«ТОҚ ҚАЛАДАҒЫ» ТОЛҒАНДЫРАР СҰРАҚ

Бүгiнгi таңда елiмiзде халық күнделiктi тұтынатын азық-түлiктiң бiрi – нан өнiмi. Алайда Қазақстанда нан өнiмiнiң стандарты қандай? Базарлар мен дүкендерде қатталып тұрған нан стандартқа сай ма? Оның сапасын кiм және қалай бақылап отыр?

Бұлай сауал тастауымыздың себебі – 700 мыңға жуық халқы бар Шымкент қаласында бірде-бір нан зауыты жоқ екен. Ал нан нарығында бүгінде үстемдік алып тұрған жекеменшік наубайханаларды жүздеп санауға болады. Тиісті орындарда тіркеліп, қазына қаржысына үлес қосып жатқандарынан көлеңкелі жолмен көлденең табыс тауып жатқандары жетіп-артылады. Ал нан сапасын тексеріп, бақылау жүргізіп отырған ешкім жоқ көрінеді. Шымкент келген қонақтарын қонақ­жай­лы­ғымен ғана емес, ас мәзірінің көптігімен таңғалдырады. Қызмет көрсетуде жақсылы-жаманды көп жылдар бойы жиған тәжірибесі бар тоқ қалада ашқұрсақ жүру, дәмхана іздеп сабылу жат нәрсе. Тәуба, қай базарға, қай дүкенге кірмеңіз, нан сөресі сіресіп тұрады. Өзбек тандыр нанының түр-түрі, зауытта пісірілген бөлке нан, тәтті тоқаштар, қатырма нан, қаттама нан, тандырдан енді шыққан ыстық нан, қалағаныңның бәрін табасың. Сырт көрінісі сыр бермейді. Көше бойында иісі аңқыған самсасы «самсап» тағы тұр. Бір қызығы, қай нан қай жерде жабылды, құжаты бар ма, жоқ па, құрамы қандай… Мұндай сұрақтар қоюға шымкенттіктер құлықты емес. «Өндіруші кім?» деп сатушының мазасын да ала қоймайды, көңіліне ұнағанын, қалтасы көтергенін алып жөніне кете береді. Ал сапасы… Шымкентте сатылымға түскен кейбір нан­дарға «заводской» деп жазып қояды. Білу үшін сатушыдан қай зауыттың наны деп сұрап көріңізші, біреуі де жауап бере алмайды, құжаттарын да көрсетпейді. Өйткені миллионға жуық тұрғыны бар қалада бірде-бір нан зауыты жоқ. Бұл жай халықтың көңілін алдау үшін ғана және сауда жүру үшін жасалатын әрекеттер екенін айтпай-ақ түсінуге болады. Кеңес өкіметі тұсындағы нан зауыттары сол кезеңмен келмеске кеткен. Есесіне, жекеменшіктің наубайханасын жүздеп санауға болады. Бірқатарының есігін ашып көрдік, тазалық нормаларының қалай орындалатынын тәптіштеп айтып, көңіліңізді қалдырғымыз жоқ. Айтқандай, ондай наубайханалардың қайсыбіріне өзіңіздің бас сұғуыңызға болады. Ыстық нан сұраңыз, алжапқыштары ағал-жағал, тандыр нанды ән айтып жүріп пісіретін өзбек жігіттері ащы терін сығып алып, қолының ұнын қағып тастап, қызметіңізге әзір тұра қалады. Шымкенттің 18-ықшамауданындағы кішігірім азық-түлік базарының маңында осындай нан пісіретін орындар көп екенін айта кетейік. Қалада нан өнімдерін шығаратын қанша мекеме бар екенін білмек болғанмен, нақты дерек беретін мекемені таппадық. Тым болмаса жалпы санын білмек болып облыстық статистика басқармасына хабарласқанбыз. Ондағылар мұның коммерциялық құпия екенін алға тартты. Шындығында, 30 наубайхананың заңды тіркелгенінен тіркелмегені көп. Сеніңіз де, сенбеңіз де нан нарығы қарқынды дамыған қалада осы өнімнің жарамдылығын, сапасын тексеретін бар болғаны бір ғана зертхана бар екен. Ал нан өндірісінде 30 жылдан астам қызмет атқарған Нұрзихан Оңталапова сынды технологтар бұрын бір нан зауытының жанында бір зертхана болатын дегенді айтады. Нұрзихан Оңталапова, технолог: – Менің көп жылғы тәжірибемнен білетінім, тұтынушылар нанның ауыратынын қаперіне ала бермейді. Нанның да дерті көп, сол аурулардың ішіндегі ең қауіптісі – картофель таяқшасы. Мұны қалай байқауға болады? Нанды сатып алған соң 5-6 сағат өтпей жатып-ақ іші сулана бастайды. Және жағымсыз, шіріген алманың исі шығады, нанды бөлгенде бірден үзілмейді, бірнеше жіпшелерге бөлініп, созылып барып үзіледі. Бұл — адам денсаулығына өте қауіпті. Жаз айларында тамақтан уланған адамдардың саны артады. Бұрыннан қалыптасып қалған нәрсе, науқастанған адамдар көбіне қарбыздан, тамақтан, басқа да азық-түліктен секемденіп жатады. Ал мұның наннан болуы да әбден мүмкін. Бір ғана мысал келтіре кетейін. Кеңес өкіметі кезінде наннан картофель таяқшасы табылды екен, сол нанды жапқан комбинатта «төтенше жағдай» жарияланып, сол күні шыққан барлық өнім жойылатын. Және комбинат түгелдей дезинфекциядан өтетін. Комбинатпен қоса нан сатылған дүкендердің бәрінде осындай іс-шаралар жасалатын. Себебі жоғарыда айтып отырған ауру пышақ, тағы да басқа жалпы сол нанды өндіру барысында қолданылған құрал-жабдықтың бәріне жұғады. Үйде де солай. Маманның айтуынша, негізгі бөлігі жекелеген цехтарда шығып жатқан өнімнің құнарлылығы, сапасы туралы айтуға ерте. Мұндай жағдайда өнімге қойылатын қа­ра­­пайым талаптардың өзі орындала бер­мей­ді. Мұны сала маманы ғана емес, жұрт­тың көбі растайды десек асырып айт­қан­дық емес. Нанды алып тұрып, құжат сұ­рап тықақтамайтындары да содан. Тіпті тұтынушылар енді нанның сапасыздығын айтып шағынбайтын да болыпты. Дегенмен санитарлық номалардың сақталуын қадағалауды қолға алмасақ, халықты бір күні жаппай улап алуымыз да ғажап емес. Әрине бұл жерде санитарлық тексерулердің өнім сапасын анықтаудың бір ғана өлшемі екенін ескеру керек. Бұл мәселенің бір қыры ғана. Осылайша нан нарығын реттеуге қатысы бар-ау деген бірнеше мекеменің есігін қақтық. Тұшымды, кәдеге жарардай мәлімет ала алмадық. Сонда Шымкентте ең тәтті нан жабатын қай наубайхана? Қай наубайхананың наны денсаулыққа қауіпсіз? Қандай нан жеп жүр­міз? Бұл сұрақтардың басы ашылмаған күйі қалды. Өйткені есеп те жоқ, нарықты реттеп отырған жүйе де жоқ, бақылау да жоқ, өндіріс те жоқ. Тіпті наубайханалардың аты да жоқ. ТҮЙІН.

Қысқасы, қандай да болсын індеттің алдын алу шаралары ақсап тұрған, бақылау мен тексеруге құзыреті бар органдар қағазбастылықтан арыла алмай отырған, бүгінгідей заманда сіздің қандай нан жеп жүргеніңіз өзіңізден басқа ешкімді алаңдатып отырған жоқ. Сертификатталған, шыққан жері, пісірілген уақыты, жарамдылығы, құнары, құрамы көрсетілген сапалы нан сататын супермаркетке барып нан алуға кез келгеніміздің қалтамыз көтере бермейді, сол себепті де жабайы нарыққа тәуелдіміз. Сондықтан да құрметті тұтынушы, егер сіз үшін денсаулығыңыз маңызды болса, өз қамыңызды өзіңіз жасаңыз.

Серіктес жаңалықтары