Осакада чемпион атанған Ерсін Кинбозан

– Жапонияда сумомен кәсіби түрде ай­налысып жүргеніңізге біраз уақыт бол­­ғанымен, интернетте сіз туралы мә­лімет аз. Сумоға қызыққаныңызға қара­ғанда ел­де жүргенде қазақша кү­респен айна­лыс­қан болар деп ой­лап отырмын. – Иә, қазақша күреспен шұғылдандым. Сүйе­гім ірі, денелі болып өстім. Сыны­п­тас­тарымның ішінде ең ірісі мен едім. Құ­дай осылай жаратқан соң күреспен ай­налысамын деп шештім. Оның үстіне, мұн­дай денемен футбол немесе шахмат сек­циясына бара алмайтыным белгілі (кү­ліп). Негізі, мен – Алматы облысы Балқаш ау­данының тумасымын. Бірақ 5 жаста бол­ғанымда ата-анам Алматыға көшіріп әкел­ді. Сонда мектеп қабырғасында оқып жүр­генімде күреспен шындап айна­лыс­тым. «Қазақстан барысы» турнирінің ірік­теу сайысына қатысқаным бар. Алайда сол сайыста мойнымнан жарақат алып, бұ­рын­ғыша жаттығуға мүмкіндік болмады. – Сізді танитындар Император ку­богін 25 рет ұтып алған танымал су­мо­шы Асасёрю Акинори шәкірт етіп тәр­биелеу үшін Жапонияға шақырып, университетке оқуға түсуіңізге қолғабыс жа­сағанын айтады. Бізді қызық­тыра­тыны, Асасёрюдің көзіне қалай түс­тіңіз? Ол Алматыға арнайы келді ме әлде сіз Жапонияға бардыңыз ба? – Асасёрю шәкірт іздеп Алматыға кел­ген болатын. Ол белгілі кәсіпкер Сырымбек Тау­мен жақсы араласатын болып шықты. Сырымбек аға әкемнің досына Асасёрюдің Қа­зақстаннан шәкірт тауып, баптап шы­ғарғысы келетінін айтқанда ол кісі «Менің досымның 17-18 жастағы ұлы бар. Соған айтып көрейік. Кездесіп көріңдер» депті. Содан олармен кездесіп, соңында барлығы келісе кетіп, ақырында Жапонияға бара­тын болдым. Ондағылар 12 жылдық білім беру жүйесі бойынша оқитындықтан, бір жыл мектепте, сосын сол елдегі жетекші уни­верситеттердің бірі саналатын Нихон уни­верситетінің спорт факультетінде 4 жыл білім алдым. Осы ретте айтайын де­­­генім, өткен аптада елдегі БАҚ бет­терін­де таралған мен туралы деректің көбі шын­дыққа жанаспайды. «Нихон уни­вер­си­тетінде үш бірдей бапкерден (ояката) тәлім алады» делінген. Біріншіден, мен ол уни­верситетті аяқтағаныма 2 жыл болды. Екін­шіден, ояката деп кәсіби спортта жат­тықтыратын бапкерді атаймыз. Ал уни­вер­ситетте үш жағыңнан тартқыштап, жат­тықтырған бапкерді сэнсей дейміз. Со­дан соң «Оқуға барғанда салмағы 130 ке­лі болып, қазір 190 келіге дейін жеткен» деп жазыпты. Мен өмірімде 190 келіге «жа­қындап» көрген емеспін. – 2019 жылы жастар арасында Жа­пония чемпионы атанғаныңызды сұра­ғанымда мұны атақ деп есепте­мей­тініңізді айтып қалдыңыз. Нелік­тен? – Университеттер арасында жыл сайын Ёкодзуна жарыстары өткізіледі. Сол сайыста 2018 жылы жеңімпаз атанған су­мошы мен 2019 жылы топ жарған балуан­ды жеңіп, чемпион атандым. Мен атақ-даңққа мүлде қызықпаймын. Бұл – атақ үлестіретін жер емес, үлкен спорт. Бұл спортты жанымызға серік еткен соң, тал­­пындық, тырыстық, жеңдік. Бар бол­ғаны осы. – Елдегі сумо спортының жан­күйер­­лері осы жарыстан соң сізден көз жазып қалғанын айтады. Бәрінен жырақ жүруіңізге көпшіліктің көзіне түс­кенді ұнатпауыңыз себеп пе әлде оқу­ға ден қойып, жарыстарға қаты­суға мүмкіндік болмады ма? – Бұл сайыстан соң Токионың оңтүстік бө­лігінде кіл мықтылардың басын қосқан жарыста да қарсылас шақ келтірмедім. Сөй­тіп, шетелдіктер арасынан бұл жа­рыс­та жеңіске жеткен тұңғыш чемпион атан­дым. Ол кезде 4-курс оқитын едім. Одан кейін салмақ бойынша ұйымдас­тырыл­ған тағы бір жарыста топ жардым. Сосын студенттік өмірмен қош айтысқан соң, бір жыл ешқандай жарысқа қатыса алма­дым. Өйткені ересектер деңгейіне өтіп, сумодан кәсіби деңгейдегі жарыстарға қатысу үшін осыншама уақыт алатын бір­неше талапты орындау қажет болды. Жа­понияда сумошылар арасында сайысқа түс­кісі келетін кез келген шетелдік алты ай бойы жапон тілі бойынша сабақтарға қа­тысуға міндетті. – Тіпті, сіз секілді мектепте бір жыл, университетте төрт жыл оқыса да ма? – Иә. Мейлі сен онда 10 я 20 жыл тұр, жа­пондық төлқұжатың болмаса алты ай тіл курсына қатысуың қажет. Ал сол алты ай ішінде жарысқа қатысуға рұқсат етіл­мейді. Бұл талапты орындаған мен жы­лы­на 6 рет, тақ айларда өткізілетін чем­пио­нат­тардың (басё) қыркүйек айында өте­ті­ніне үлгеріп тұрған едім. Бірақ сумо фе­дерациясына кіру, сондай-ақ виза жасатуға байланысты құжаттар біраз кі­дір­тіп, ақыры ол жарысқа қатыса алмадым. Сөйтіп, қараша айында Фукуокада төр­тінші жоғарғы дивизион саналатын сан­данмэда ұйымдастырылған чемпионатта күресіп, 7:0 есебімен жеңіске жеттім. Биыл қаңтар айында Токиода үшінші жоғарғы дивизион – макушитада бақ сынап, 5:2 ұпайымен жеңіліп қалдым. – Көпшіліктің өткен аптада Оса­ка­да сайдың тасындай іріктелген су­мо­шылар қатысқан басёдағы жетіс­тігіңізді сүйіншілеп жеткізіп, тарихи жеңіске теңеп жатқаны ағаттық бол­ғаны ма? Кә­сіби спортқа аралас­қан қараша айын­дағы чемпионатта жеңіске жет­сеңіз, Осакадағы екінші жеңісіңіз ғой демек? – Иә. Осакада кәсіби спортта екінші рет жеңіске жеттім. Ал оның алдында қа­тыс­қан чемпионаттың нәтижесі туралы көбі білмейді. Әр жерден бір жылт-жылт етіп көрінгенді суқаным сүймейді. Сон­дық­тан нәтижелерім туралы ешкімге тіс жар­мадым. Жария қылғым келмеді. Сұх­бат­тасудан әдейі бас тартып, бәрінен жырақ жүргім келді. Тек сіз «қаз-қалпында әрі шынайы ұсынамын» деген соң келістім. Былайынша тыныштық ұйыған өмірімде осылай тыныш жүре бергенім жақсы. Мен журналистерді айтпағанда, қасымдағы жа­пондықтарға «иә», «жоқ» деп жауап бере­мін (күліп). Өзіңіз айтып өткендей, елдегі журналистердің Оса­када топ жарғанымды тарихи жеңіске балап, тұң­ғыш рет чемпион атанды деп жазғанын көзім шалып қалды. Алайда бұл – менің екін­ші жеңісім. Бірақ қараша айындағы жетіс­тік туралы естіп білмеген көпшілік нау­рыз айындағы чемпионаттың нәти­жесін сүйіншілеп жазуда. – Кинбозан деген лақап атыңызды кім қойды және бұл қандай мағына бере­ді? – Бұл лақап атты ояката, яғни бапкерім қойды. Өзі туып-өскен Кумамото қала­сының маңайында Кинбозан тауы бар екен. Сондай-ақ, бала кезінде сумомен ай­налыса бастаған кезде осы лақап атпен жа­рысқа шықса керек. – Сумошылардың тамақтануы, жат­тығу туралы түрлі «аңыз» естиміз. «Кү­ніне екі жүз банан, үш келі ет жей­ді» дегені қаншалық рас? – Оның барлығы өтірік (күліп). You­Tube-та сумошылар туралы видеоларды қара­саңыз «сумошылар салмақ қосу үшін тіп­ті арақ, сыра ішеді» деп айтатындар да кездеседі. Ондай болса олар баяғыда-ақ қант диабеті ауруына шалдығар еді. Мұ­ның ешбірі шындыққа жанаспайды. Сізге өті­рік, маған шын, қарапайым адамдар қан­дай тамақ ішсе, сол тамақты біз де іше­міз. Бар болғаны біз екі есе тамақ­тана­мыз. Сосын кәсіби спортшы ішетін про­теин, глютамин, креатин секілді дәру­мен­дерді біз де ішеміз. Өйткені мынадай ірі денемізге қажет дәрумендерді сіңіру үшін біз екі есе емес, төрт есе тамақтануымыз қа­жет. Ал бұл мүмкін емес іс болғандықтан, жетіспейтін дәрумендерді нұсқаулық бойын­ша ішуге тырысамыз. Сондықтан сал­мағына байланысты «сумошылар осы­лай тамақтанады екен» деген аңызға сен­бе­ген жөн. Сіздерден айырмашылығымыз жоқ. Десе де арамызда тәтті тағам жегенді ұнататындар бар, мысалы, кейбіреулер күніне 5-6 балмұздақ жейді. Дегенмен олар бұл әдеттен арылмаса, ауыратынын түсініп, дұрыс тамақтануға тырысады. Өзіме келсем, мен негізінен көп тамақ іше алмаймын. Сіз айтқан екі жүз банан түгілі, екі бананға тойып қаламын. Содан соң су­мошылардың салмағын сөз ете бере­тіндерге айтарым, бұл спортта атойлап, жеңіске жетуің бір салмаққа ғана бай­ла­ныс­ты емес, онда амал-айла, әдіс те үлкен рөл атқарады. Биылғы император кубо­гін­де 140 келіде күрескен сумошы 180 келі­де­гі балуанды ұрып жықты. Мықты болса, сал­мағы өзінен қырық келіге аз балуанды не­ге жеңбеді? – Кейбір сумошылар көрерменді күл­кіге қарық қылу үшін қызық айла-тәсілдер жасап, тіпті қарсыласын ша­палақпен ұрып, чемпионатты шоу­ға айналдырғысы келеді. Ал сіз мұн­дай­ды құп көресіз бе әлде? – Ондайлар да бар. Бес саусақ бірдей емес қой, арамызда небір қызық айла-тә­сіл­дер жасайтындар жетерлік. Кейбірі күреспей жатып-ақ қарсыласының мысын басу үшін ұзақ тесіле қарап, көз «сүзісіп» тұрып алады. Мұның барлығы не үшін дей­сіз ғой? Олар «қайтсем де ұтамын, тіс­пен болса да жеңісті жұлып аламын» деп, қарсыласын итеріп, лақтырып, шынтақпен ұрып жүріп, түбі жеңеді. Ал мен әдемі спорт көрсеткім келеді. Ондай айланы қол­данғым жоқ. Оның үстіне, бапкерім қарсыласын шапалақпен ұруға рұқсат бермейді. Олай істейтін болсаң ұрысады. – Қалаға шығу үшін кимоно киіп, арнайы шаш үлгісін жасап шығу керек екенін тағы оқыдым. Жатақхана аумағынан ары асқанда кимоно кию міндеттеле ме сонда? – Иә. Жатақханадан төрт шақырымға дейін­гі қашықтықта күнделікті киіммен жүре беруге болады, ал одан әрі ассаң ша­шыңа май жағып, кимоно киюің қажет. – Сумошылардың әскер қатарында жүрген сарбаздар секілді қатаң ре­жим­ді ұстанатыны рас па? Бір күндік ре­жиміңізді баяндап бере аласыз ба? – Рас. Бізде қатал тәртіп ұстану қажет. Таң­ғы алтыда ұйқыдан тұрған соң, жуы­нып, жатын орныңды жинайсың. Сосын қол-аяғыңа пластер жабыстырып, жаттығу залына беттейсің. Он бірге таман жаттығу аяқталған соң, дохёні (сумо алаңы) таза­лауың қажет. Сосын тамақтанамыз, жуы­намыз. Одан кейін кезекші болған жағ­дайда, асүйге барып, ыдыс-аяқ жуамыз. Бірін­­ші, екінші және үшінші қабаттағы асүйді тазалауға арнайы кезекшілік жа­салады. Соны атқаруымыз қажет. Түскі ас ішкен соң, екі сағаттай тынығамыз. Сағат төрт­тер шамасында айналамызды жинас­тыруға кірісеміз. Содан соң жаттығу залы­на барамыз. Кешкі тамақ ішіп, жаттығу киімдерімізді жуамыз. Сосын дәрі-дәрмек, дәрумендерімізді ішіп, ұйқыға кетеміз. Түнгі онға дейін жатақханада болуың қа­жет, дәл сол уақытта бізге жетекшілік ете­­тін ояката барлығымыздың түгел еке­нін хабарлайды. Сосын түнгі он бірде жарық өшіріледі. Біздегі талап осындай. – Бірақ жоғары дивизионға кө­теріл­ген сайын сумошыларға қойы­ла­тын талаптар саны азаятын шығар? – Иә, дивизион бойынша жоғарылаған сайын, талаптардың күші де жойылады. Қа­зір мен макушита дивизионында күре­семін. Маған аса қатал талап қойылмайды. – Десе де әрдайым мұндай талап­тар­ға сай жүру қиын екені белгілі. Ара-тұра қолды бір сілтеп, сумодан кет­кіңіз келетін сәттер бола ма? Бас­тап­қыда бөтен елге барып бейтаныс спортпен айналысуға жүрексінген жоқ­сыз ба? – Басында Асасёрюдің айтқан ұсы­ны­сына ойланбастан келістім. Бірден «бара­мын» дедім. Әкем «Балам, ойланып көр. Бара­мын десең, ұстамаймын. Қолынан ұста­тамын, ақшаңды қалтаңа салып, жағ­дайыңды жасап беремін. Бармаймын де­сең де, ренжімеймін, бірақ ертең өмір бақи өкініп жүрмесең болғаны. Елдегі он сегіз миллион адамның ішінен тек саған осын­дай таптырмас мүмкіндік беріліп отыр. Өзің шеш» деп ақылын айтты. Бастапқыда қиналғаным рас. Өзіңіз ойлап көріңізші, Жапонияға алғаш рет табан тіреген мен жапонша түсінбеймін, ағылшынша кіш­кене білемін, бірақ жапондықтар бұл тілді жетік меңгермеген. Абдырағаным рас. Оған жоғарыда айтып өткен қатаң талап­тар­ды қосыңыз. Өз басымнан өткен соң, мұн­дағы талаптардың ешбір спорт түрін­дегі ережеге ұқсамайтынын түсіндіріп жеткізе алмаймын. Әдепкіде қайтқым келіп, қипалақтағаным бар. Ондай сәтте әкем «Балам, шыда, чемпион болу оңай дей­місің? Чемпион болу оңай болатын болса, екінің бірі чемпион болмай ма? Шыда!» деп желпіндіріп қойды. Сөйтіп жүріп шы­дадық, тіл үйрендік, төңірегімізге үйрене бастадық. Бір қарасам, алты ай, енді бір қарасам бір жыл өтіп кеткен. Сөйтіп бірте-бірте осындағы режимге бойым үйреніп кетті. Оған қоса, әке-ше­шем, ағайын-туыс үміт артып отырған соң ұятқа қалдырмайын деп тырысып-бақтым. Оның үстіне, жылқы тектес халық болған соң, шыдамдылық қанымызда бар қасиет. Қанша қиын болса да, адам баласына білдіртпей, соңына дейін шыдап-бағып, жария­ға жар салмай діттеген мақсатыңа жет­кенді құп көремін. – Қанша қиын болса да, ёкодзуна атанбайынша тынбаймын дейсіз ғой? Спорттан тыс қандай жоспарыңыз бар? – Жоғары дивизионға шығу үшін көп жат­тығу керек. Қазір маған ең жоғарғы әрі мықты дивизион саналатын макуутиге өтуге бір-екі саты қалды. Содан соң он­дағы комусуби, сэкивакэ, одзэки, ёкодзуна рангіне таласуға мүмкіндік бар. Маған дәл қазір жыл сайын өтетін алты жарыстың алтауында да тұрақтылық көрсету керек. Біреуіне қатыспасаң рангің «түсіп» қалады. Келесі басё мамыр айында өтеді. Сонда тағы топ жаруды көздеп отырмын, қазір сол үшін күні-түні жаттығып жүрмін. Тағы бір мақсат – кіндік қаным тамған жер Қа­­зақ­станға оралып, жеке кәсіп ашып, ауылшаруашылығымен айналысқым келеді.

Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ