз. Бұл байқауға қатысудың сыр-құпиясы оңай-ақ. "Қазақстан" телерадио корпорациясы басшылығы хабарласып, "осындай жобамыз бар едi, қатысасыз ба?" деген соң, шынын айту керек, бұрыннан әнмен, музыкамен шұғылданып жүргендiктен, келiстiм. Бiздiң әулетiмiзде ән айту, домбыра шерту деген ерекше өнер болып есептелмейтiн, негiзi. "Өнерiң бар ма, қонақ келген кезде көрсет" деңгейiнде болатын. Ұсыныс келгеннен кейiн, "нар тәуекел, қатысып көрейiн" деп шештiм. Ол байқауда бiр орынға ие болайын, жеңiп шығайын деген мақсатым жоқ. Негiзгi мақсат – iштегi сезiмдердiң, iштегi ойлардың бәрiн әнмен шығару. Жақсы ән, жақсы күй болып шығатын болса, тыңдарманның көңiлiн көтерiп, жамандықтан аулақ қалатын шығар деген үмiт бар. Әнтаспаларымды шығарып жатқанымыз да сондықтан.

– Кино түсiрсеңiз, қай бағытта көбiрек жұмыс атқарар едiңiз? Тарихи киноларды шығарумен бе, әлде драмалық шығармаларды түсiресiз бе?

– Философиялық аңыз шығар. Өйткенi, ең көркемдiк, ең қызықты бейнелер, өмiр мен философияның тоғысқан кезiнде шығады. Тарихи кезеңнiң ешқандай басымдылығы жоқ. Осыдан жүздеген жылдар бұрын, дәл осындай ойлар айтылды, дәл осындай жағдайлар болды. Бай мен кедей болды. Махаббат та болды, нәзiктiк те болды, сұлулық та болды, қатыгездiк те болды. Сондықтан, тарихи уақыттың нағыз өнер туындысына қатысы шамалы деп ойлаймын. Бұл қосалқы материал сияқты. Қазiр ХХI ғасырда өмiр сүрiп жатырмыз, он алтыншы ғасырдың хикаяларын тамашалап қараймыз. Мәдениеттiң бiрден-бiр iшкi мақсаты – рух, адамның рухын асқақтату. Қазiрдiң өзiнде киелiлерiмiз арамызда жүр. Сол, иманға бет бұрған тұлғалардың өмiрiн суреттеу, көрерменге өзгеше ой салады.

Серіктес жаңалықтары