«Жүгі» ауыр жолдар

Мемлекет басшысы 2022 жылғы Жолдауында 2025 жылға дейін жергілікті жолдардың 95 пайызын жақсартып, жол құрылысындағы заңсыздықтарды анықтауды тапсырған болатын. Ауқымды жоспарға бюджеттен қыруар қаржы бөлінді. Арада өткен 3 жыл ішінде не өзгерді? Өңірлердегі көрсеткіш қандай? Президент тапсырмасы қалай орындалып жатыр? Осы және өзге де көкейкесті сауалдарға жауап іздеп көрген едік.

Танзанияның жолы бізден тәуір

Еліміздің бір өңірінде жаңадан ас­фальт төселіп жатса, келесісінде жол­дың ойқы-шойқысы шығып жатады. Көк­тем шықса, жол сапасына шағым айтушылар көбейіп, жол жүру азапқа айналады.

Жол – экономиканың күретамыры ға­на емес, халықтың тұрмыс сапасының көр­сеткіші екенін ескерсек, Прези­дент­тің жол сапасын жақсарту жөніндегі тап­сыр­масы – жай ғана инфрақұрылым емес, ел болашағына жасалған инвес­ти­ция. Ал бұл жұмыстың қалай орын­да­лып жатқаны әрқайсымыздың өмірі­міз үшін маңызды екені айдан анық. 

Мемлекет басшысының тапсырма­сы­нан соң сол кездегі Индустрия және инф­рақұрылымдық даму министрі Қайырбек Өскенбаев 2022 жылдың соңына дейін шамамен 1 000 шақырым жолды пай­далануға беру жоспарлан­ғанын, қалған 3 мың шақырым жолды 2023 жылы аяқтау көзделіп отырғанын мәлімдеген болатын.

– Көліктік-транзиттік әлеуетті дамыту ав­­томобильдің транзиттік дәліздер арқылы қамтамасыз етіледі. Бүгінде еліміздегі 8 ав­томобильді транзиттік дәліздің жалпы ұзын­дығы 13 мың шақырымды құрайды. Қа­зір республикалық желі бойынша нор­ма­тивтік жағдайда 90 пайыз жол, жергілікті желі бойынша 80 пайыз жол бар. Биыл жал­пыға ортақ пайдаланылатын 11 мың ша­қырымнан аса автожолда құрылыс-мон­таждау жұмыстары жүргізіліп жатыр, – де­ген болатын Қ.Өскенбаев.

Министр 2022 жылға республикалық бюд­жеттен автожол саласын дамытуға 603 млрд теңге бөлініп, ал 2024 жылға дейін 4 мың шақырым жол желісі салынатынын айтты. Ведомство сол кездің өзінде жер­гі­лікті жолдардың 80 пайызы, жергілікті маңызы бар жолдардың 18 мың шақы­ры­мын­да немесе 26 пайызында ғана асфальт-бе­тон жабыны бар екенін, ал қалған 74 пайы­зы қиыршық тас, топырақпен жабыл­ғанын мәлімдеген еді. Мұны Дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингі де рас­таған. Қазақстан жол сапасы бойынша 141 елдің ішінде 93-орында екен. Тіпті, Ке­ния мен Танзания елдері бізден жоғары тұр.

Жолы нашар аймақтар

2022 жылы «ҚазАвтоЖолға» республи­ка­лық маңызы бар автомобиль жолдарын жөн­деуге және күтіп ұстауға 113 миллиард тең­геден астам қаржы бөлінген екен. Ал сол жы­лы еліміздегі республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының 91 пайызы жақ­сы және қанағаттанарлық жағдайда болған. Мәселен, 2021 жылы бұл көрсеткіш 90 пайыз болыпты.

Жолдардың сапасы бойынша Же­тісу облысы көш бастап тұр, онда жол­дардың 99 пайызы жақсы және қана­ғат­танарлық жағдайда. Сонымен қатар Пав­лодар (96,5 пайыз) және Түркістан (95,2 пайыз) облыстары бар.

Ал былтыр Көлік министрі Марат Қара­баев Қазақстандағы ең жаман жолдар Ба­тыс Қазақстан мен Атырау облыстарында екенін айтты.

– Осыған байланысты біз Батыс Қазақ­стан­ға басқа өңірлерге қарағанда көбірек қар­жы бөліп отырмыз. 2024 жылғы дерек бойын­ша, Батыс Қазақстанда жолдардың на­шарлығы 36 пайызды құрайды. Биыл бас­ты жолдардың құрылысы бітеді. Соны қос­қанда, өңірде 52 пайыз жақсы және қа­нағаттанарлық деңгейге жетеді. Ал өңір­дегі жаман жол 48 пайызды құрап отыр, – деген болатын министр былтыр.

Осы күні жергілікті жолдар бойынша нор­­мативтік үлесі жақсы өңірлер қата­рын­да Жамбыл (98 пайыз), Маңғыстау (97 пайыз) және Павлодар (94 пайыз) об­лыс­тары бар. Ал нормативтік үлесі нашар өңір­лер қатарын Атырау (76 пайыз), Ақ­төбе (75 пайыз) облыстары «толықтырып» отыр. Елімізде жолының нормативтік жағ­дайы 50 пайыздан сәл ғана асатын ай­мақ та бар, ол – Батыс Қазақстан (52 пайыз) об­лысы.

Алайда биыл жыл басында Үкімет оты­рысында «Жол активтерінің сапасы ұлттық ор­талығы» РМК бас директоры Болатбек Айт­баев Қазақстанда жолдардың сапасы жақсарғанын мәлімдеді.

– Жалпы,  2023-2024 жылдардағы нәти­же­лерді салыстырсақ, жолдардың сапасы бойынша оң өзгеріс байқалады. 2023 жылы жергілікті желіні қамту 89 пайызды құраса, 2024 жылы 99 пайызға дейін жетті. Сәйкес кел­мейтін жол-құрылыс материалдары мен ақаулар 16 пайызға азайды. Сапасыз жұ­мыстарды қайта құру 5 пайызға дейін тө­мендеді. Диагностика қорытындысы бойын­ша орташа жөндеу жұмыстары есе­бінен жол жабынының тегістігі 5 пайызға жақсарды. Аталған көрсеткіштер уақытылы қабылданған шешімдердің арқасында нә­тижесін берді, – деп атап өтті Болатбек Айтбаев.

Кемшілік неден?

Жол сапасының нашар болуы – жай ғана техникалық кемшілік емес, ол жүйелі әрі көпқырлы мәселе. Мамандар­дың пікірінше, жол құрылысы – елдегі ең былыққа батқан сала. Келісімшартқа қол қой­ғанда пара ұсыну, заңсыз кәсіпкерлікке қам­қорлық жасау, кемшілікке көз жұмып, ша­ра қолданбау, мемлекеттік сатып алу ке­зінде қазынаға қол сұғу қалыпты құ­бы­лысқа айналған. Осы ретте біз еліміздегі жол­дардың сапасыз салынуының бірнеше себе­біне тоқталғымыз келеді.

Біріншіден, сапасыз жобалау мен арзан тен­дер. Жол құрылысына мердігер таңдау тен­дер арқылы өтеді. Ал қазіргі жүйе бойын­ша ең төмен баға ұсынған компания жеңім­паз болады. Бұл мердігерлерді үнем­деуге мәжбүрлейді. Мердігер арзан ма­те­риал алады, жұмыс күшін де аз айлыққа жал­дайды. Ал тәуелсіз техникалық аудит іс жүзінде атымен жоқ немесе қағаз жүзін­де жүргізіледі. Мемлекеттік қабылдау акті­ле­рін мердігерге жақын компаниялар рә­сім­дейді. Әрине, мұндай жағдайда сапа ту­ралы сөз қозғаудың өзі артық па дерсің...

Екіншіден, қаражат дұрыс бөлінбейді. Тіпті, кейде қаржы жетіспеушілігі емес,

бар қар­жының дұрыс бөлінбеуі, жоспар­лан­бауы – басты кедергі. Жол салуға бөлін­ген ақша аймақтар арасында тең бөлінбейді немесе бюрократия кесірінен кешеуілдейді. Нәтижесінде, бір облыста жол салынып жат­са, екіншісінде жоба әлі басталмайды.

Үшіншіден, бақылау тек қағаз жүзінде жүр­гізіледі. Мәселен, техникалық бақылау жа­сайтын инженерлер бірден бірнеше жо­баға қол қойып отырады. Олар тіпті кейде құ­рылыс нысандарын араламайды, жұмыс­тың қалай жүріп жатқанын көзбен көр­мейді. Құжат бойынша жол сапалы, бірақ іс жүзінде шұрқ-тесік. Бұл қадағалау жүйе­сі­нің қағаз жүзінде ғана бар екенін көрсе­теді. Жалпы, жол салу кезінде сапаны ба­қы­лау арнайы бес сатыдан өтеді. Олар – тапсырыс беруші, мердігер, техникалық қа­дағалау, жоба авторы және Жол актив­тері­нің сапасының ұлттық орталығы. «Мем­лекеттік жоспарлауда жиі кездесетін қате – сандық межеге ұмтылу, ал сапа екін­ші кезекте қалады. Жол саласында бұл – ор­таша жөндеу жұмыстарына «жақсарды» деген статус беру. Бірақ мұндай жөндеу – уа­қытша, көп жағдайда келесі көктемде қай­та бұзылады. Бұл – қаржының желге ұш­қаны», – дейді сарапшылар.

Төртіншіден, климат пен ауыр жүк кө­ліктері. Еліміздің климаты күрделі: қыста аяз, жазда ыстық, көктемде су. Асфальт жиі жарамсыз болып қалады. Оған қоса, рұқсат етілген салмақтан бірнеше есе ауыр жүк кө­ліктері жолды ерте бұзады. Өйткені сал­мақ­ты бақылау пункттері барлық жерде жоқ.

Бесіншіден, білікті кадрлар тапшы. Жол инженері, құрылысшы, сапа сарапшысы сынды мамандар жетіспейді. Кейде жол құрылысына қатысы жоқ компаниялар немесе кадрлар жобаға тартылып жатады. Бұл сапаға тікелей әсер етеді.

Алтыншыдан, битум мен материал қат. Мемлекет басшысы: «Бізде әлі күнге дейін би­тум тапшы. Бұл – ірі көлемде мұнай өн­діретін ел үшін, тіпті, ұят жағдай. Үкімет осы мәселені түбегейлі шешуге тиіс» деген бо­латын. Жол сапасы битумға тікелей бай­ланысты. Ал Қазақстанда жол битумының тапшылығы жыл сайын 200 мың тоннаға жетіп отыр. Соңғы 3 жылда 70-тен астам ше­неунік жауапқа тартылған. Мердігермен жең ұшынан «жалғасу», сапасыз жолды қа­был­дап алу – осы саладағы «жүйелік ақау­дың» көрінісі.

Былтыр Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жол құрылысы сала­сын­дағы жемқорлық қатері бойынша талдау жүр­гізіп, соңғы бірнеше жылда шығын мил­лиардтаған теңгеге жеткенін мәлім­деген болатын.

Ведомство ақпараты бойынша, соңғы 3,5 жылда 64 жемқорлық құқық бұзу­шылық тіркеліп, 70 адам әшкереленген, 38 адам сотталған. Ал келтірілген залал со­ма­сы 8,8 млрд теңгеге жеткен. Көбіне па­­­­­рақорлық, жымқыру, сондай-ақ лауазым­дық өкілеттіктерді теріс пайдалану сынды қылмыс түрлері тіркелген.

Агенттіктің ресми өкілі Данияр Бигай­даров осыған дейін жол са­ласындағы сыбайлас жемқорлық тәуе­кел­деріне сыртқы талдау жүріп жатқанын ха­барлаған еді. Ел бойынша 217 учаске қам­тылған. Ал 12 ауқымды жоба агенттіктің ерек­ше бақылауында.

– Талдау барысында бірқатар құқық бұзу­шылық анықталды. Бүгінгі күні қа­жетсіз қайталама жұмыстарды, күтпеген шы­ғыстарды, оның ішінде сметалық пай­даны қосу есебінен сметаны асыра бағалауға байланысты жүйелі жемқорлық тәуекелдері 15 өңірде анықталды және ол шамамен 6,9 млрд теңгені құрады, – деген болатын Данияр  Бигайдаров. 

Агенттік биыл жыл басында жол құрылысына бөлінген 11 млрд теңге талан-таражға түскенін мәлімдеді. Жол құрылысы саласында жоспарлаудан бастап жұмысты қабылдауға дейін 1 200-ден астам жемқорлық тәуекелі анықталған. Жобалар қолмен тексерілгендіктен, құжаттарда құрылысқа жұмсалатын қаржы еселеніп көрсетіліп келген. Осындай айла-тәсіл қолданған 600-ге жуық факті әшкереленген.

Жол сапасы бойынша нормативтік үлесі нашар өңірлердің бірі – Атырау. Облыс­тың Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметінің басшысы Ерұлан Серікқалиев­тің айтуынша, бұл салада көптеген жем­қорлық тәуекелі анықталған. Ең маңызды­лары­ның қатарына лауазымды тұлғалар мен мердігерлік ұйымдар арасындағы мүд­делер қақтығысы, мемлекеттік сатып алу­ды өткізу кезінде жекелеген ком­па­нияларға артықшылықтар беру, жобалау-сметалық құжаттамаға негізсіз қосымша шығындар, сондай-ақ төтенше жағдай ке­зінде аффилиирленген компаниялармен шарттар жасасу жатады.

– Талдау нәтижесінде 14 сыбайлас жемқорлық тәуекелі анықталып, оларды жою бойынша 22 ұсыным жолданды. Алайда іс-шаралардың орындалу мерзімі өтсе де, Жолаушылар көлігі және автомо­биль жолдары басқармасы тиісті ұсыным­дарды орындап жатқан жоқ, – деп атап өтті Ерұлан Серікқалиев.

Жемқорлық – бюджетке ғана емес, халықтың мемлекетке деген сеніміне жа­салған соққы. Жол үшін бөлінген қаржы ұрланған болса – бұл қылмыс. Мемлекет тарапынан бұл салада жүйелі ашықтық пен бақылау орнамайынша, кез келген стратегиялық тапсырма қағаз жүзінде ғана орындала бермек.

Жол сапасы – жұрт амандығы

Жөнделмеген жол – ыңғайсыздық тудырғаннан бөлек, адам өміріне қауіпті. Республикалық маңызы бар жол­дарда апат та жиі болады.

– Жол көлік оқиғаларының көбеюі ті­ке­лей жол сапасына байланысты. Ғылым са­ла­сында мұны төрт бағытта бөліп қарас­тыруға болады. Біріншіден, жол жүргізу­ші­сінің жол апатының орын алуына қатысы қаншалықты? Екіншіден, апаттың болуына сол көліктің техникалық жағдайы, ақауы қаншалықты ықпал етті? Үшіншіден, жол бетінің сапасы қандай? Төртіншіден, қор­ша­ған ортаның, табиғат құбылыс­тарының әсері болды ма? Жеке зерттеуім арқылы ста­тистикалық мәліметтерден білгенім, бай­қағаным Қазақстан автожол апаттары­ның туындауына 95-98 пайыз жағдайда тікелей жүргізуші кінәлі. Ар жағындағы 2-5 пайызына қалған үш фактор әсер етеді екен. Атап айтқанда, жол сапасының талап­қа сай болмауы, жол күтімінің төмен болуы, көліктің техникалық ақаулары жә­не табиғи құбылыстар, – дейді техника ғы­лымдарының докторы, профессор Әбді Қиялбаев.

Ғалымның айтуынша, Германия, Фи­н-лян­дия секілді дамыған елдердің өзінде жол апатына 30-35 пайыз жағдайда жол күтімі әсер етеді. Ал Қазақстан секілді жол инф­рақұрылымы бойынша енді тәжірибе жинап келе жатқан ел жол апатына тек жүргізушіні кінәлайды.

– Жаңадан салынған жолдың бетінде де ақаулар болады. Алдымен жарық пайда болады, кейін сол жарықтар шұңқырға айналады. Жаңбыр, қар суымен асфальт құрамы өзгеріп, шұңқыр үлкейе түседі. Жол өркештеніп кетеді немесе ыдырай бас­тай­ды. Осындай жол ақауы бар жерде біз қалай жол апаты тікелей көлік жүргізушісінің кінә­сінен деп айтамыз? – дейді профессор.

Жоспар орындала ма?

Президенттің жергілікті жолдардың 95 пайызын жақсартып, жол құ­рылысындағы заңсыздықтарды анықтау ту­ралы тапсырмасы жыл соңына дейін орын­дала ма? Осы сұрақты Көлік ми­­нистрлігі Автомо­биль жолдары комите­ті­не жол­даған болатын­быз.

– Бүгінде еліміздегі жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының жалпы ұзын­дығы – 70 мың шақырым. Соның ішінде 89 пайы­зы немесе 62,3 мың шақырымы нор­мативтік жағдайға келтірілген. Биыл жол инфрақұрылымын жақсарту бағытында жөндеу жұмыстарын жүргізу арқылы 3,3 мың шақырым жергілікті жолды қамту көз­делген. Жыл қорытындысы бойынша нор­мативтік жағдайдағы жолдардың үле­сін 91 пайызға дейін жеткізу жоспарлануда. Рес­публикалық маңызы бар автомобиль жол­дарын 100 пайызға дейін нормативке сәй­кестендіру мақсатында бүгінгі күні бұл көр­сеткіш 93 пайызды құрап отыр. Жыл соңы­на дейін аталған көрсеткішті 94 пайыз­ға жеткізу жоспарланған. Бұл нәти­жеге қол жеткізу үшін қайта жаңарту және күр­делі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жа­тыр. Ал жергілікті жол желісі бойынша 2022 жылы нормативке сәйкестік деңгейі 85 пайызды құраса, қазір бұл көрсеткіш 89 пайызға жетті. Жыл соңына дейін жер­гі­лік­ті жолдардың 91 пайызын нормативтік жағ­дайға жеткізу көзделіп отыр. 95 пайыз­дық меже бойынша жұмыстар жалғасуда. Атал­ған жұмыстар үшін республикалық трансферттер мен өңірлік бюджеттер есе­бінен қаржыландыру көздері қарас­ты­рылған. Осылайша, республикалық және жер­гілікті маңызы бар автомобиль жол­да­рын сапалы әрі толық нормативке сәйкес­тен­діру бағытындағы жұмыстар нақты жос­парға сай жүйелі түрде орындалып жа­тыр, – деп жауап берді комитет.

Президент жергілікті жолдарды жақ­сартумен қатар жол құрылысындағы заң­сыз­дықтарды анықтауды тапсырған еді. Ав­томобиль жолдары комитеті жол құры­лысы сапасына бақылау күшейтіліп, заң­бұзушылықтардың алдын алу және анық­тау мақсатында кешенді инспекциялық жұ­мыстар жүргізіліп жатқанын мәлімдеді.

– Жол ғылымы, ғылымның басқа сала­ла­ры сияқты ұзақ уақыт бойы отандық стан­дарттарға байланысты болды. Қол­да­ныстағы стандарттарды қайта қарау ту­ралы шешім қабылданғаннан кейін жол құ­рылысында ғылыми көзқарасты түбе­гейлі өзгерту қажеттілігі туындады. Ми­нистр­лік техникалық қадағалау инсти­тутын күшейтудің маңыздылығын толық тү­сінеді. Осы мақсатта сапа бақылау жүйе­сін реформалау жұмыстары жүргізіліп жа­тыр. Бұл бағытта тапсырыс беруші мен мер­дігермен байланысы жоқ тәуелсіз са­рап­шының міндетті түрде қатысуын көз­дейтін жаңа тетік енгізілуде. Сонымен қа­тар анықталған ақаулар, ескертулерді жою жылдамдығы және пайдалануға берілген нысандардың сапасы туралы объективті де­ректер негізінде мердігер ұйымдардың цифрлық рейтинг жүйесі әзірленуде. Ке­лісімшарттардың орындалу тарихы мен тек­серіс нәтижелері көрсетілген ашық мер­дігерлер тізілімінің енгізілуі – жұмыс үде­рісінің ашықтығын арттырып, нарықта жүйе­лі түрде адал емес қатысушылардың жо­лын кесуге мүмкіндік береді, – деп ха­бар­лады ведомство.

Жалпы, автомобиль жолдары са­ла­сындағы техникалық қадағалау жол салу, қайта жаңарту, күрделі және ор­таша жөндеу жобаларын іске асыру кезінде жо­балық, технологиялық және нормативтік та­лаптардың сақталуын жүйелі бақылауды қамтиды. Техникалық қадағалаудың негізгі мін­деттеріне: жол-құрылыс жұмыстары мен қолданылатын материалдардың са­пасын қамтамасыз ету; құрылыс нор­ма­лары, стандарттары мен технологиялық про­цестердің бұзылуын болдырмау; орын­да­латын жұмыстар көлемінің, мерзімінің және сапасының бекітілген жобалық-сме­талық құжаттамаға сәйкестігін бақылау; анықталған ауытқулар, бұзушылықтар мен ақаулар туралы тапсырыс берушіні жедел түрде хабардар ету жатады.

Техникалық қадағалау инженерлері жо­баны іске асырудың басынан аяғына дейін нысанда тұрақты болуға, әр кезеңді тиіс­ті түрде құжаттап, мониторинг жүр­гізуге міндетті. Алайда тәжірибе барысында бір­қатар жүйелі мәселелер анықталған. Атап айтқанда, инженерлердің құрылыс алаң­дарына бармауы, қадағалау жұмыс­тарын «қағаз» жүзінде әрі жауапкершіліксіз атқаруы, жол саласына қатысы жоқ маман­дар­ды тарту, азаматтық және жол құры­лы­сындағы жобаларды қатар алып жүру. Мәселен, 2023 жылы Абай облысында бір инженер бір уақытта 28 нысанға бекітілсе, Аста­на қаласында 4 инженер 40-тан астам жо­баны қадағалаған. Сонымен қатар бір ин­женердің бірнеше өңірде немесе әртүрлі ұйым­дарда қатар тіркелген жағдайлары кезіккен, бұл заңнама талаптарына қайшы келеді. Сондай-ақ жергілікті атқарушы ор­ган­дар тарапынан да заңбұзушылықтар тір­келген, кейбір жобалар іске асырыла бас­таған соң ғана инженерлік қызмет­тер­мен келісімшарттар жасалған немесе мүлде жа­салмаған.

– 2024 жылдың қорытындысы бойын­ша барлығы 15,1 мың инспекциялық тек­серу жүргізілді, оның ішінде республикалық желі бойынша – 5,1 мың, жергілікті желі бойынша – 10 мың. Сапасыз жұмыстарды жою бойынша мердігерлер есебінен 3,9 млрд теңгеге қайта құру жұмыстары атқа­рылды (республикалық желі – 2 млрд тг, жергілікті – 1,9 млрд тг). 2025 жылдың 7 айын­дағы жағдай бойынша 6,3 мың инс­пек­циялық тексеру жүргізілді: респуб­ли­калық желі – 2,6 мың, жергілікті желі – 3,7 мың. Осыған орай, техникалық қадағалау жүйе­сін реформалау аясында шаралар қабыл­данды. Атап айтқанда, «Рұқсаттар және хабарламалар туралы» ҚР заңына өзге­рістер енгізілді. Бұдан былай техни­калық қадағалауды жүзеге асыратын заңды тұлғаларды аккредиттеу жөніндегі екінші санаттағы рұқсаттар тізбесіне автомобиль жолдарына арналған жеке мамандандыру енгізіледі. Бұл жол саласының ерекшелік­терін ескеруге және жобалардың сапасы мен қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды күшейтуге мүмкіндік береді. Сонымен қа­тар «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қи­мыл туралы» ҚР заңына да өзгерістер ен­гі­зілді. Автомобиль жолдарындағы тех­ни­калық және авторлық қадағалауды жүзеге асы­ратын тұлғалар мемлекеттік қызмет­терді орындайтын тұлғаларға теңестірілді, бұл олардың құқық бұзушылықтар мен әрекетсіздік үшін жеке жауапкершілігін арт­тырады. KazRoadLab жүйесінде «Ұлттық сапа орталығы» РМК базасында техникалық қадағалау инженерлерінің электрондық тізілімі құрылды. Бұл жүйе бір маманның бірнеше нысанда немесе әртүрлі ұйымдарда бір мезгілде жұмыс істеу фактілерін авто­маттандырылған түрде қадағалауға мүм­кін­дік береді. Нәтижесінде, инженерлік қыз­меттердің жұмысы ашық әрі есепті бола түседі. Автомобиль жолдары бойынша міндетті аттестаттау енгізу мәселесі пы­сық­талуда, ол үшін тиісті бейінді білімі мен жұ­мыс тәжірибесі талап етіледі. Осыған бай­ланысты 2014 жылғы 27 қарашадағы Ұлт­тық экономика министрінің №114 бұй­рығына өзгерістер жобасы әзірленді, он­да техникалық қадағалауды жүзеге асы­ратын сарапшыларды аттестаттау жүйесі ая­сында көлік қызметі бойынша жеке ма­мандандыру енгізу көзделген, – деп жауап берді Автомобиль жолдары комитеті.

P.S: Жол – бұл экономика ғана емес, әлеуметтік әділеттің де көрінісі. Баланың мектепке жетуі, жедел жәрдемнің уақытылы келуі, кәсіпкердің тауарын сату мүмкіндігі – бәрі жол сапасына тәуелді. Президент тапсырмасы нәтижелі болу үшін мемлекет қаржыны аймақтар арасында әділетті бөліп, мердігерлік жүйені реформалап, тәуелсіз аудит пен қоғамдық бақылауды енгізіп, сыбайлас жемқорлыққа нақты тосқауыл қоюы қажет.  Қазір бізге әдемі асфальттан бұрын, әділетті басқару керек болып тұр. Өйткені жолдардың сапасы – осы басқарудың нақты көрсеткіші.