Қайтарылған жерді заңдастырудың қиындығы жоқ

Ауыл шаруашылығы саласы үшін жайылым мә­селесі ұзақ уақыт бойы өзекті болып келді. Қор­да­­ланған мәселелерді шешу мақсатында «AMANAT» партиясы жанынан құрылған «Жер аманаты» ко­миссиясы еліміздің өңірлерін аралап, пайда­ла­ныл­май бос жатқан жерлерді мемлекетке қайтарумен және оны ауыл тұрғындарының арасында әділ үлес­тірумен айналысып келеді. Соның бір мысалы, жа­қында комиссия шешімімен Ақтөбе облысында 20 мың гектар жайылым жердің мемлекетке қай­тарылуы болды. Осы орайда Ақтөбе облысы жер ресурстарын басқару департаментінің басшысы Баянбек Қырықбаевқа хабарласып, қайтарылып жатқан жердің мәселесі жөнінде білген едік. – Әңгімемізді «Жер аманаты» комиссиясының 20 мың гектар жерді құзырлы органдармен бір­ле­сіп мемлекет меншігіне қайтарғанынан бас­та­сақ. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта қа­лай жал­ғасын табады? – Биыл 1 шілдеде «AMANAT» партиясының жа­ны­нан құрылған «Жер Аманаты» комиссиясының төра­ғасы, партия хатшысы Д.Кәрібек және Жер ресурстарын бас­қару Комитетінің төрағасы М.Теміржанов бастаған топ мүшелері пайдаланылмай жатқан ауыл шаруа­шы­лығы жерлерін қайтару және халықты жайылыммен қам­тамасыз ету мәселелері бойынша Ақтөбе облысына жұ­мыс сапарымен келді. Ақтөбе облысының мем­лекет­тік органдары басшыларымен және ұйымдардың же­тек­шілерімен сала мәселелеріне қатысты көшпелі мә­жіліс өткізді. Содан соң Қобда ауданында жергілікті тұр­ғын­дар­мен әңгіме барысында өзекті мәселелер кө­те­ріліп, мал­шылар өз ұсынысын жеткізді. Аграрлық са­ла еңбек­керлері жайылым жерлер мен шабындық ал­қаптарының жетіспейтінін айтты. Сондай-ақ шаруа­лар ірі қара малы үшін белгіленетін жайылымдық жер нор­маларын әр облыс­қа әртүрлі белгілеу қажеттігін, өйт­кені әр өңір жері­нің климаты да, шөп шығымы да әр­түрлі екенін жет­кізді. Диқандардың ұсыныстарын тың­даған комиссия төра­ғасы Д.Кәрібек айтылған мә­селелердің аяқсыз қал­май­тынын, комиссия қарауына шы­ғарылатынын айтты. Комиссия жұмысы нәтижесінде Байғанин ауда­нында – 15 мың гектар, Хромтауда – 1,9 мың гек­­тар, Қобдада – 2,1 мың гектар, Әйтеке биде – 149 гек­тар, Қарғалыда – 876 гектар және Ақтөбе қаласында 370 гектар жер қайтарылды. Ал жайылым жердің жал­пы аумағы 25 миллион гектарға дейін жетеді. «Жер ама­наты» комиссиясы осы сапар барысында 20 мың гек­тар жайы­лым жерді мемлекет меншігіне қайтарса, қа­зіргі таңда 193 мың гектар жер қайтарылды. Айта кетсек, Ақтөбе облысының жалпы көлемі – 30062,9 мың гектар. Жер қорының 26970,2 мың гек­тары – ауыл шаруашылығы алқаптары, оның ішінде 25293,9 мың гектар – жайылым, 1570,5 мың гектары – егістік. «Қаз­ҒарышСапары» ұсынған мәліметке сүйен­сек, пай­даланылмай жатқан ауыл шаруашылығы мақ­са­тындағы жер көлемі – 2700,0 мың гектар. Жалпы 1 000 гектар жерді пайдаланылып жа­тыр деп есептеу үшін 21 бас ірі қара, немесе 101 бас қой-ешкі, немесе 17 бас жылқы, немесе 17 бас түйе жет­кі­лікті. Яғни, 1 бас ірі қараға – 10 гектар, 1 бас қой-ешкіге – 2 гектар, 1 бас жылқы мен түйеге 12 гектар жер жетеді. Бұл орташа есеппен алғандағы көрсеткіш жә­не бұл сандар облыстың аймағына қарай өзгереді. 2023 жылдан бастап осы көрсеткіштермен 50 пайыздан кем мал басы болса, ол жер пайдаланылмайтынын айта кет­кім келеді. – Халықты жерге байланысты тағы қандай мә­селелер мазалайды? – Ең негізгі өзекті мәселенің бірі пайдаланылмай жат­­қан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мем­­лекетке қайтару болып отыр. Облыстың айналымға енгізілген ауыл шаруа­шылығы мақсатындағы жерлері 12552,6 мың гек­­тар, оның ішінде жайылымдық жерлер 11296,9 мың гектар. Өткен жылы облыс бойынша 25 конкурс өткізу ар­қылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жалпы кө­лемі 1364,7 мың гектар жер телімдері айналымға ен­гізіл­ді, оның ішінде 27,4 мың гектар егістік. Бос жат­қан жалпы көлемі 524,8 мың гектар жер телімдері қай­тарылды, оның 39,2 мың гектары егістік. Халықты алаңдатып отырған екінші мәселе – ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді та­­быс­тау ке­зінде жүргізілетін конкурстардың заңды­лы­ғы. М­ысалы, 2020-2021 жылдары аудандарда өткізіл­ген конкурс нәтижесінде біраз кемшіліктер анықталды. Нәтижесінде, үш ауданның жауапты лауазымды тұл­ғасы қызметтерінен босатылды. – Департамент тарапынан жыл басынан бері ұйым­дастырылған тексерулер нәтижесі қандай? Жер иеленушілер қандай заңсыздықтарға бар­ған? – Қазір департамент тарапынан жылдың ба­сынан бері 508 мың гектар алаңда 217 тексеріс жүр­гізіл­ді. Оның 351,3 мың гектар алаңында 128-нен заң­бұзушылықтар анықталып, Жер кодексінің 94-бабына сәй­кес 1 жыл мерзімге нұсқамалар берілді. Жер иелері жиі жол берілетін заңбұзушылық – жерді мақсатына сай пайдаланбау. Сонымен қа­тар мемлекеттік жерді заңсыз иелену, жер заң­на­ма­сын бұза отырып пайдалану фактілері орын алып отыр. – Аталған заңсыздықтарды жою үшін де­пар­тамент қандай жұмыстар атқарып жатыр? – Ауыл шаруашылығы министрлігінің биылғы 4 ма­мырдағы №139 «Бақылау және қадағалау субъек­ті­леріне қатысты жоспардан тыс тексерулерді тағайын­дау және жүргізу туралы» бұйрығы негізінде де­пар­та­мент тарапынан пайдаланылмайтын ауыл ­шаруа­­шы­лығы жерлері қатаң бақылауға алынып отыр. Негізінен, заңбұзушылыққа орын берген тұлғаға қатысты Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстің 338-бабына сәйкес айыппұл шарасы қолданылады, орындауға міндетті нұсқама табысталады, жер теліміне табысталған нұсқама негізінде ауыртпалық қойылады, 20 есе салық салынады және нұсқаманы орындамаған кез­де жер телімдері сот тәртібімен мәжбүрлі түрде қай­тарылады. Мәжбүрлеп алып қою туралы сот шешімі күшіне енгеннен бастап жер пайдаланушы жер те­лім­дері мәжбүрлеп алып қойылған тұлғалардың тізі­міне қо­сылады. Аталған тізімге қойылған жер пайдалану­шы­ға кейінгі үш жыл мерзімде жер алуға тыйым са­лы­нады. – Биыл Ақтөбе облысында 5 рет конкурс өт­кі­зіліп, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жалпы көлемі 368,1 мың гектар жер телімі айналымға ен­гізілген екен. Жалпы, мұндай конкурстардың қалай өтетінін айтып беріңізші. – Жер ресурстарын басқару департаменті Ақтөбе қа­ласы және аудандық жер комиссиялары құрамы бойын­ша талдау жүргізді. Талдау барысында комиссия құрамының уақытылы бекітілмейтіні, мүшелерінің са­нына және сапалық құрамына қойылатын талап­тар­дың сақталмайтыны анықталды. Жер кодексінде көр­сетілген тағы бір талап қоғамдық кеңестер, агроөнер­кәсіп­тік кешен саласындағы мемлекеттік емес ұйымдар және өзге де салалық мемлекеттік емес ұйымдар, Ұлт­тық кәсіп­кер­лер палатасы, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару ор­ган­дары өкілдерінің саны жер ко­миссиясы мүшелері жалпы санының кемінде 50 пайы­зын құрауы тиіс. Алайда бұл талаптар кейбір аудандарда сақтал­маған. Аудандық жер комиссияларына қатысты заң­наманың жоғарыдағы талаптары сақталмауы, атал­ған комиссиялар қабылдан­ған шешімдердің заң­ды­лығы күмән тудырады. Осы ше­шімдердің негізінде жер те­лімдерін беру туралы әкім­дік­тердің қаулыларын заң­сыз деп танып, күшін жоюға әке­ліп соғуы ықтимал. Ал жалпы конкурстардың заңды­лығы сот тәртібімен қара­лады. – Мемлекет меншігіне қайтарылған жерлерді қай­та заңдастыруда қандай қиындықтар кез­де­седі? – Қайтарылған жерді заңдастырудың қиындығы жоқ. Алдымен жергілікті атқарушы органның жер қо­рына қай­таруы жөнінде шешімі шығарылады. Жер қо­рына енгізілген бос жатқан жер телімдері конкурс арқылы табысталатын жерлердің тізіміне қосылып бекітіледі және белгілі мерзімде таратылуға конкурсқа шығарылады. – Негізінен, жерлер сот шешімімен қайтары­лып жатыр ма, әлде әкімшіліктің араласуымен бе? – Қазір департамент жүргізіп жатқан түсіндіру жұ­мыс­тарының нәтижесінде жер пайдаланушылар пайдаланылмай жатқан жер телімдерін өз еркімен тапсыруға жазған арыздарының негізінде әкімшілік ше­шімдерімен мемлекетке қайтарылып жатыр. Соны­мен қатар ағымдағы жылдың басынан бері жүргізілген жоғарыда мен атап өткен 217 тексерістің нәтижесінде анықталған 128 бұзушылық бойынша, нұсқаманың мер­зімі аяқталған соң заңбұзушылық жойылмаған жағдайда сот шешімімен қайтарылатын болады. – Жерді ұтымды және тиімді пайдалануға ба­қы­лау жұмыстары қалай жүріп жатыр? Алдағы уа­қытта бұл жұмыстарды іске асыру тетіктері қан­дай болмақ? – Біздің департамент жерді тиімді және ұтымды пай­далануға бақылау жүргізіп отыр. Ауыл шаруашы­лығы министрлігінің 4 мамырдағы «Бақылау және қа­дағалау субъектілеріне қатысты жоспардан тыс тек­серулерді та­ғайындау және жүргізу туралы» бұйрығы негізінде депар­тамент тарапынан пайдаланылмайтын ауыл шаруа­шылығы жерлері қатаң бақылауға алынады. Мемлекет басшысының Жарлығына сәйкес, ор­талық мемлекеттік және жергілікті атқару­шы органдар 2020 жылдың 1 қаңтарынан 2023 жылдың 1 қаңтарына дейін шағын кәсіпкерлік субъектілерін, оның ішінде микрокәсіпкерлік субъектілерін тексеру тоқтатылды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер пайда­лану­шы­лардың барлығы шағын кәсіпкерлік субъектісі бол­ғандықтан 2020-2021 жылдары оларға тексеру жұ­мыс­тары жүргізілмеді. Биыл мамыр айында Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігінің бұйрығына сәйкес, ауыл шаруа­шы­лығы жерін пай­даланушылардың тізімі бекітіліп, өңір­лер ара­сында ал­ғашқы болып Ақтөбе облысы тек­серіс жұ­мыстарын бас­тады. Бүгінде ауыл шаруа­шы­лығы жер­лерін пай­да­ланылмайтын жалпы көлемі 568 мың гек­тардан астам 244 жер телімінің тізімі аталған бұйрық­пен бе­кі­тілді. Сонымен қатар Президенттің тексерулерге мора­торий жарияланған жарлығына Жер сала­сын­дағы заңбұзушылықтарға тексерулерді жүргізуге рұқ­сат ету жөнінде 2022 жылғы 9 тамызда өзгеріс енгізілді. Осы­ған байланысты алдағы уақытта жер саласындағы тексерулерге кедергі болмайды. – Жерін өз еркімен мемлекет меншігіне өткі­зіп жатқан жер пайдаланушылары бар ма? – Жерін өз еркімен бас тарту арқылы мемлекетке қа­й­тару қажеттілігі туралы Департамент жер пайда­лану­шыларға түсіндіру жұмыстарын жүргізіп жатыр. Нә­тижесінде, жергілікті атқарушы органдармен бір­ле­сіп, жыл басынан бері 184,4 мың гектар жер телімі қайтарылды. Ал былтыр 524,8 мың гектар жер телімі қайтарылған болатын. – Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Арайлым ЖОЛДАСБЕКҚЫЗЫ

Серіктес жаңалықтары