685
Интернетте де заңға бағыну керек
Интернетте де заңға бағыну керек
7 маусымда Парламент Мәжілісі қаулысымен «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» Заңының жобасы бірінші оқылымда мақұлданды.
Аталған заңның жобасы Парламент Мәжілісінің депутаттары А.Баққожаев, М.Бәшімов, Қ.Иса, О.Құспеков, М.Магеррамов, А.Сарым және А.Сағындықованың бастамасымен Мәжілістің қарауына 2023 жылғы 15 мамырда түскен болатын. Заң жобасы жекелеген заңнамалық актілердің нормаларын негізгі заң жобасының ережелеріне сәйкес келтіруге бағытталған. Мәселен, Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне, «Жарнама туралы» және «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Жалпы, заң жобасына қатысты жұмыс тобының 7 отырысы өткен, онда 100-ге жуық түзету қаралды. Комитеттің кеңейтілген отырысы болды.
Мәжіліс депутаты, «AMANAT» фракциясының мүшесі Ерлан Сайыров жұмыс тобының атқарған жұмысы туралы хабарлады.
– Жұмыс тобы құрылып, оның құрамына Мәжіліс депутаттарымен қатар мүдделі мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері кірді, олардың арасында құқық қорғау ұйымдары да, журналистер де, сарапшылар да бар. Жұмыс тобының отырыстарында негізгі заң жобасының терминологиясына, атап айтқанда онлайн-платформаны пайдаланушылар мен инфлюенсерлерге (блогерлерге) кімді жатқызуға болатынына қатысты, жалған ақпаратты таратқаны және орналастырғаны үшін әкімшілік жауапқа тартуға қатысты мәселелер белсенді түрде талқыланғанын айтқым келеді, – деді депутат.
Заң жобасында «онлайн-платформаны пайдаланушы» және «инфлюенсер (блогер)» – онлайн-платформалар арқылы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын онлайн-платформаны пайдаланушы» ұғымдары енгізіледі, сондай-ақ олардың құқықтары мен міндеттері белгіленеді. Одан бөлек, онлайн-платформаларда жалған ақпаратты таратуға, орналастыруға тыйым салу енгізіледі. Онлайн-платформалардың интерфейстері мен модерациясына мемлекеттік тілді міндетті интеграциялау көзделеді. Бұл әлеуметтік желілердің алгоритмдеріне құқыққа қайшы контентті қадағалауға, сондай-ақ қазақ тіліндегі контентті модерациялауға мүмкіндік береді. Бұл туралы заң жобасының әзірленуіне бастамашы болған депутаттардың бірі Айдос Сарым мәлімдеді. Сонымен қатар ол «бұл заң не үшін қажет?» деген сұраққа да жауап берді.
– Осы кезге дейін жұмыс тобының көптеген отырысы өтті, мемлекеттік органдармен, қоғамдық ұйымдармен, халықаралық ұйымдармен өте тығыз, белсенді жұмыс атқардық. Бұл заң жобалары Мәжіліс жанында да қаралды, жақсы ұсыныстар түсті. Енді «бұл заң не үшін қажет?» деген сұраққа жауап берейін. Шынын айтатын болсақ, біз заң шығарушы ретінде өмірден, заманнан сәл кешігіп жатқан секілдіміз. Көптеген дүниелер қазір интернет арқылы жүретіні анық. Қылмыс та, қатынастар да, басқа да интернет арқылы жүріп жатыр. Ал әлемдік үрдістерге назар аударатын болсақ, бұл жерде үлкен блиц бар. Осы тұрғыдан алғанда, бұл заңның бұрынырақта қабылдануына толық негіз бар еді. Біз алдыңғы шақырылымда кибербулингке қатысты мәселе көтергенде, үлкен дау болды, дегенмен бұл заңның керек екенін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Ресми дерекке сүйенетін болсақ, былтыр 5 жарым мыңнан астам жалған ақпарат тарату оқиғасы тіркелген. Мұның өзі көп нәрсені аңғартады, – деді Айдос Сарым.
Сонымен қатар депутат осы заң арқылы азаматтар күшті мемлекеттің қорғауында екенін сезіне алуы керек екенін айтты.
– Біріншіден, адам құқықтарын қорғау мәселесіне тоқталайық. Біздің азаматтарымыз артында күшті мемлекеттің тұрғанын айқын сезінуге тиіс.
Мемлекеттік тіл мәселесі бар. Қазір техногиганттар әлеуметтік желідегі ақпаратты бірден қазақ тіліне аударатын мүмкіндікті қарастырып жатыр. Біз енді бұл үрдісті барлық әлеуметтік желілер жүзеге асыратындай жағдайға жеткізгіміз келеді, модерацияны да қазақ тілінде жүргізу мәселесін қойып отырмыз. Себебі біздің қазақтілді аудиторияның құқығы да қорғалуы керек.
Келесі – онлайн жарнама мәселесі. Азаматтар қаржы пирамидасына, басқасына алданбау үшін онлайн жарнамаларды қадағалау мәселесі көтеріліп отыр. Сондықтан блогер, инфлюенсер деген ұғымдарын енгізіп, заңда бекітіп, алдымен кәсіпкерлік кодекске, кейіннен жыл аяғындағы салық кодексіне еніп, көлеңкелі экономикада жүрген қаражаттың бәрін жарыққа шығару керек деп есептейміз. Жарнаманың 60 пайызы интернет арқылы жүріп жатқаны белгілі және бұл триллиондаған ақша болуы да мүмкін, – деді депутат.
Яғни, алдағы уақытта заң аясында әлеуметтік желілер біздің елде өкілдіктерін ашып қылмыстың, құқық бұзылуының алдын алу үшін, мұндай жағдайлар бола қалған жағдайда, кінәлілерді дер кезінде анықтап, табу үшін бірлесе жұмыс істеуі керек. Дегенмен депутаттар «бұл қаншалықты мүмкін, біздің елдің аудиториясы тар екенін ескерсек, техногиганттарға біздің елде өкілдік ашу қаншалықты тиімді?» деген сұрақ қойды. Дегенмен Айдос Сарым TikTok желісінің өкілдік ашқанын алға тартып, біздің елдің сегменті де оларға қызықты екенін алға тартты.
Онлайн-платформалардың меншік иелері үшін мемлекеттік органдармен анық емес ақпаратқа және салықтан жасыруға қарсы күрес бойынша ынтымақтастық жөніндегі міндеттеме енгізіледі. Ол үшін интернетте осы ресурсты пайдаланушылардың санын анықтау үшін бағдарламаны орнату және уәкілетті органмен өзара іс-қимыл жасайтын өзінің заңды өкілін тағайындау жөніндегі талап белгіленеді.
Онлайн-платформаларда құқыққа қайшы контент анықталған жағдайда онлайн-платформаның заңды өкіліне оны жою қажеттігі туралы хабарлама жіберілетін болады. Егер бұл талап орындалмаса, онда уәкілетті орган онлайн-платформаның қызметін шектеуге құқылы. Сондай-ақ онлайн-платформаларды пайдаланушылар үшін өз парақшаларында орналастырылатын онлайн-жарнаманы таңбалау, сондай-ақ өз қызметін міндетті түрде кәсіпкерлік заңнамаға сәйкес жүргізу міндеттемелері белгіленеді.
Сонымен қатар киберқылмыс мәселелері де осы заң аясында реттелмек. Осы орайда депутат Смирнова әлеуметтік желіні ел азаматтарының 90 пайызы қолданатынын айтып, жалған ақпараттың қаупіне тоқталып өтті.
– Қазақстандықтардың 90 пайыздан астамы – мектепке дейінгі және егде жасқа дейінгі интернет пайдаланушылар. Желідегі қарым-қатынас ережелері өздігінен қалыптасты. Көбінесе сенімді фактілермен расталмаған ақпаратты әртүрлі белгісіз платформалардан оқуға болады. Ақпарат жеке адамға да, ұйымдарға да, тіпті елге де қатысты болуы мүмкін. Жалған ақпаратты теріске шығарып, таратушыларға шара қолдану үшін нақты ережелердің болмағаны өте қиын, – деді депутат заңның маңызына тоқталып.
– Бірақ «бір адамның бостандығы басқа адамның бостандығы басталатын жерде аяқталады» деген сөз бар. Сондықтан интернеттегі ақпараттандыру процесінің барлық қатысушыларын жіктеп, әрқайсын бекітетін уақыт келді: блогерлер, инфлюенсерлер... Онлайн-платформалардың артында кім тұрғанын білу, ережелерді белгілеу, жауапкершілікті анықтау үшін қажет. Біз алаяқтық схемалар, сапасыз тауарлар, суицидті насихаттайтын ақпарат тарату, есірткі сату және басқа да зиянды және қауіпті бағдарламалар жарнамаланған мысалдарды білеміз. Бұған шешуші тосқауыл қою керек. Astana finance days конференциясы аясында 2021 жылы елдегі инфобизнестің қаржы айналымы 10-15 миллиард теңге болғаны айтылды. Салықты барлық заңға бағынатын азаматтар төлейді. Онлайн бизнеске де халық бюджетіне өз үлесін қосатын уақыт келді. Міне, «Интернет-жарнама және онлайн платформалар туралы» заң жобасы осы мәселелерді қарастырады, – деді депутат.
Одан бөлек, «Ішкі істер министрлігі киберқылмысты анықтауға қаншалықты қауқарлы, оған маман мен қажетті техника бар ма?» деген сауал көпті мазалады, бұл сұраққа министрлік өкілі бұл жағдайға байланысты екенін, анықталатын, сонымен қатар анықталмайтын жағдайлар да болуы мүмкін екенін айтып жауап берді.
Парламент Мәжілісінің барлық комитеті заң жобасына оң қорытынды берді. Әуелде тоқталып өткендей, заң жобасына қатысты жұмыс тобының 7 отырысы және Комитеттің кеңейтілген отырысы өткізілген. Жұмыс тобы 90-ға жуық түзетуді қараған.
Жалпы, ұсынылып отырған заң жобасы көлеңкелі жұмыспен қамтуды азайтудың, өз қызметін бүркеншік аттармен және бөгде аккаунттар арқылы жүргізетін блогерлерді анықтаудың тиімді қадамы болады деген сенім бар. Депутаттар бұл заң азаматтардың құқығын, сөз бостандығын шектемейтінін, керісінше қорғау мақсатында енгізілмек екенін бірнеше рет нақтылады.
