Көз жасы әдетте қайғы мен ауырсынудың белгісі ретінде қабылданады. Алайда ең қуанышты сәттерде адамдар жиі жылайды. Бұл – «қуаныштың көз жасы» деп аталатын құбылыс, деп хабарлайды turkystan.kz psypost.com-ға сілтеме жасап.
Алғашында парадокс болып көрінетін бұл құбылыс, шын мәнінде, адам миы артық эмоция жүктемесін қалай өңдейтінін көрсететін ерекше терезе сияқты.
Көз жасы – тек бір эмоцияға тән емес, кешенді биологиялық жауап. Қайғы да, шаттық та мидағы бірдей жүйені, лимбиялық жүйені белсендіреді. Бұл жүйеде орналасқан амигдала эмоциялық "дабыл қоңырауы" сияқты, ол сезімді анықтап, денеге әрекет ету туралы белгі береді.
Амигдала белсенді болғанда ол гипоталамусқа әсер етеді, бұл мидың жүрек соғысы, тыныс алу және көз жасының бөлінуі сияқты бейсаналы функцияларын басқаратын бөлігі.
Сонымен қатар, алдыңғы белдеулі қыртыс (anterior cingulate cortex) та маңызды рөл атқарады. Ол шешім қабылдау, жанашырлық сезіну және эмоцияны реттеу секілді процестерге жауап береді. Бұл құрылым қуаныш пен мұң бір мезгілде орын алғанда, мидың теңгерімді реакциясын қамтамасыз етеді.
Сондықтан бір мезетте қатты қуанған кезде, мида стресс кезіндегідей реакция іске қосылып, көз жасы төгіледі. Ғалымдар мұны эмоциялық гомеостаз деп атайды, яғни, ағзаның ішкі тепе-теңдігін қалпына келтіру амалы. Жылау кезінде парасимпатикалық жүйке жүйесі белсендіріледі, жүрек соғысы баяулайды, дене босаңсиды. Осылайша, көз жасы бізді тыныштандырады.
Көп жағдайда «қуаныштың көз жасы» таза қуаныштан емес, эмоциялардың күрделі қоспасынан туындайды. Мысалы, баласының диплом алғанын көрген ата-ана бір мезгілде мақтаныш, сағыныш пен өткен күндерге деген қимастықты сезінуі мүмкін. Бұл құбылысты психологтар екі жақты валентті реакция (dual-valence response) деп атайды, яғни, бір мезгілде жағымды және жағымсыз эмоциялардың қатар келуі.
Мұндай сәттерде гиппокамп белсенеді, бұл ми құрылымы жеке естеліктерді өңдеп, қайта еске түсіруге жауап береді. Сондықтан да қуанышпен жылау бұрынғы сағыныш, жоғалту немесе күрестің естеліктерін қозғауы мүмкін.
Адам – эмоциядан жылайтын жалғыз тіршілік иесі. Жануарларда тек көзді ылғалдандыру үшін рефлекстік жас бөлінеді. Адамда болса, жылау вербалды емес коммуникация формасы ретінде қалыптасқан. Бұл әсіресе алғашқы қауымдастықтарда бір-бірінің ішкі күйін түсінуге көмектескен.
Көз жасы осалдықты, шынайылықты және эмоциялық тереңдікті білдіреді. Қуанышты сәтте жылау айналадағыларға бұл сәттің маңыздылығын жеткізеді, қарым-қатынасты нығайтып, жанашырлық пен бірлескен катарсистік (тазарту) тәжірибе тудырады. Зерттеулерге сәйкес, адам жылап тұрғанда, мейлі ол қайғы, мейлі қуаныш болсын, оған көмек ұсынуға бейімділік артады.
Сонымен біз неге қуаныштан жылаймыз? Өйткені қуаныш – жай ғана жеңіл эмоция емес. Ол көбінесе өткеннің естеліктерімен, күрестен кейінгі жеңілдікпен, таңданыспен және сәттің маңызымен астасып жатады. Көз жасы – мидың осы күрделілікті өңдеудегі табиғи жауабы, жүректегі шынайы сәтті белгілеу тәсілі.
Қуаныштың көз жасы – қайшылық емес. Ол адамның сезім әлемінің терең әрі жанды екенін еске салады.
