Әже
Қанат Қ.Жұбанов атындағы педагогикалық институтты бітірер сәтте бір қыз туралы жиі айтып жүрді. Есімі – Света, көрші Темір ауданының қызы екен. «Жақсы қыз!» дейді ұлы бұған. Әкесіне шешіліп әңгіме айта бермейді ғой. Көңілін анық танығасын қамсыз қалмайын деп бірде Ақтөбеге барғанда үстінен түсіп, «самаурын сырға» деп аталатын сырға сатып алды. Заттың қат кезі, дүкеншілерге тапсырыс беріп қойып, бірде сақинаны қолға түсірді. Екі неке жүзігін алып қойды. «Саусағының мөлшері қандай екенін де білмеймін ғой, білгенде де, дәл сол размерді аламын деп шалқайып отыратын қазіргі кез емес, қолға түскенініне риза боласың ол уақытта…» деп күледі осы күні.
Светаның Дариға дейтін апасы көрші тұратын. Бір күні сол арқылы әке-шешесіне хабар бергізді: «Біз құда болып, барсақ деп едік…». Жауап көп күттірген жоқ. «Күтеміз…» депті. Бұларды хан көтеріп күтіп алды. Той күні белгіленді. Ол кезде тойға қыз тарапынан ер адамдар келе бермейтін. Бұлар сол «дәстүрді» бұзды. «Бәрі келсін, қуаныш қой…». Құдасы Ермек бастап келгенде төбесі көкке жетті. Келінді тура есіктің алдына түсіретіні қазір ғой, ол заманда бірнеше шақырым жерден жаяу алып келетін. Әдетте, жеңгелері баратын жерге бұл өзі барды. Жұрттың сыпсың сөзіне қараған жоқ. Той дүркіреп өтті.
Светаның аяғы құтты болды. Әжесі Зульфияның бауырында өскен, барынша ашық, қолынан келмейтін нәрсе жоқ келін күллі әулетке ұнап еді. Жас отбасы пәтер жалдап, Ақтөбеде тұрды. Өйткені Света әлі студент-тін. Өзі секілді сырттай оқуға ауысқанын қалаған жоқ. Көп ұзамай дүниеге перзент келді. Атасы институтта бірге оқыған досының құрметіне атын Манарбек деп қоям деп шешкен. Сол күні Ақтөбеге келіп, Бақтығали Сандыбаевтың үйінде қонып шыққан. Таңертең досының шешесі «баланың атын кім қоясың?» деп сұрапты. Қамдап келсе де, үлкен кісіні сыйлап, үндей қоймаған еріне 90-нан асқан, ел-жұртқа аса беделді кейуана таң ата түсіне ақсақалды қария еніп, сәбидің атын Мұхаммед деп қою керегін айтып аян бергенін жеткізген. Үлкенді сыйлап өскен Құдекең қарсы бола қоймаған. Үй ішіне айтқанда Қанат: «Ардақты пайғамбарымыздың атын алып жүру қиын болмас па екен, Дінмұхаммед не Нұрмұхамбет деп толықтырсақ қайтеді…» деп ойын айтқан. Ендеше Димаш атасындай болсын деп ырым етіп, сәби Дінмұхаммед атанды.
Құйттақандай Димашын қолына алған сәті әлі күнге дейін есінде. Құдай-ау, құдды атасының өзі. Бірнеше күннен соң Бақтығали достың су жаңа «волгасымен» Ембіге тартты. Әкесі Мүбәрәкшаның шешесі Шәмсияға үйленгенде мал-мүлкінен бөлек, 150 күміс тиыны болған екен. Кәдімгі Николай заманындағы күміс ақша. Соның бірнеше тиыны бұған тиген. Сырға жасатқан. Ырымдап, соны баланың итаяғына салды. Сосын құдағиы Динаға ұсынды.
Бір ғажап сезімге тап болды. Жаны сәбидің үстінде. Бірден бауырына басты. Түнде де өзі қарайды. Қарны ашқанда ғана емізуге апарады. Қырқынан шығарарда иткөйлегіне талас болды. Қыздары бар, ұлы жоқ екі келіншек бет жыртысуға шақ қалған. Қазақтың ырымы кейде дәл келеді ғой, иткөйлек алған келіншек келесі жылы шекесі торсықтай ұл тапты.
Нағыз қызық жас жұбайлар Ақтөбеге кетер сәтте болды. Өй, өздері бала мыналар кішкентай сәбиді қалай бағады-ей. Оның үстіне, жалғыз ұлдың бөлек тұрғаны дұрыс емес қой. Ақылдаса келе, Ақтөбеге көшетін болып шешті. Ембідегі үйін сатып, Құдекең лауазымды қызметін, бұл мектептегі жұмысын тастап, облыс орталығына қоныс аударды. Әуелі көпқабатты үйден пәтер алып еді, тізесі ауыратын бұған кіріп-шығу қиын болғасын, жерүйге ауыстырды. 47 жасында жұмысты қойып, біржола бала бағуға бұрылды. Димаш бес жасынан бастап музыкалық мектепке барды. Бұл жаяу апарып, алып келетін. Тілі қызық еді, сұрамайтын нәрсесі жоқ. Бұл ерінбей бәріне жауап беретін. Мектепке барғанда: «Мені мамам 47 жасында туған…» деп «қырып салыпты». «Құдекеңді папа, мұны мама» деп айтады. Әке-шешесі — «Ағатай», «Света апа». Әлі күнге дейін солай.
Димаш мектеп бітіріп, астанаға оқуға түскенде, бұлар далада қалып қойғандай күй кешті. Күндіз-түні ойлайтыны «кенже ұлдың» жайы. Қанат пен Светаның мазасын алып бітті. Ақыры пәтер сатып алып, қасына көшті. Бір кезде Димаш деп Ақтөбеге келіп еді, енді Димаш деп елордадан бір-ақ шықты.
...Димаш қай жерде жүрсе де бірінші әжесіне звондайды. «Мама-ау» деген даусын естіген сәтте-ақ көзінен жас ыршып кетеді. «Адам бәріне үйренеді екен. Атақ-даңққа да, қошеметке де. Бірақ мен «үйрене алмаған» бір нәрсе бар. Ол мамамның мен қоңырау шалған шақтағы: «Құлыным» деп кемсеңдей бастайтын сәті. Әр звондаған сайын тұңғыш рет естігендей қатты толқимын. Сол сөзді қайта есту үшін тау қопаруға да әзірмін…» деп еді Димаш бірде. «Адамға өз үйінен артық мекен жоқ қой, аға. Таңертең ояна салып, асбөлмесінде бірдеңе пісіріп жатқан мамамды бір иіскеп кететін сәтке ештеңе жетпейді…», – деді бірде.
Раушан да, Әбілмансұр да ата-әжесінің бауырында өсті. Құдайға шүкір, келіні екеуінің арасында кейбір ене мен келіннің арасындағыдай кикілжің болып көрген жоқ. Ол мұның қас-қабағына қарайды, бұл да ешқашан оның жанына тиетін сөз айтқан емес. Отбасы деген көзге көрінбейтін нәзік тіндерден тұрады ғой. Ағайын-туыс, дос-жаранмен қарым-қатынасты реттейтін – әйел. Әр адамның, әсіресе, әйелдің бағы да, соры да – тілі. Соған ие болған абзал. Үлкен үй болғасын бұлардың қонағы көп. Бірақ келіні ешқашан қабағын шытқан емес. Жарқырап қарсы алып, күліп шығарып салады. Бұл – аз бақыт емес!
«Қазір қазақ көп өзгерді. Ажырасу көбейіп барады, «ішіме сыйған қызым сыртыма да сыяды» дейтін әйелдер көбейді.
Бұл – дұрыс емес. «Шыққан қыз шиден сыртқары» деген қазақ. Қызыңның әр ісіне араласа берсең, түбінде зияның тиеді», – дейді Миуа апа. Өзі қыздары тұрмысқа шығарда былай депті: «Мен осы күнге дейін сендерге беретінімді бердім. Енді маған сендерден үйдегі келінім жақын. Тұрмысқа шыққасын, барған жерлеріңнің мүддесін бірінші орынға қойыңдар. Анау-мынауды бізге айта бермей, өздерің шешіңдер». Соның арқасында, олар ешқашан шағым айтып келген емес. Құда-құдағи, күйеу балалардың алдында да жүзі жарқын.
Миуа апа бұл күнде әлеуметтік желі арқылы Димаштың тыңдармандарымен сырласып отырады. Instagram парақшасына 47 мыңнан астам адам тіркеліпті. Шетелдіктерді, әсіресе бұлардың бәрінің бірге тұратыны қатты қызықтырады екен. Бұл соны түсінбей дал. Әке-шеше баласымен бірге тұрмағанда, қайда тұрмақ? Айтпақшы, Қанат елордадан үй салып жатқанда, бұларда Ақтөбедегі өз үйінде, ағайын-туыстың ортасында қала берсек қалай болады деген ойдың болғаны рас. Балаларына айтқанда, олар шошып кетті. «Онда несіне үй салып жатырмыз, біз де осында қаламыз…» десті Қанат пен Света. Димаштың көңіл күйін айтпай-ақ қояйық. «Мен үйленген соң да бәріміз бірге тұрамыз…» депті Димаш. Сол күнге жеткізгей!
Қара қазан мен диірмен
Миуа апаның қатты қадірлейтін екі жәдігері бар. Бірі – қол диірмен, екіншісі – қазан. Бірі – енесінен, бірі – анасынан қалған мұра. Екеуінің де тарихы бар. Қол диірмен – енесі қолданған дүние. Небәрі 54 жасында дүниеден озған марқұм өлеріне көрінді ме екен, келіні Бәдиғаға: «Осы қол диірменді Құдайбергенімнің келіншегіне бер…» деп шегелепті. Сол диірмен әлі бар. Алда-жалда Айтбаевтардың үйіне жолыңыз түсе қалса, сол диірменге тартқан талқан жейсіз.
...Анасы Шәмсия күйеу баласын қатты жақсы көрді. Тек қана соның сөзін сөйлейтін. «Сен осы мені емес, Құдайбергенді туған сияқтысың…» дейтін бұл кейде ренжіп. Е, дүние-ай, ол да бір өмірдің сәулелі сәті екен ғой…
Сол ғазиз ана бұлардың ауылына келгенде қазан ала келіпті. Бір қозының еті сиятын жеңіл қазан. Сол қазан бұларға құт боп дарыды.
Айтпақшы, тағы бір қазан бар. Бұлар бөлек шыққанда абысыны берген қазан. «Өскен-өнген адамдар ғой, сол қазанын ырым ғып әлі сақтап келемін…», – дейді апамыз көзіне жас алып.
Осы жәдігерлер туралы үйде үнемі айтылады. Содан ба екен, Ақтөбеден көшкенде Света ең бірінші болып қол диірмен мен екі қазанды жөнелтіпті. Әулеттің ырысы ғой!
8 наурыз туралы
«Құдайберген аға 8 наурызда не сыйлайды?» деген сұрағыма апам әбден күліп алды. «Е, шырағым, көңілден артық не сый бар? 53 жыл бір шаңырақтың астында бақытты өмір сүріп келеміз. Ағаң қай кезде де тапқанын қолыма әкеліп берді. Ешқашан қолымды қаққан емес. Сыйлықты маған балалар жасайды. Димаш та ұмытқан емес. Ал мен үшін ең басты сыйлық – осылардың аман жүргені, отбасымның берекесі. Құдай көп көрмегей!».
Бауыржан БАБАЖАНҰЛЫ
