Әлеуметтік желіде Степан Паздерка атты қолданушының «Наурыз мерекесіне арналған іс-шараның соңғы репетициясы өтті. Домбыра шерттік. Ән шырқадық. Би де биледік. Ыстық әрі нағыз қазақы атмосфера» деген жазбасын кездейсоқ көзіміз шалып қалды. Ұлты чех Степанның жеке парақшасын ашсаң, қазақ мәдениетіне қызығушылығы орасан екенін анық байқайсың. Сөйтсек, Чехияның бас қаласы – Прагада тұратын ол 2 күннен соң қаладағы үлкен саябақтардың бірінде аталып өтетін Наурыз мерекесін чех тілінде жүргізеді екен. «Қазақстан мәдениетіне неге сонша қызығатынымды өзім де білмеймін» деген Степанға хабарласып, аз-кем әңгімеге тартқан едік.
– Әлеуметтік желідегі жеке парақшаңызда ақтарып, сізді түрколог маман шығар деп ойласам, сіз Прагада ІТ-маман болып жұмыс істейді екенсіз. Қазақстанға, қазақ мәдениетіне деген қызығушылық қашан басталды?
– Түркология – менің хоббиім десем болады (күліп). Негізі, мен Прагада мобильді қосымшалар әзірлеуге жауапты бағдарлама жасақтаушы болып жұмыс істеймін. Бұған дейін 10 жылдай Голливуд фильмдеріне арнайы эффект жасаумен айналыстым. Әйгілі Marvel баспасы түсірген «Жұлдызды әскерилер» сериалы, сондай-ақ әлем білетін «Тақтар таласы» сериалына эффект әзірлеуге көмектестім. Еңбек демалысында әлемді шарлағанды құп санаймын. Бір демалысымда Қазақстанға жолым түсті. Оған дейін Байкалға барған сапарымда түркітектес халықтардың тұрмыс-тіршілігі туралы естіп, қатты қызыққанмын. Кейін Прагада тұратын ұлты украин, Қазақстанда туып-өскен досымның өз елі туралы әңгімесін естіген соң, келесі еңбек демалысымда Қазақстанға барамын деп шештім. Сөйтіп, Алматы, Орал, Түркістан қалаларын араладым. Көктөбе, Медеу секілді көз жауын алатын жерлері бар Алматыны ұнатпау мүмкін емес. Түркістан қаласы да қатты ұнады. Ол кезде қазіргідей көп құрылыс салынбаған-тын. Кесене маңында қайықпен жүретін жер мүлде жоқ-тын. Алайда сонда да өзіндік колориті бар керемет шаһарлардың бірі ретінде жадымда жатталып қалыпты. Одан кейінгі демалысымда қырғыз еліне саяхаттап бардым. Неге екенін айтып түсіндіре алмаймын, қырғыз бен қазақ мәдениеті маған жақын. Екеуі бірдей емес, алайда бір-бірімен байланысты, ажырамайтын компонент.
– Басқа-басқа, біздің мәдениетімізге қызыққан еуропалық ІТ маманы туралы бірінші рет естіп тұрмын. Байқап қарасам, қазақ достарыңыз көп екен. Олармен оқу яки жұмыс барысында таныстыңыз ба?
– Менің ұлты чех достарымнан гөрі, қазақ, қырғыз достарым көп. Бір қызығы, мен олармен бірге оқымағанмын да, бірге де жұмыс істемейміз. Маған көзге көрінбейтін кішкентай детальдарды байқаған ұнайды. Қазақ, қырғыз мәдениетіне қызығуыма осы «қасиетім» сеп болса керек. Сөйтіп, қазақтармен дос болуға тырыстым. Әлеуметтік желі арқылы оларға бірінші жазып, байланыс орнаттым. Көбі – студенттер ғой. Арасында ересектері де бар. Олармен өткен уақыт көңілді. Қазақтармен бас қоссам, төбем көкке жетеді. Тиісінше, қазақ мәдениеті жайлы көп дерекке қанық боламын. Қазақша қалжыңдаймын, тіпті арасында қазақша боқауыз сөздер айтамын (күліп). Желіде Қазақстан туралы қызық мәлімет көріп қалсам, өз парақшама жариялаймын. Бұл мәдениет неге сонша қызықтыратынын сөзбен түсіндіре алмаймын.
– Былтыр Прагада Қазақстанның Тәуелсіздік күніне орай өткен іс-шарада жүргізуші болған екенсіз...
– Иә. Бастапқыда Чехиядағы Qazaq Nomad қауымдастығының жетекшісі Дарина былтыр жоғары деңгейде аталып өткен Наурыз мерекесіне модератор болуға шақырды. Алайда бұрын-соңды көпшіліктің алдына шығып сөйлемеген соң, мұндай рөлді атқарып шығуға ұялдым. Кейін ол Тәуелсіздік күніне арналған іс-шараны тізгіндеуді қолқалады. Сөйтіп, досым Абзал сыйлаған тақия мен украин досым Анастасия арқылы тапсырыспен алдыртқан шапанымды киіп алып, іс-шараны жүргізіп шықтым.
– Екі күннен соң Прага төрінде өтетін Наурыз мерекесін тойлау кешін де чех тілінде жүргізесіз бе?
– Иә. Жуырда соңғы репетиция өткіздік. Қызу дайындалып жатырмыз. Мереке таңғы оннан басталады. Ал мен өз қызметіме түскі он екіден бастап кірісіп, кешкі алтыға дейін жүргіземін. Алты сағат аяқтан тік тұрып абыроймен жүргізуге күш саламын. Тағы бір айта кетерлігі, биыл мен қазақтармен қосылып «Қара жорға» биін билеймін. Бұл айрықша биді үйренуге барымды салып жатырмын, дегенмен мереке кезінде бір қимылды дұрыс істемесем, қасымдағы қазақтар мені ұрмайды деп үміттенемін (күліп). Бұл ивентте дәстүрлі ойындар ойнатылып, домбыра мен гитарада түрлі ән шырқалады. Тағы бір атап өткім келетіні, бұл іс-шараны мен чех тілінде, ал Аида есімді қыз қазақша жүргізеді. Орысша, ағылшынша сөз араластыру деген болмайды. Әрі бұл ивент былтырғыдай Праганың Панкрач деп аталатын үлкен саябағында өтпек. Бұл саябақ менің кеңсеме жақын орналасқан. Сондықтан мен жұмыстағы көп әріптесімді білсін, танысын деген мақсатпен концертке шақырдым. Сөзімді жерге тастамай, барлығы келеді деп сенемін. Биыл былтырғыдан да асып түссек деген ой бар. Шынымды айтсам, «Қалай болар екен?» деп қатты уайымдап жүрмін. Әрі жүргізуім керек, әрі жігіттермен билеуім қажет. Дарина секілді белсенді қыздың бұл іс-шараны ұйымдастырып жүргеніне таңмын. Мұндай шаруаны атқару менің қолымнан келмейтін еді.
– Домбыра үйреніп жүргенге ұқсайсыз...
– Иә. Наурыз мерекесіне арналған концертке дайындық кезінде қос ішекті домбырадан шығатын әуенге таң-тамаша болдым. Гитара секілді ішегі көп емес, үйрену қиын емес секілді көрінді. Сөйтіп, домбыра сабағын бастап кеттім. Мен онсыз да репетицияда домбыраның сүйемелдеуімен көп әуен тыңдаймын. Тіпті, қай жерде кідіріп, қай жерде шарықтау керек екенін біліп отырамын. Үйде де күйлерді көп тыңдаймын. Мен сіздердің айшықты ою-өрнектеріңіздің суретін iPad-та саламын. Бұл – мен үшін медитация, жаным рахаттанады. Сол секілді домбыраның үні де маған медитация іспетті. Жаным тынышталады. Жеке домбырам жоқ, бірақ бірнеше сабақ өткен соң, сатып алмақ ойым бар. Есесіне, үш түрлі шапаным бар. Үйде қазақша ет әзірлеймін. Дәмді шыққанға ұқсайды. Дегенмен өте дәмді болуы үшін сапалы ет керек емес пе?! Ал біз жақтағы дүкендерде ол тағамға қажет ет, әсіресе жылқы етін сатып алу мүмкін емес. Сондықтан мен сиыр етінен әзірледім. Прагада «Алма-ата» деген дүкенде қазы сатады. Келесі жолы сол жерден қазы сатып алып, оны сиыр етімен араластырып, әзірлеп көрмекпін.
– Бір сөзіңізде Қазақстанға тағы баратыныңызды айтып қалдыңыз. Осы жолы қай қалаларын араламақ ойдасыз?
– Шымкент, Тараз, Қызылорда қалаларын аралап көргім келеді. Қала атаулары да қазақша. Жалпы, маған қазақша төл дыбыстар ұнайды. Әсіресе, «қ» дыбысы ұнайды. Қазақстанның оңтүстігін мекен еткен қазақтардың тұрмыс-тіршілігімен етене таныссам деймін. Сосын бір ай қазақ ауылында тұрып көргім келеді. Ауыл тіршілігінің қандай болатынын өз көзіммен көріп, қымыз ішіп, қазақша ет пен құрт жеп, бір ай қаладан жырақ жерде тұруды жоспарлап жүрмін. Қазақшам да жақсарар еді.
– «Қ» әрпі ұнайды дейсіз бе?
– Иә (күліп). Неге екенін білмеймін, ол дыбыстар қызық естіледі. Мен мұны логикалық тұрғыда еш түсіндіре алмаймын. Мұның бәрін бақылап жүрген менің отбасым «Сен біртүрлісің» деп қалжыңдайды. Олар менің өзге елдің мәдениетіне сонша қызыққаныма таңғалады. Қазақтар да «Сен неліктен Қазақстанға сонша қызығасың?» деп сұрайды. «Ал сендер, қазақтар неліктен Кореяға, Түркияға қызығасыңдар? Неліктен корей немесе түрік сериалдарын көп көресіңдер?» деп қойып қаламын. Олар «Бізге ол елдің тұрмыс-тіршілігі қызық» деп жауап береді. «Менде дәл солай. Маған да Қазақстан қызық» деп жауап беремін. Кейде қазақ достарым бас қосқанда қазақша әңгімелесіп кетеді. Кейін «Ой, Степан отыр ғой. Басқа тілде сөйлесейік» деп айтады. Мен «Жо-жоқ, сөйлей беріңдер. Керісінше, маған осылай тиімдірек. Мен осылайша қазақша үйреніп аламын» деп оларды тоқтатпауға тырысамын. Әңгіме арасында маған таныс сөздерді естіп қалсам, «Махаббат туралы әңгіме болып жатыр ма?» деп сұраймын. Сөйте-сөйте тілдік қорымды байытып алмақпын. Қазақ тілінде аударуға келмейтін «Айналайын» деген «тәтті» сөз бар екенін білемін. Сондай-ақ велосипедті ертеректе шайтан арба деп атағанынан да хабардармын. Осы секілді қызық мәліметтерді білген кезде, қызығушылығым еселене түседі. Мен сіздердің жүзге, руға бөлінетіндеріңізді де білемін. Қожа секілді үш жүзге жатпайтын ру бар екенін тағы білемін. Жеті атаға дейін бір-бірімен қыз алысуға болмайтынын да білгенде таңғалғанмын.
Жаңадан танысқан қазақтардан «Қай рудансың?» деп сұраймын. Мұны естіген олар менің бұл деректен хабардар екенімен дән риза болады. Қай рудың қай аймақты мекен еткенін жаттап алғанмын. Сосын туған жерін естіген соң, «Наймансың ба, әлде Қыпшақсың ба?» деп сұраймын.
Мен – көкірегі ояу, көзі ашық еуропалықпын. Тиісінше өзге елдің мәдениетіне қызығамын. Көп елдің ішінен Қазақстан мен қырғыз елі жүрекке тиді. Соның ішінде Қазақстанның тарихы бай, мәдениеті қуатты. Сіздер төл дәстүрлеріңізді берік сақтайсыздар. Сонымен қоса, заманауи үрдіспен сабақтастырып, өзгелерді өз мәдениетіңізді танып-білуге қызықтыра аласыздар. Мыңдаған жыл көздің қарашығындай сақтап келген сол дәстүрлеріңіз арқылы өз бірегейліктеріңізді ұмытпайсыздар.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
