«اقبۇلاقتان» دا ءۇمىت جوق پا؟ كەلەشەكتە...
وركەنيەتتى
قوعامدا ءومىر سۇرسەك تە، ءالى كۇنگە تىرشىلىك كوزىنە قولى جەتپەي وتىرعان ەلدى
مەكەندەر بار. بۇل باعىتتا ەلىمىزدە «اۋىز سۋ»، «اقبۇلاق» مەملەكەتتىك
باعدارلامالارى قابىلدانىپ، ميللياردتاعان قارجى ءبولىنىپ جاتقانى بەلگىلى. الايدا،
حالىق ءۇمىت كۇتكەن باعدارلامانىڭ سوڭى سيىرقۇيىمشاقتانىپ كەتكەن سياقتى.
ۇكىمەت 2020 جىلعا دەيىن
جالعاساتىن جاڭا «اقبۇلاق» باعدارلاماسىن قابىلداپ، اتى جاقسى بولماعان «اۋىز
سۋدىڭ» كەبىن كيمەۋگە تىرىسىپ باقسا دا، ونىڭ ورىندالۋى كوڭىل كونشىتپەيدى.
ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، باعدارلاما 2020 جىلعا قاراي اۋىلدىق جەرلەردىڭ
80 پايىزىن، قالالىق جەرلەردىڭ 100 پايىزىن ورتالىقتاندىرىلعان سۋمەن
قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. «اقبۇلاق» باعدارلاماسىنا جالپى سوماسى 1،3 تريلليون تەڭگە
قاراستىرىلسا، ونىڭ 1،2 تريلليونى رەسپۋبليكا قازىناسىنان، ال 109 ميللياردى
جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلماق. بيىل باعدارلاما بويىنشا سۋ تاراتۋ
نىساندارىن قالپىنا كەلتىرۋگە 1،3 ملرد. تەڭگە قاراجات كوزدەلسە، وتكەن جىلى 3،8
ملرد. تەڭگە بولىنگەن. ونىڭ 400 ملن.-عا جۋىعى وبلىستىق بيۋدجەتتەن قاراستىرىلعان
بولاتىن.
جاقىندا ۇكىمەتتىك ەمەس
ۇيىمدار تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنا تىكەلەي بايلانىستى وسىنداي باعدارلامالارعا
قوعامدىق باقىلاۋ قاجەت دەگەن باستاما كوتەرىپ، وسى ماقساتتا «انگەل» قوعامدىق
بىرلەستىگى «اۋىلدىق جەرلەردى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ماسەلەلەرگە
قوعامدىق باقىلاۋ ءجۇرگىزۋ تەتىكتەرىن ەنگىزۋ» دەگەن جوبانى قولعا العان ەدى.
قوعامدىق بىرلەستىك 2012 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان اقمولا جانە شىعىس قازاقستان
وبلىستارىندا قوعامدىق مونيتورينگ جۇرگىزگەن. سەبەبى، ءدال وسى وبلىستاردا اۋىزسۋ
ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلەدى. تۇرعىندار باعدارلامانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى
تۋراسىنداعى ساۋالناماعا ارىز-شاعىم، ۇسىنىستارىن «جەدەل جەلى» ارقىلى ءبىلدىرۋ
ناتيجەسىندە جەرگىلىكتى جەرلەردە ورىن العان بىرقاتار زاڭبۇزۋشىلىقتار
انىقتالعان. ماسەلەن، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ گلۋبوكوە اۋدانىنداعى اباي
ىقشاماۋدانىنىڭ تۇرعىندارىن ساپالى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 350 سۋ تۇتىنۋشىعا
ارنالىپ قازىنادان 52 ميلليون تەڭگە بولىنگەن ەكەن. الايدا، بۇل ىقشاماۋداندا
بار-جوعى 100-گە تارتا ءۇي بار بولىپ شىققان. ال 250 ءۇي ءالى سالىنباعان، ءتىپتى
ولاردى سالۋ گلۋبوكوە اۋدانىنىڭ تاياۋ ونجىلدىققا ارنالعان قۇرىلىس جوسپارىندا دا
جوق ەكەن.
«اقمولا جانە شىعىس
قازاقستان وبلىستارىنا «اقبۇلاق» باعدارلاماسى بويىنشا 2،9 ميلليارد تەڭگە
بولىنگەن. مونيتورينگكە الىنعان 4 نىساننىڭ بىرەۋى ىسكە قوسىلعان. حالىق ساپالى
اۋىزسۋدى تاعاتسىزدانا كۇتۋدە. جاڭا جوبادا قوعامدىق سۋاعارلار قاراستىرىلماعان.
سوندا سۋدى ۇيىنە كىرگىزىپ الۋعا شاماسى جەتپەيتىندەر ونى قايدان الادى؟ ودان
كەيىن سۋدىڭ اي سايىنعى قۇنى دا، ۇيگە سۋ كەلىپ تۇرعانىمەن، كاناليزاتسيالىق
جۇيەنىڭ جوقتىعى دا الاڭداتادى. مەنىڭشە، ازاماتتار نىساننىڭ جوبالاۋىنان باستاپ،
ىسكە قوسىلۋىنا دەيىنگى بارلىق كەزەڭدە قوعامدىق باقىلاۋعا قاتىسۋى قاجەت»، –
دەگەن ەدى «انگەل» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى ليۋدميلا پەتروۆا.
ال «مەملەكەتتىك قارجى
اشىقتىعى» باعدارلاماسىنىڭ ديرەكتورى جانىبەك حاسان: «قوعامدىق تۇردە باقىلاۋ
بولىپ تۇرسا، ناقتى اۋدان مەن اۋىلعا بولىنگەن قارجىنىڭ بارىنشا ءتيىمدى يگەرىلۋىنە
جاعداي جاسايدى. وسى اۋدانداردىڭ مىسالىندا جيناقتالعان تاجىريبە مەن باقىلاۋ
تەتىكتەرىن ەلىمىزدىڭ باسقا دا وبلىستارىندا تابىستى قولدانۋعا بولادى»، – دەيدى.
مىنە، باعدارلاماداعى
ولقىلىقتارعا كوز جەتكىزگەن پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ مىرزا سەيسەنبىدە
وتكەن سەلەكتورلىق وتىرىستا وزەكتى ەكى ماسەلە جايىن جان-جاقتى تالقىعا سالدى.
ونىڭ ءبىرى – پايدالانىلماي جاتقان جەرلەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ شاراسى مەن
«اقبۇلاق» باعدارلاماسىنىڭ ورىندالۋ بارىسى. ءبىرىنشى ماسەلە بويىنشا وڭىرلىك دامۋ
ءمينيسترى بولات جامىشەۆ: «ەلىمىزدە تۇگەندەۋگە جاتقىزىلعان 90،0 ملن. گەكتار اۋىل
شارۋاشىلىعى القاپتارىنىڭ 30،6 ملن. گەكتارىنا تۇگەندەۋ شاراسى جۇرگىزىلدى. بىلتىر
7004 شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىندە 3100،6 مىڭ گەكتار پايدالانىلماعان جەر
انىقتالىپ، ونىڭ 400 مىڭ گەكتارى ەگىستىك ەكەنى ناقتىلانسا، بيىل بۇل جۇمىس ودان
ءارى ورىستەدى. جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋلەردىڭ ناتيجەسىندە پايدالانىلماي جاتقان جەر
ۋچاسكەلەرىنىڭ يەلەرى انىقتالىپ، اكىمشىلىك جازاعا تارتىلدى. جالپى، سوماسى 4
170،8 مىڭ تەڭگەنىڭ ايىپپ ۇلى سالىندى»، – دەدى مينيستر.
سونىمەن، 2013 جىلى قوسىمشا
تۇگەندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، ءناتيجەسىندە 8،8 مىڭ پايدالانىلماعان جەر تەلىمدەرى
انىقتالعان. جوسپار بويىنشا بارلىق جۇمىس كەشەنىن تولىق اياقتاۋعا 53 اكىمشىلىك
اۋدان مەن 6 قالا جانە 80 اۋىلدىق وكرۋگ قامتىلعان. جىل سوڭىنا دەيىن تۇگەندەۋ
شاراسى قورىتىندىلانىپ، زاڭمەن بەلگىلەنگەن تارتىپتە ءتيىستى شارالار كەلەسى جىلى
قابىلدانباق. تاپسىرماسىن لايىقتى ورىنداماعانى ءۇشىن جەر ينسپەكتسيالارىنىڭ لاۋازىمدى
تۇلعالارى تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. ءمينيستردىڭ ايتىپ وتكەنىندەي،
جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا بەرىلگەن جەر تەلىمدەرىن تۇگەندەۋ جۇمىستارى جالعاسىپ
جاتىر. مۇندا جەر تەلىمدەرىن پايدالانباعانى ءۇشىن 1235 جەكە تۇلعا جالپى سوماسى
81،6 ملن. تەڭگە ايىپپۇل تولەگەن.
جەر تەلىمدەرىن تۇگەندەۋ
تاقىرىبى بويىنشا اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى ق.ايتمۇحامەتوۆ پەن وڭتۇستىك قازاقستان
وبلىسىنىڭ اكىمى ا.مىرزاحمەتوۆ ءسوز سويلەدى. ولار ءوز وڭىرلەرىندەگى سالاعا قاتىستى
ماسەلەلەردى ورتاعا سالدى. اتالعان ماسەلەگە بايلانىستى تالقىلاۋدى
قورىتىندىلاعان ۇكىمەت باسشىسى جەر تەلىمدەرىن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ جۇمىستارىندا
بەلسەندىلىكتى بارىنشا ارتتىرۋ قاجەت ەكەنىن تاعى ءبىر ەسكە سالدى. قايتارىلعان
جەرلەر – ەكونوميكامىزدىڭ قوسىمشا رەزەرۆى ەكەندىگىن اتاپ كورسەتكەن س.احمەتوۆ
سالاعا قاتىستى زاڭعا تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزگەندە جەردى پايدالانۋعا
بەرۋدىڭ جانە قايتارىپ الۋ مەن باقىلاۋدا ۇستاۋدىڭ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ
كەرەكتىگىن دە شەگەلەپ ءوتتى.
مۇنىمەن قوسا، ۇكىمەت
وتىرىسىندا 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان «اقبۇلاق» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ
ماسەلەسى دە كەڭىنەن ءسوز بولدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسى تۋرالى ءوڭىرلىك دامۋ
ءمينيسترى ب.جامىشەۆ، قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرستارى ءمينيسترى ن.قاپپاروۆ
بايانداما جاسادى. سونىمەن قاتار، قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى ن.سادۋاقاسوۆ پەن
اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ب.ىزمۇحامبەتوۆتىڭ جۇمىستارى تىڭدالدى. الايدا، ءسوز بەن
ءىستىڭ الشاقتىعى باسىم ەكەنى ايدان انىق.
«بۇگىندە ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن
سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ازىرلەۋ اياقتالىپ كەلەدى.
وندا 2020 جىلعا دەيىن حالىقتى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋدى شەشۋدىڭ جولدارى
قاراستىرىلعان»، – دەگەن س.احمەتوۆ باعدارلامانى ورىنداۋ كەزىندە بيۋدجەت قاراجاتىن
ۇرلاۋ جانە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پروتسەدۋرالارىن بۇزۋ سەكىلدى كەلەڭسىزدىكتەردىڭ
ورىن العاندىعىن اتاپ ءوتتى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى جانە قۇزىرەتتى ورگاندار
تاراپىنان قۇرىلىستى جۇرگىزۋ مەن بيۋدجەتتىك قاراجاتتىڭ جۇمسالۋىنا لايىقتى
باقىلاۋدىڭ بولماي وتىرعاندىعىن ايتا كەلە، اتالعان ماسەلە بويىنشا، ءتيىستى
ورگاندارعا بىرقاتار تاپسىرما بەردى. سونداي-اق، ول وڭىرلىك دامۋ، قورشاعان ورتا
جانە سۋ رەسۋرستارى، يندۋستريا مينيسترلىكتەرىنە باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ
بارىسىن، ال وبلىس اكىمدەرىنە سۋمەن جابدىقتاۋدى جانە سۋ بۇرۋ نىساندارىن جوبالاۋدى
مىندەتتەپ، قاراجاتتىڭ يگەرىلمەۋىنە جول بەرگەن شەنەۋنىكتەردىڭ ماسەلەسىن قاتاڭ
قاراۋدى شەگەلەپ ايتتى. سەبەبى، قازىر باس پروكۋراتۋرا شالعايداعى ەلدى مەكەندەردى
سۋمەن قامتۋعا جۇمسالۋى ءتيىس قارجىنى تالان-تاراجعا سالدى دەگەن كۇدىكپەن 26
شەنەۋنىككە قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. باسى ۇلكەن داۋعا قالعالى تۇرعان
باعدارلامادان شاشاۋ شىعارماۋ ءىسى بۇدان بىلاي جاڭادان تاعايىندالعان وڭىرلىك دامۋ
ءمينيسترى بولات جامىشەۆكە جۇكتەلىپ وتىر.
دينارا مىڭجاسارقىزى
