2236
Толқын Ақанұлы, дәрігер: Қазақ дәрігерлігінен қол үзіп қалды
Толқын Ақанұлы, дәрігер: Қазақ дәрігерлігінен қол үзіп қалды
Толқын Ақанұлы Шығыс Түркістан, Тарбағатай аймағында дүниеге келген. Қытай Халық Республикасында 20 жыл бойы емханада дәрігер және диспансердің басшысы болған. Қазіргі кезде атажұртқа оралып, қазақ дәстүрлі емшілігін дамытып отыр. Академик-дәрігердің ақындығы мен сазгерлігі де бір төбе: Қазақстан Жазушылар одағының және Еуразия жазушылар одағының мүшесі. Жуырда «Қарағайбастауым» атты жыр жинағының тұсауы кесіліп, оқырманға жол тартты. Осы орайда Толқын Ақанұлымен өрбіткен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынамыз.
– Жұрт сізді қазақ дәстүрлі емшілігінің білікті маманы ретінде таниды. Сонымен қатар ақындығыңыз да бар. Осы орайда Ибн Синаның «Дәрігердің ауруды емдеуге үш құралы бар: алғашқысы – сөз, сосын емдік шөптер, одан кейін ғана пышақ» деген сөзі еске түседі. Қазіргі кезде ғылымда сөз құдіретіне қатысты суггестия ұғымы қалыптасты. Өлеңге жақын болуыңыз кездейсоқ емес сияқты?
– Адамды емдеу үшін адамға рухани көңіл күй сыйлау керек. Мұны медицинада «дәрігерлік мораль» дейді. Яғни, емделушіні жақын тартып, ауруының қатерлі емесін, жазылып кететінін айтып үміт сыйлайтын болсаңыз, ол жартылай жеңілдейді. Рухани тұрғыдан жеңілген адамға дерт екі есе қиын тиеді, яғни ауру жеңіп кетеді. Сырқаттанған адамның көңіл күйінің түспеуі оның ауруға қарсы күшінің, яғни иммундық жүйесінің мықты болуына негіз болады. Дәрі-дәрмектің қонымды болуы да осы рухани халге тікелей байланысты.
Яғни, дәрігерлік пен ақындықтың бойымнан қатар табылуы кездейсоқ емес десем де болады. Менің алғашқы кітабым «Үміт сыйлағым келеді» деген атпен шыққан болатын. Кей адамдар жырға, өлеңге құмар келеді, керісінше кей адамдардың қызығушылығы одан бөлек болуы мүмкін. Қызықпаса да, сөз құдіреті әсер етпейтін адам кемде-кем ғой. Дәрігер ең алдымен адамға үміт сыйлай білуі керек, дертіне дауа іздеген жанның көкірегінде тұтанған үміт оны әрі қарай жетелейтін шамшырақ сияқты.
– Осыған дейін «Үміт сыйлағым келеді» атты жинағыңыз жарық көргенін айтып кеттіңіз. Жақында «Қарағайбастауым» атты кітабыңыздың тұсаукесері өтті. Бұл жинаққа қандай туындылар топтастырылды?
– Мен Қытай Халық Республикасының Тарбағатай аймағындағы Толы ауданында дүниеге келгенмін. Сол жерде «Қарағайбастау» атты қасиетті бастау бар. Шыңжаң қазақтарының ішінде ол туралы білмейтіндер кемде-кем. «Қарағайбастаудың суын ішсең, не әнші боласың, не күйші боласың, не ақын боласың» деген сөз бар. Шынымен де өнерімен танылып, дарынымен дәріптелген азаматтардың бірталайы осы қасиетті бұлақ бойында туып-өскен. Менің дәрігер бола тұра ақын болуымның себебін осы бастаудың қасиетінен бөле қарауға болмайтын шығар. Бұл жинағымда туған жеріме арналған, сол жақта қалған ағайын- туыстарыма деген сағыныштан туған өлеңдерім топтастырылды.
– Халық емшілігі уақыт өте келе басқаша сипат алып, ұмытылып бара жатқан жоқ па? Жалпы, халық емшілігі мен кәдімгі медицинаны бөліп-жаруға бола ма?
– Негізінен «халық емшілігі» – жалпақ тілмен айтқандағы қосымша атау. Оны «қазақ дәрігерлігі» деп айтқанымыз дұрыс деп ойлаймын. Тіпті, осыдан 5-6 ғасыр бұрынғы уақыттың өзінде қазақ дәрігерлігінің шоқтығы биік болған. Басқа ұлттар мен елдердің дәрігерлігінен оқ бойы озық болды десем де артық емес. Кейінгі уақытта біздің құндылықтарымыздың барлығы жоққа шығарылып, тұрпайы түсінік ретінде өз-өзімізге қарсы қойыла бастады. Соның ішінде осы қазақ дәрігерлігінен де қол үзіп қалдық.
Қазақ дәрігерлігінің шөп дәрімен емдеу, түрлі жануарлардың терісімен, мүйізімен емдеу тағы да сол сияқты тәсілдер көп болған. «Бақсы» ұғымы да санамызда басқаша сипат алып кетті.
Негізінен бұл сөз «бақшы» дегеннен шыққан, яғни адамдарға бақ сыйлайтын, әл үстінде жатқан ауыр науқастарды құлан-таза айықтыруға қауқарлы адам. Бақсылар қауым елді жинап, ән-жыр айтатын болған. Ондағы мақсат – халықты таңғалдыру немесе бейтарап күшке түсіру арқылы ішкі энергияларын өзіне алатын болған, кейін сол ішкі күшті ауырып жатқан адамға дарыту арқылы оны аяғынан тік тұрғызған. Бақсылардың ел ауызындағы басқа да таңғажайып әрекеттері де соған байланысты. Қазіргі күні мұның бәріне ешкім сенбейді, өтірік дүние деп жоққа шығарады.
Әр халықтың медицинасы бір-бірінен ерекшеленуі заңдылық. Соған сәйкес бір елдің өкіліне басқа елдің ем- шаралары кері әсер беруі де мүмкін. Ал қазақ дәрігерлігінің ең басты, маңдайалды ерекшелігі – сынықшылық. Ондай қабілеті бар адамдар өзге елдерде болмаған.
Осы сынықшылыққа байланысты ел аузында мынадай бір аңыз бар. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақтың қол бастаған батырының ортан жілігі сынып, қатты жарақат алады. Мұны әлбетте жоңғарлар жеңіске балайды. Алайда 2-3 күн уақыт өткеннен кейін әлгі батыр атқа қонып, шайқастың бел ортасында жүреді. Мұны көрген олар «бұл неткен құдірет!» деп таңырқаған деседі.
Бүгінде осы айтылғандардың бәрі ғылыми тұрғыдан нақтыланған. Ілім-ғылым жүйеленбеген кездің өзінде біздің халық осының барлығынан хабардар болған. Яғни, қазақ дәрігерлігі – ғылым мен руханияттың жең ұшын жалғаған десек артық емес.
– Соңғы уақытта елімізде шетелдік медицина әдебиеттеріне сұраныс артып отыр. Осы жанрда еңбек жазу ойыңызда бар ма?
– «Қарағайбастауымнан» кейін «Емші кәдесі» атты 320 беттен тұратын кітап жаздым. Оның бүкіл мазмұны дәрігерлік жайында, яғни осы уақытқа дейін жиған тәжірибелерімді, көрген-білген, оқыған-тоқығандарымды қағаз бетіне түсірдім. Жуырда «Nur Otan» партиясының қолдауымен кітаптың тұсаукесері өтті. Алдағы уақытта Еуразия ұлттық университетінде және бірқатар кітапханада кітаптың тұсаукесер рәсімі жалғасады деп жоспарлап отырмын.
– Коронавирус пандемиясы күзде одан әрі өршиді деген болжам бар. Әлеуметтік желілерде иммунитетті көтеруге қатысты өтірік-шыны аралас ақпарат көп. Инфекциядан сақтанудың жолдары қандай?
Негізі, көптеген вирус ұжымдық иммунитет қалыптастыру және вакцинациялау арқылы ауыздықталады. Ұжымдық иммунитет қалыптасқан, яғни адамдар жаппай ауырған аймақтарға дерттің қайта айналып келуі сирек немесе болмауы да мүмкін. Коронавирус инфекциясының басқалардан айырмашылығы сонда – бұл вирус көптеген аурудың будандасуы, бірнеше вирус бір жерге біріктірген. Біреуіне иммунитет қалыптасса, екіншісіне қалыптасып үлгермей жатқандықтан, бірін тізгіндейтін вакцина екіншісіне қауқарсыз болғандықтан, бұл дертке дауа табу қиын болып тұр.
Осы орайда халыққа айтарым: бұл аурудан сақтану керек, бірақ қорқудың қажеті жоқ. Кейбіреулер сақтанамыз деп асыра сілтеп жатады. Әр нәрсе өз орнымен болса, тазалық сақталса, иммунитет те қалыптасады. Қорытындымды сөзімнің әлқиссасымен ұштастырғым келіп отыр. Рухани күштің басым болуы – барлығын жеңуге қауқарлы.