Парето принципі (немесе 80/20 заңы) – италиялық экономист Вильфредо Парето XIX ғасырдың аяғында байлықтың 80%-ы халықтың 20%-ында шоғырланғанын байқаған тұжырымынан бастау алады. Кейіннен бұл заң экономикадан тыс түрлі салаларға да кеңінен қолданылып, "нәтиженің 80%-ы сіздің жалпы уақытыңыз бен күшіңіздің тек 20%-ын алатын ең маңызды іс-әрекеттеріңізден шығады" деген негізгі идеяға айналды. Бұл мақалада біз Парето принципінің мәнін, оның пайда болу тарихын, практикалық қолдану жолдарын және күнделікті өмірде, бизнес пен білімде қалай пайдалануға болатынын қарастырамыз.
Тарихы
1896 жылы Вильфредо Парето Италия ауыл шаруашылығындағы жер иеленудегі теңсіздікті зерттеп, халықтың 20%-ы жердің шамамен 80%-ын иеленеді деген қорытындыға келген. Кейіннен зертеушілер өзге де салаларда ұқсас бөліністерді анықтады:
• Компанияда табыстың 80%-ын ең үздік 20% клиент әкеледі.
• Жобадағы мәселелердің 80%-ы қателіктердің 20%-ынан туындайды.
• Сатылымның 80%-ы өнімдердің 20%-ыннан тұрады.
Негізгі мәні
Парето принципі өнімділік пен ресурстарды тиімді басқаруға бағытталған. Оның басты идеясы – қол қойылған әрекеттердің бәрі бірдей маңызды емес: нәтиженің басым бөлігі жұмыстың небәрі аз бөлігінен шығады. Сондықтан уақытыңызды, қаржыңызды, күш-қуатыңызды сол аса нәтижелі 20%-ға аудару арқылы жалпы табысыңызды арттырасыз.
Қолдану салалары
Бизнес және маркетинг
• Клиенттерді сегменттеу: ең көп табыс әкелетін 20% тұтынушыға ерекше көңіл бөліп, оларға арналған арнайы ұсыныстар әзірлеу.
• Өнімділік талдау: ең сатылымға сұраныс туғызатын 20% өнім ассортиментін кеңейтіп, маркетинг бюджетінің басым бөлігін соларға жұмсау.
Уақытты басқару
• Күнделікті тапсырмаларды бағалау: жасаған істеріңіздің қайсысы ең көп нәтиже беретініне талдау жасап, маңызды 20%-ға басымдық беру.
• «Теңеу мен шолу» әдісі: күнде атқарылған 10 тапсырманың қай 2-сі шынайы өзгеріс әкелгенін жазып, келесі күні соларға көбірек уақыт бөлу.
Қаржыны жоспарлау
• Шығынды азайту: айдағы барлық шығыныңыздың қай бөлігі ең көп үлес алатынын шығарып, ең ірі 20% шығынды оңтайландыру.
• Инвестиция: портфельдегі ең жоғары кірістілік әкелетін активтерді анықтап, соларға басым көзіңізді бұру.
Білім мен даму
• Оқу процесінде: бір пәннен 100-ге жету үшін ең маңызды 20% тақырыпқа көңіл бөліп, қалған материалды кейін толықтыру.
• Тіл үйренуде: жаңа сөздік қордың 80%-ы күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылатын 20% сөздерден тұрады – соларды бірінші меңгеру.
Денсаулық пен спорт
• Жаттығу жоспары: нәтижелі жаттығулардың 20%-ын анықтап, аптаның 80%-ында соларға басым уақыт бөлу.
• Тамақтану: күнделікті калорияның 80%-ын сапалы қоректік заттардан алуға тырысу.
Қалай қолдануға болады?
Талдау жасау
Өз бизнесіңіздің (тапсырма, клиент, өнім, шығын) тізіп, олардың жалпы нәтиже/табысқа қатысу үлесін анықтаңыз.
Басымдық беру
Ең жоғары үлес қосатын 20%-ды таңдап, оларға артық уақыт пен ресурстар бөліңіз.
Қысқарту
Нәтиже әкелмейтін көп мөлшердегі 80%-ды (артық жиналған міндеттер, аз табысты клиенттер, сирек қолданылатын құралдар) айырып тастаңыз немесе автоматтандырыңыз.
Мониторинг
Ай сайын немесе тоқсан сайын үлестерді қайта тексеріп, 20/80 арақатынасы ауысып жатса, реттеңіз.
Қайта бөлу
Ең тиімді 20%-ға ресурсты толығымен аударып, қайталама қорытындыларды есептеп отырыңыз.
Нақты мысал
Тауар сататын компанияда жылдық кірістің 80%-ын 20% клиент командасы алып отырса, келесі жылға маркетинг бюджетін сол топқа бағыттау арқылы 15–25% қосымша табысқа қол жеткізуге болады. Немесе оқушы өз білімінің 80%-ын биология пәнінен алған 20% ең күрделі тақырыпты терең игеру арқылы қысқа мерзімде жақсарта алады.
Pareto принципі – кез келген салада ресурсты (уақыт, күш, ақша) үнемдеп, барынша тиімді нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін әмбебап құрал. Оның мәні – «өнімділіктің негізгі қайнар көзі – аз, бірақ нәтижесі көп бөлікте». Бұл қағиданы бизнес, білім, жеке өмір, денсаулық пен қаржы саласында қолдана отырып, өз жоспарларыңызды оңай автоматтандырып, көп нәтиже аласыз.
