1950 жылдардың аяғында АҚШ Әскери-теңіз күштерінің тіс дәрігері және капитаны Кирк С. Хорман, ол кезде 30 жастағы жас жігіт өте ауыр сұраққа жауап беруге тырысты: қуық асты безінің қатерлі ісігімен ауыратын науқастардың сілекейі сау адамдардан өзгеше болуы мүмкін бе? Оның құрамында аузынан тыс аурудың іздері болуы мүмкін бе? Міне, осы сұраққа жауап беру үшін ғылыми деңгейде зерттелген ағылшын тіліндегі мақаланың қазақша нұсқасын назарларыңызға ұсынып отырмыз.
Егжей-тегжейлі талқылауға сөз шығындамай, Герман және оның Иллинойс штатындағы Ұлы көлдердегі Әскери-теңіз оқу орталығының стоматологиялық зерттеулер бөліміндегі әріптестері жұмысқа кірісіп кетеді. Олар 200-ден астам науқас пен сау адамның үлгілерін талдап, емделмеген қуық асты безінің қатерлі ісігі бар науқастардың сілекейі қышқыл фосфатазалар деп аталатын ферменттер деңгейінің айтарлықтай жоғарылағанын анықтайды.
1959 жылы «қатерлі ісік» журналында зерттеушілер алдын-ала ой жүгіртіп, мынандай ойға келді: ісік пайда болған жерден алыс тіндердегі дискретті биохимиялық өзгерістерді байқау пайдалы болуы мүмкін.
60 жылдан астам уақыттан кейін сілекей анализін әртүрлі қатерлі ісіктерді анықтау үшін қолдануға болады деген идея ғылыми қоғамдастықта қарқын ала бастады. Мамандандырылған әдебиеттерде «диагноз», «қатерлі ісік» және «сілекей» кілт сөздері бар мақалалар саны соңғы екі онжылдықта он еседен астам өсті: 2001 жылғы 26-дан 2011 жылы 117-ге, 2016 жылы 183-ке және 2021 жылы 319-ға дейін.
Жалпы мұндай әдістің ерекше екені белгілі еді. Мәселен, ракты анықтау үшін тіндерден биопсия ала салуға болады. Ол үшін білікті дәрігер ұзын әрі жіңішке инені, скальпельді және эндоскопты пайдаланып, денеге тығып, рак жасушасының үлгісін алатын. Қан, зәр, жұлын сұйықтығы, сперматозоидтар немесе сілекей сияқты сұйықтықтарда ісік компоненттерінің іздерін іздейтін сұйық биопсия аз инвазивті балама болып отыр. Олардың ішінде жинаудың ең оңай үлгісі, сөзсіз, сілекей болып шықты.
Бұл тәсіл қазірдің өзінде өз жемісін беріп жатыр: 2021 жылы АҚШ-тың Азық-түлік және дәрі-дәрмек басқармасы американдық VIOME компаниясы әзірлеген сілекей негізіндегі ауыз және тамақ обырын диагностикалау құралына инновациялық белгі берді.
«Ондаған жылдар бойы сілекей қанның «өгей баласы» секілді саналып келді», - дейді Чаминди Пунядира, он жыл бойы VIOME-нің сілекей диагностикалық сынағында жұмыс істеген химик. Қазіргі уақытта ол Австралиядағы Гриффит университетінде жұмыс істейді және NPJ геномдық медицинасында тесттің дамуын сипаттайтын 2021 жылғы зерттеудің жетекші авторы. Дегенмен сілекейге деген бұл көзқарас оның құрамында қандай ақпарат болуы мүмкін екенін ескергендіктен әрі талдау әдістерінің нәтижесінде өзгеріске ұшырады. Әсіресе кейінгі жылдарды атап көрсетуге болады.
Жалғасы бар...