Атам еккен ағаштарды көзімнің қарашығындай сақтап келемін – орманшы

Қазақстанның мемлекеттік орман қоры­ның жалпы аумағы 30,9 миллион гектар. Бұл ел аумағының шамамен 11 пайызына тең. Осы жерлердің ішінде орманмен көмкерілген аумақ 13,7 миллион гектар немесе елдің жал­пы аумағының шамамен 5 пайызын құрайды. Деректер біздің орманды елдер қатарына жат­пайтынымызды көрсетеді. Дегенмен соң­ғы жылдары орман алқаптарын ұлғайту ба­ғы­тында біршама істер қолға алынды. Мәсе­лен, 2020 жылы орманмен қамтылған аумақ 188 мың гектарға артты. 

Жалпы, еліміздің орман көлемін арт­тыру мақсатында 2030 жылға қарай орманды жерлердің үлесін 5 пайызға дейін кө­бейту жоспарлануда. Орманның басым бө­лі­гін сексеуіл құрайды екен. Олар орманды ау­мақтың 50,5 пайызын, қылқан жапырақты ағаштар 13,5 пайызын, ал жұмсақ жапырақты ағаш­тар 11,7 пайызын құрайды. Ел аумағы­ның маңызды бөлігін алып жатқан орман қо­рын сақтау және ұлғайту экологиялық те­пе-теңдікті қамтамасыз ету үшін маңызды.  
Табиғатқа сүйіспеншілігі мен жана­шыр­лы­ғы, Жер анаға махаббаты ерекше жандар­дың бірі – Амангелді Ержанұлы. Ол Алматы облысы Ұйғыр ауданы Кепебұлақ ауылына қа­рас­ты Қарадала орман шаруашылығы ком­муналдық мемлекеттік мекемесінің орман қорғаушысы. 
Амангелдінің арманы – оқушыларды спорт­қа баулу болатын. Ауылда бар-жоғы 104 тү­тін, тиісінше мектепте бала саны да аз. Ол кезде ескі мектепте спорт зал, ойын алаңдары да жоқ. Волейбол, баскетбол, фут­бол секілді спорттық іс-шаралардың барлығы жыл­дың бар мезігілінде тек далада өтетін. Көр­ші ауылдың мектептерімен жарысқа түс­кенде оқушылар дайындалу үшін мектеп ау­ласының қарын күреп ойын алаңдарын жа­сайтын. Алайда таңертең тұрғанда бәрін қар басып қалатын. Со­ның кесірінен мектеп оқушылары көршілес ауыл мектептерінен ойсырай ұтылып, өте тө­мен нәтиже көрсететін. Осыны көріп өскен оқу­шы Амангелді 2001 жылы 11 жылдық мек­тепті бітірген соң Дене тәрбиесі және ал­ғаш­қы әскери дайындық факультетіне оқу­ға түскісі келеді. Алайда танысы мық­ты­лар оқуға ілігіп, ауылдан келген балалар оқу ті­зіміне ілікпей, жігері мұқалып, келген жол­дары­мен ауылға кері  қайтады. 

– Оқудан құлағанмен өмір тоқтап қал­май­ды. Ауылдың күйбең тіршілігі бітпейді. Ке­лесі жылдың мамырына дейін әкеммен бір­ге орман шаруашылығында жүрдім, қол­ға­быс еттім. Алайда жоғары білімнің қа­жет екенін ұғына түстім.  Сұрастыра келе Қаз­ҰАУ-дың тегін бір айлық дайындық кур­сы­на жазылып, қайтадан кітап бетін ашып, тест­­тен жоғары балл жинап, Орман және бау-бақша факультетіне оқуға түскенімде ата-анамның  қуанышында шек болмады. Оқуды 2007 жылы аяқтап, наурыз айынан бас­тап орман инженерлік ісі маманы болып, дип­ломмен ауылға келдім. Әкем – орман қорғаушысы, анам – математика пәнінің мұға­лі­мі. Негізі, біз орманшылар әулетіміз. Атам өмі­рі­нің соңы­на дейін табиғатты аялап, ор­ман қор­ғау­шысы болып кеткен. Өзіміз 6 ағайын­ды­мыз. Ең үлкен екі әпкем – бастауыш сынып мұ­­ғалімі, үшінші әпкем – жоғары білімді ән­ші, бір ағам – журналист, екінші ағам – «Қы­зылжар орман шаруашылығының» ди­ректоры. Өзім сол 2007 жылдан бері орман кү­тушісі болып жұмыс істеймін. Үйдің кен­же­сі болғандықтан әкем денсаулығына бай­ланысты жұмысын маған өткізді. Сол сенімін ақ­таймын деп орманды күтіп-баптап, атам мен әкем отырғызған Тянь-Шань шыршасы, бал­қарағай, жабайы алма, өрік, шетен, т.с.с. ағаш­тарды көзімнің қарашығындай сақтап ке­лемін, – дейді орманшы. 

Орманшы болу оңай емес, өйткені мін­деті көп, жауапкершілігі мол. Орманды қор­ғау мен күтіп-баптау заңсыз ағаш кесудің, өрт­тің және зиянкестердің таралуының ал­дын алудан басталады. Орман өртімен кү­ре­суде  қауіпсіздік шараларын сақтау, алдын алу жұ­мыстарын жүргізу де маңызды. Одан бө­лек, ағаш отырғызу және орманды қалпына кел­тіру мақсатында жаңа ағаш көшеттерін отыр­ғызып, орман экожүйесін сақтауға үлес қосуы керек. Сондай-ақ жануарлар мен өсім­діктерді қорғау, биоалуантүрлілікті сақтау, орманның жағдайын зерттеу, мониторинг жүр­гізу, деректер жинаумен қатар эколо­гия­лық заңнаманы сақтау, табиғатты қорғау заң­дарын қадағалау керек. 

– Орман қорғаушысы өз территория-сының ұңғыл-шұңғылына дейін білгені жөн. Әсіресе, жол, су секілді жер санатын білмесе, өзіне қиын соғады. Оны өз тәжірибемнен білемін. Мен қарайтын аумақта неше түрлі улы өсім­дік­тер де, пайдалы өсімдіктер де бар. Пай­да­сын біз білмейтін неше түрлі өсім-діктермен қатар жеміс беретін ағаштар, атап айтар бол­сам, таңқурай, бөрі қарақат, қой қарақат, сиыр бүлдірген, көктем кезінде асқазан дер­тіне дауа болатын рауғаш, шетен ағашы, ал­тын тамыр сынды өсімдік түрлері көп. Сол өсім­діктерді өзіне азық еткен аңдар мен құс­тар жетерлік. Орман қорғаушысы заңнамалық нормаларды сақтай отырып, халықпен бір­лесе жұмыс істесе, еңбегі жемісті болмақ. Біз­дің де алғашқы жылдары білгенімізден біл­мегеніміз көп болды. Әсіресе, жаңбырда қа­лып кетіп, су болғанымыз әлі есімде. Кейін біл­дік қой, мұндай жауынды-шашынды ауа райын­да шыршаның астына тығылу керегін. Сонда қарап тұрсаңыз, табиғат Ана өзі жаң­быр жаудырып, адамзат баласын өзі қорғайды екен ғой. Сондай-ақ жаңбыр кезінде қара­ғайларға найзағай түссе, өрт болуы ықтимал, шамамыз жетпесе, сырттан көмек сұрап жатамыз, – деді кейіпкеріміз.  

Төтенше жағдай орын алғанда орман­шы уақытпен санаспай жұмыс істейді. Мұндай жауапты сәтте оның міндеті – адам шы­ғынын болдырмау, орманды сақтап қалу. Әсі­ресе, жазда өрттен, қыста боран мен қар­дан ешкім сақтандырылмаған. Қатты ыстық­тан ағаштар қурайды, түрлі құрт, жәндіктер оны зақымдайды. Осындай зиянкестерден уа­қы­ты­лы тазалап отырмаса, табиғатқа зиян кел­еді. 
Орманшылар ауа райының құбылуынан бөлек,  қыста да, жазда да далада жүріп еңбек етеді. Ұзақ қашықтыққа жүру, ағаш отырғызу, өртке қарсы күресу де физикалық күшті қа­жет етеді. Орман өрті кезінде тіпті орман­шы­ның өз өміріне қауіп төнуі мүмкін. Ал заңсыз ағаш кесушілер, браконьерлер, қоқыс тас­таушылармен күресу кезінде кейде орман­шы­лар заң бұзушыларға қарсы шара қолда­ну­ға мәжбүр болады. Сондай-ақ аю, қасқыр, қа­бан сияқты жабайы жануарлармен бетпе-бет келу қаупі бар. 
Осындай қиындықтар ескеріле отырып, орманшылардың жұмысын жеңілдетудің бірнеше жолы қарастырылған. Қарапайым рациядан бастап спутник арқылы орманды арнайы қосымша арқылы оңай қарауға болады. Соңғы заманауи құрылғылардың бірі дрон арқылы орманда орын алған өртті тез анықтауға, браконьерлерді жылдам ұстауға болады. Бұл орман қорғаушыларының жұмы-сын біраз жеңілдетеді. 

– Табиғаттың тосын мінезіне ешкім қар­сы тұра алмайды. Сонау 2004 жылы ауа райы­ның бұзылуы салдарынан маусым айының аяғында жаңбыр жауып, соңы бұршаққа ұла­сып, дүлей боран соғып, ауыл шаруа­шы­лы­ғы дақылдары мен орманға қатты зиян кел­ді. Бірнеше мың текше метр жердегі ағаш­тар тамырымен қопарылып, құлап жатты. Сол ағаштар заңды түрде тазаланып болған соң орнына Тянь-Шань шыршасы егіліп, өсі­рілді. Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің арқасында қазір сол жер қай­тадан ну орманға айналды. Төменгі Іле өзені бойындағы орман шаруашалықтарында қара сексеуіл тұқымы егілуде. Осылайша, қа­зақ жерінде орманды сақтап қалу бағы­тын­да біраз жұмыстар атқарылып жатқаны қуан­тады, – деді Амангелді. 

Иә, орман қорғаушыларының жағдайы көп адамды қызықтыра бермейтіні ащы да болса шындық. Шекарашылар секілді ор­ман­шылар да алыста жүріп, тау-тасты кезіп, экология мен табиғатты қорғауға ерек­ше үлес қосып жүргендер. Олардың Жер анаға кір­­­­­шіксіз сезімі мен махаббатының ар­қа­­сында біздің орман-суымыз қараулы, бола­шақ ұрпаққа берер аманатымыз сақтау­лы. Кез келген адамның орманшы бола ал­май­ты­ны да сондықтан болар. Бұл жүректің батыр­лығы мен мейірімділігі, өсімдіктер мен жануарлар әлеміне жанашырлығы. Орман сақшылары табиғатты жақсы көреді, эколо­гияға бей-жай қарамайды, таза ауада жұмыс істегенді ұнатады әрі ғылым мен зерттеу са­ла­сына қызығушылық танытады. Бір адам­ның бойынан осынша қасиет табылмаса, оның орман күтушісі болуы неғайбыл. 

– Жас ұрпақтың бойына отансүйгіштік се­зімін қалыптастырып, табиғатты қорғауға, жа­нашыр болуға баулу маңызды. Анық­та­малықтар, ескерту парақшаларын тарату ар­қылы тосыннан келетін бәлекеттердің ал­дын алуға болады. Келешек ұрпақ орман­да­ғы тақталарда жазылып тұрған ескерту­лер­ге дұрыс қараса, бір ғасыр бойы өсетін шыр­шаларымызды құрметтеп, кесуге емес, олардың санын көбейтуге асықса, табиғат Ананың бізге берері таусылмайды. Қиын­дықсыз, жеңіл жұмыс болмайды, әр мез­гілдің өзіне тән қисық-қыңыр «мінезі» бар. Мен жо­ғары тау учаскесіне қарай­тындықтан қыс мез­гілі жеңілдеу. Себебі көп адам қыста үйі­нен шықпайды, шықса да кімнің қай уақытта тауға шыққаны, қайда бет алғаны  іздерінен көрініп тұрады, – деп күлді кейіпкеріміз. 

Өз мамандығын шексіз сүйе­тін Амангелді өз жұмы­сы­ның қызықты тұстарымен де бөлісті. Оның айтуынша, кеңсе ішінде емес, та­­за ауада, орман ішінде жұ­мыс істеу таби­ғат­­ты сүйетін адамдар үшін үлкен демалыс. 
Сирек кездесетін жануарларды ба­қылау, орман экожүйесін зерттеу, ботаника мен зоологияға қызығатындар үшін таптыр­мас тәжірибе. Ал орманды сақтау мен көбей­туге өз үлесіңді қосу, ағаш отырғызу, таби­ғатты қалпына келтіру – нағыз сауапты іс. Сонымен қатар қоғамдық және экологиялық жобаларға қатысу, мектеп оқушыларымен, еріктілермен кездесулер өткізу, экологиялық мәдениетті арттыруға ықпал етеді. Тіпті, кейде орман­шы­лар экспедициялар мен зерттеу жұмыста­рына атсалысып жатады. 

Кейіпкеріміз Семейдегі орман өртінен кейін қызметкерлердің жалақысының өс­кенін айтты. «Бүгінде орманшылардың еңбегі еленіп, жыл сайын қазан айының үшінші жексенбісінде елімізде Орман шаруашылығы қыз­меткерлерінің күні аталып өтеді. Бұл ор­маншылар үшін үлкен мәртебе деп ойлай­мын», – деді орман сақшысы.  

Жауапкершілігі мол мамандықты таң­даймын деген жастарға экология, орман шаруашылығы, агрономия немесе табиғатты қорғау саласындағы жоғары білім қажет. Елімізде бұл мамандықты ҚазҰАУ (Қазақ ұлттық аграрлық университеті), С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ және басқа аграрлық университеттер даярлайды.
Орманшыларды құрметтеу – олардың ең­бегін бағалаудың және табиғатты қорғау­дың маңызды бөлігі. Әлемде оларды мере­келермен, марапаттармен, ескерткіштермен, арнайы іс-шаралармен және еріктілер қозға­лыстары арқылы қолдайды. Қазақстан үшін де орманшылардың рөлі  маңызды, сондық­тан олардың еңбегін бағалап, қорғауға қоғам болып атсалысу маңызды.