413
ХХ ғасырдың басында мәдени бетбұрыс жасаған реформатор
ХХ ғасырдың басында мәдени бетбұрыс жасаған реформатор
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың жарлығына сәйкес биыл Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойы жалпыұлттық деңгейде тойланбақ. Былтыр қараша айында ЮНЕСКО-ның Бас конференциясында ақын, ғалым, түркітанушы, әдебиет зерттеушісі, публицист, педагог, аудармашы, реформатор, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойын атап өту туралы шешім қабылданған болатын. Жыл басынан бері Алаш көсемінің мұрасын дәріптеуге бағытталған іс-шаралар ұйымдастырылып келеді. Ұлт ұстазының ұрпаққа қалдырған мұрасын халықаралық деңгейде ұлықтау мақсатында елордада ғылыми конференция өтті.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың жарлығына сәйкес биыл Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойы жалпыұлттық деңгейде аталып өтеді. Былтыр қараша айында ЮНЕСКО-ның Бас конференциясында ақын, ғалым, түркітанушы, әдебиет зерттеушісі, публицист, педагог, аудармашы, реформатор, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойын атап өту туралы шешім қабылданған болатын. Жыл басынан бері Алаш көсемінің мұрасын дәріптеуге бағытталған іс-шаралар ұйымдастырылып келеді. Ұлт ұстазының ұрпаққа қалдырған мұрасын халықаралық деңгейде ұлықтау мақсатында елордада ғылыми конференция өтті.
Назарбаев университетінде өткен жиынды Түркі академиясы Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғарғы оқу министрілігімен бірлесіп өткізді. Конференцияда отандық және шетелдік түркітанушы, ахметтанушы ғалымдар, атап айтқанда, Әзербайжан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясы Насими атындағы Тіл білімі институты Түрік тілі бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымының докторы Эльчин Ибрахимов, Түрік Республикасы Памуккале университетінің профессоры, доктор Нергиз Бирай ғалымның қызметіне және ғылыми еңбектеріне жан-жақты тоқталды. Конференция Халықаралық Түркі Академиясының «Түркістан – Түрк елі», «Түркі әлемінің тұғырлы тұлғалары», «Ахмет Байтұрсынұлы және Алаш» атты кітаптарының таныстырылымынан басталды. Осы арада «Ахмет Байтұрсынұлы және Алаш» кітабының қазақ және ағылшын тіліндегі нұсқасының жарық көргенін мақтанышпен айта кетуіміз керек. Аталған жинаққа Алаш көсемінің 50 жасқа толған мерейтойында жасалған тарихи баяндамалар, замандастары, ізбасарлары мен жас зерттеушілерінің мазмұнды мақалалары топтастырылған.
«Түркістан – Түрк елі» екі томдық энциклопедиясы түркі өркениеті мен халықтарының құндылықтарына, көне Түркістан қаласына арналған. Басылымда археологиялық, архитектуралық, этнографиялық, әдеби-фольклорлық тақырыптар бойынша ғылыми-танымдық мақалалар мен мағлұматтар топтастырылған. Энциклопедия алуан түрлі карталармен, миниатюралармен, сызбалармен, фотосуреттермен безендірілген.
Ғылыми басқосуда сөз алған Ғылым және жоғары білім министрі С.Нұрбек: «Тіл білімінің, әдебиеттанудың және оқыту әдістемесінің бастапқы мазмұны Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерінде. Оның сол еңбектердегі ғылыми тұжырымдары мен қорытындылары әлі күнге дейін оқыту үдерісінде де, ғылыми бағытта да кеңінен қолданылуда. Қазіргі кезде әліпби түзуде, терминжасамда немесе тіл үйрету үдерісінде біз оның еңбектеріне соқпай кете алмаймыз. Өйткені ол – негіздердің негізін жасаған аса көрнекті оқымысты, ағартушы ғалым», – деп атап өтті.
Министрдің айтуынша, қыркүйек, қазан айында ТҮРКСОЙ аясында Түркия мемлекетінің астанасы Ыстанбұл қаласында түркі мемлекеттерінің үлкен жиыны өтіп, Анкара қаласында Ахмет Байтұрсынұлының ескерткіші ашылады. Қарашада отандық және шетелдік зиялы қауым өкілдерінің, қоғам қайраткерлерінің қатысуымен ЮНЕСКО-ның Париж қаласындағы штаб-пәтерінде дөңгелек үстел өткізілмек. Ал жыл соңында игі бастаманы қорытындылау мақсатында Түркістан қаласында түркологиялық конгресс өткізіледі. Ол конгреске халықаралық сарапшылар қатысады.
Халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі: «Бүгінгі жиынның мәні бөлек, орны ерек. Өздеріңіз білесіздер, Ахаң – алғашқы Оқу-ағарту министрі және Түркі ынтымақтастығының бастауында тұрған алып тұлға. Сол себепті бүгін біздің бауырлас елдердің білім министрлері қатысып отыр. Ахмет Байтұрсынұлы кезінде өзі ұйытқы болып шығарған оқулықтарды қайта жаңғырттық. Соның ішінде Түркі әлемінің ортақ тарихы, әдебиеті, географиясы оқулықтары бар. Енді бұл оқулықтар академияға мүше барлық мемлекеттердің 7-8 сынып оқушыларына оқытыла бастайды. Демек, бұл – Ахмет Байтұрсынұлының идеялары біздің министрлеріміз арқылы жүзеге аса бастады деген сөз.
Ғылым және жоғары білім министрі С.Нұрбек өз кезегінде: «Біз де алдағы уақытта Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойын пайдалана отырып комитеттің жұмысын жандандырамыз. Жаңа құрылып жатқан министрліктің құрам-құрылымын өзгерту үстіндеміз. Менің жаңа министр ретінде ана тіліміздің лингвистикалық корпус, цифрлық кеңістік тұрғысынан үлкен жұмыс күтіп тұғанын айтамын», – деп министрліктің алдағы жұмыс-жоспарын, бағытын тілге тиек етті.
Халықаралық ғылыми кеңістікте, түркі әлеміндегі гуманитарлық ғылымдар саласында Байтұрсынұлының реформалық идеялары өзектілігін жойған жоқ. Ұлт ұстазының еңбегінің негізінде түркі халықтары өз жазуларын қалыптастырғанын дәлелдейтін зерттеулер бар. Мәселен, Оксфорд университетінің Орталық Азияны зерттеу орталығы Ахмет Байтұрсынұлын ХХ ғасырдың басындағы мәдени бетбұрыс жасаған реформатор деп баға берген.
Қырғыз Республикасының Білім және ғылым министрі Алмазбек Бейшеналиев өз баяндамасында: «А.Байтұрсынұлының мерейтойы бізге тарих алдындағы асыл жауапкершілігімізді, халыққа қызмет етудің қасиетті дәстүрін еске салады», – деп өз ойын білдірді.
Ал Әзербайжан Республикасының Білім министрі Эмин Амруллаев: «Қазақ халқының қоғамдық және мәдени оянуына қызмет еткен көрнекті қоғам қайраткері, ағартушы және лингвист А.Байтұрсынұлының қызметі түркі әлемінің бай мұрасының жарқын үлгісі», – деп атап өтті.
Алаштың ардақты ұлы, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлын өскелең ұрпақ жадында мәңгі қалдыру, өнегелі өмірін үлгі ету – парыз. Тағдырдың тезіне түсіп, өмірдің ең ауыр өткелдеріне тап болса да өз заманының ағысына қарсы тұрған қайраткер қанша ұлықталса да артық емес. Ірі реформатордың ұлт тарихында атқарған жан-жақты істерін жаңа қырынан танытатын еңбектер жарыққа шықса, құба-құп болар еді.
