Бермет Ақаева: ҚЫРҒЫЗСТАНДАҒЫ ПРОБЛЕМАЛАР ӘЛI КҮНГЕ ДЕЙIН ШЕШIЛГЕН ЖОҚ...

Осыдан бiрнеше ай бұрын Қырғызстанның бұрынғы президентi Асқар Ақаевтың қызы Бермет Ақаева «Түркiстан» газетiне эксклюзивтi сұхбат берген болатын. Араға бiраз уақыт салып, Бермет Ақаева Алматыда өткен V Еуразиялық медиа-форумға арнайы келiптi. Қырғызстанның атынан емес, Ресейдiң делегациясы құрамында. Бүгiнде Бермет — белгiлi журналист, «Московские новости» газетiнiң бас редакторы Виталий Третьяковтiң Орта Азия аумағы бойынша кеңесшiсi екен. Журналистиканың даңғыл жолына түссе де, саясаттан қол үзе қоймаған Бермет Ақаева бiзбен ой бөлiстi.

— Бiздiң газетiмiзге берген соңғы сұхбатыңызда сiз Қырғызстанда шешiлмеген өзектi проблемалардың басын ашып айтқан едiңiз. Әрине, одан кейiн көп уақыт өте қойған жоқ. Десек те, бүгiнгi таңда Қырғызстанның жағдайына қалай қарайсыз? Қазiр Ресейде тұрып жатқандықтан, туған жерiңiздегi жағдайға сырт көзбен қарайтын шығарсыз?

— Мен өзiм ресейлiк емеспiн ғой. Сондықтан Қырғызстандағы жағдайға, өз үйiмiзде болып жатқан оқиғаларға сырт көзбен қарай алмаймын. Мен негiзiнен бiрнеше ай Қырғызстанда болмадым. Кiтап жазып, оны шығару iсiмен айналыстым. Өкiнiшке қарай, уақыт өткен сайын елдегi жағдай ушыға түсуде. Тiптен, бұл проблемалар өзiндiк жүйелiк негiзге түскендей. Өткен жолы айтқан сөздерiм де дәл келдi: қоғамда қылмыстық топтар өршiдi, экономикада керiтартпа процестер орын алды, бұл процестер тек қана өршiп барады. Бiз ұзаққа созылатын тұрақсыз кезеңге кiрiп жатырмыз ба деп қорқамын. Өздерiңiз де бiлетiн шығарсыздар, бiздiң «жаңа оппозиция» келесi аптада бiрнеше митингiлер өткiзудi жоспарлап отыр. Олар қоғамда криминалдық жағдайдың өршуiне және билiкке қылмыстық топтардың келуiне наразылық танытпақ. Сол сияқты реформалар мен алға жылжушылықтың жоқтығына наразы. Бұған байланысты қазiр әртүрлi пiкiрлер айтылып жатыр. Билiк те оппозицияның белсендi жұмыс iстеуiне қарап отыра бермейдi деп жатыр. Тiптi, бұл митингiнiң алдын-алу үшiн немесе оны басу үшiн күш қолданылады деген пiкiрлер де бар. Мұның бәрi көңiлге оптимизм ұялатпайды. Проблемалар бар, бiрақ олар шешiлмейтiн проблемалар деп айта алмаймын. Жағдайды өзгертуге болады. Бiрақ мен саяси тұрғыдан проблемаларды шешуге деген ұмтылыс көрiп тұрған жоқпын. Мемлекет басшылығында сынды қабылдап, жағдайды өзгертуге деген көңiлдi көрiп тұрған жоқпын. Ең бастысы осы жәйт алаңдатады.

— Сiз медиа-форумға Ресей делегациясының құрамында келiпсiз ғой. «Сырт көзбен» дегенiм сол себептен ғой…

— Негiзi мен «Саяси класс» атты журналмен жұмыс iстеймiн. Бұл — саяси мәселелерге арналған танымдық журнал. Бұл журналды белгiлi журналист Виталий Анатолиевич Третьяков басқарады. Сол сияқты ол — «Московские новости» журналының бас редакторы. Мен оның Орта Азия аймағы бойынша кеңесшiсi болып табыламын.

— Ресейде жұмыс iстесеңiз де, қырғыз ұстанымдарына берiкпiн дейсiз ғой…

— Әрине, мен қырғыз халқының қызымын. Мәңгiлiкке солай болады. Екiншi жағынан, Ресей де мен үшiн жат мемлекет емес.

— Қазiр әкеңiздiң — Асқар Ақаевтың жағдайы қалай? Ол Қырғызстанға қайтуды жоспарлап отырған жоқ па?

— Иә, әрине. Күндердiң бiр күнi бiз Қырғызстанға қайта ораламыз деп үмiттенемiн. Жағдай тұрақталса, әлбетте, елге қайтамыз. Қазiр ол Ресейде маман ретiнде үлкен сұранысқа ие. Ол академиялық, ғылыми жұмыстармен айналысады. Қазiр Мәскеу мемлекеттiк университетiнде қызмет етiп, түрлi семинарлар да ұйымдастырып келедi. Оның тақырыбы да өте қызық. Математика мен экономиканың тоғысқан тұсында дамушы елдердiң даму жолына арналған. Олардың даму модельдерiн көрсеткен. Ол академиктермен де белсендi жұмыс атқарып келедi. Әрине, елде болып жатқан жағдайлар оны да толғандырмай қоймайды. Бiрақ ол қарбалас жұмыс үстiнде.

— БАҚ-тарда сiздiң ағаңызбен болған оқиға қатты талқыланды. Одан кейiн жағдай не болды?

— Менiң бауырымның үстiнен саяси себептерден қылмыстық iс қозғалды. Бұл қылмыстық iс бұрын жабылуы керек едi. Бiрақ оны жауып жатқан жоқ, себебi онда халыққа түсiндiрме айту керек қой: «Революцияны не үшiн жасадық?» — деп… Оны қазiр депутат мандатынан айырайын деп жүр. Яғни, мұндай талпыныстар байқалады. Әйтеуiр артын көре жатармыз. Бұл бiз үшiн ақырғы заман емес.

— Қазiр бауырыңыз қайда?

— Қазiр ол Мәскеуде. Себебi, өкiнiшке қарай, бiздiң елде оның қауiпсiздiгiне қауiп төнуi мүмкiн. Қолдан жасалынған қылмыстық iс те бар. Ол уақытша Мәскеуде, бiрақ өз мүмкiндiгiнше, өзiнiң сайлаушыларына қол ұшын берiп тұрады.

— Сiз айтулы медиа-форумға алғаш рет келiп тұрсыз ғой деймiн…

— Иә, алғаш рет келiп тұрмын. Бұрын-соңды журналистикаға ешқандай да қатысым болған емес.

— Өзiңiз де байқаған шығарсыз, бұл медиа-форумда алыс шетелдiң мәселелерi көп айтылады. Десек те, аумақтық мәселелер, Орта Азиядағы проблемалар мен тегi түркi халықтарының мәселелерi талқыланбайды. Бiз үшiн осы мәселелер маңызды емес пе?

— Форум арнайы журналистикаға арналған сыңайлы. Бiрақ соңғы пiкiр-таластарға қарағанда, форум өз шеңберiнен шығып, өзге де мәселелердi қамтып жатыр. Менiңше, бұл форум ары қарай өз аясын кеңейте түседi. Әйтеуiр осындай жақсы үрдiс байқалады. Бұл форумды Қазақстанда өткiзу бастамасы дұрыс-ақ. Бiрiншiден, бұл форум Қазақстанның имиджi үшiн жұмыс iстейдi. Бұл қоғамдық пiкiрдi қалыптастыратын мамандардың Қазақстанға арнайы келiп, елмен танысып, ақпарат таратуына негiз болады. Жасыратын несi бар, әлемдiк қауымдастықта дұрыс емес ақпаратқа негiзделген керiтартпа ақпараттар басымдық алады. Бұл орайда форум қоғамдық пiкiр туғызатын адамдарға Қазақстанмен тiкелей танысып, елдiң жағдайын бiлуге ықпал етедi.

— Есiмiзде, қырғыз Парламентiнде қазақ-қырғыз конфедерациясын құру мәселесi де көтерiлген болатын. Сiз бұл идеяға қалай қарайсыз?

— Негiзiнен қазiр Қазақстан мен Қырғызстан арасында ғана емес, күллi посткеңестiк елдер арасында интеграция байқалады. Тәуелсiздiк алсақ та, бiз бәрiбiр де Кеңес Одағында орнаған шаруашылық-экономикалық байланыстармен де, тарихи-мәдени байланыстармен де сабақтаспыз. Сондықтан ТМД аумағында өзiндiк интеграция жүредi деп ойлаймын. Бұл орайда әскери-саяси немесе шаруашылық-экономикалық негiзде байланыс орнауы мүмкiн. Артынша Еуропалық Одақ сияқты немесе Азиялық Одақ сияқты интеграциялық одақ пайда болуы мүмкiн.

— Қазақстан Президентi де Орта Азия елдерiнiң Одағы жайлы бастаманы көтерген болатын. Сiздiң ойыңызша, бұл одақтың құрылуы мүмкiн бе?

— Менiңше, таяу арада бұл Одақтың құрылуы қиын болатын сияқты. Себебi елдердiң даму деңгейi әрқилы. Аумақта экономикалық дамуы жағынан — Қазақстан көшбасшы болып келедi. Ресурстардың әрқилығына қарамастан, төңкерiске дейiн Қырғызстан да Қазақстанның артына ерiп келе жатыр едi. Бiрақ соңғы жылдардағы оқиғалар бiздi қайта артқа тастады. Аумақтағы өзге де, көршiлес елдер де экономикалық-әлеуметтiк жағынан Қазақстаннан қатты қалып жатыр. Сондықтан әртүрлi даму деңгейiндегi елдер үшiн кез келген интеграция қиындық туғызатын сияқты. Бiрақ өзара жақындасу бар. Бәлкiм, елдердiң жағдайы түзелген сайын тығыз интеграция жайлы да сөз қозғауға болатын шығар.

— Әңгiме соңында айта кетсеңiз, қазiр немен айналысып жатырсыз?

— Мен кiтап жазып бiтiрдiм. Ол кiтап өткен жылдың наурыз айында болған оқиғаларға арналған. Кiтап «Цветы зла или кое-что о тюльпановой революции» деп аталады. Онда өткен жылғы оқиғаларға не түрткi болғандығы, қазiргi Қырғызстан жағдайына байланысты менiң ой-толғаныстарым, алаңдаушылығым жазылған. Қазiр мен диссертация жазып жатырмын. Ғылыммен айналысуға да бел байладым. Диссертациямды бiтiрiп, биыл оны қорғап шығамын ба деп ойлаймын.

Әңгімелескен Кәмшат ТАСБОЛАТОВА

Серіктес жаңалықтары