50272
Германиядағы қазақ актрисасы: «Құлагерді» сахналағанда еуропалықтар көз жасын тыя алмады
Германиядағы қазақ актрисасы: «Құлагерді» сахналағанда еуропалықтар көз жасын тыя алмады
Қазір Германияның Мюнхен қаласында тұратын өнерпаз қандасымыз Гүзел Жамықанның бала кезден бергі музыкаға деген әуестігі оны өнердің өр биігіне шығуға жетелеген. Алматыдағы А.Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернатта, одан кейін Қазақ ұлттық консерваториясында оқыған қандасымыз шетелде білімін шыңдап, осы күні еуропалық талғампаз көрерменнің ықыласына бөленіп үлгерді. Германияда қазақ мәдениетін насихаттап, төл өнеріміздің құндылығын паш етіп жүрген Гүзелге арнайы хабарласып, сұхбаттасқан едік.
– Естуімізше, Германия сахнасында қойылған «Құлагер» пьесасындағы жалғыз қазақ актриса екенсіз. Бірақ Германия жұртшылығы сіз туралы естіп-білгенімен, елде есіміңіз танылмаған секілді. Ол жаққа қай жылы көшіп кеттіңіз?
– Әңгімені әріден бастасам, мен алты жасымда Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернатқа қабылданып, аталған оқу ордасында он екі жыл бойы пианист және хор дирижері сыныбында оқыдым. Сосын 2000 жылы мектеп бітірген соң, өзім оқыған мамандық бойынша Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясына оқуға түстім. Онда бір жыл оқыған соң, оқуды Германияда жалғастыру туралы шешім қабылдап, ақыр аяғында осында келіп, бір жыл неміс тілі курсын оқығаннан кейін Мюнхендегі Рихард Штраус консерваториясына фортепиано класына түстім. Сонда оқи жүріп, қосымша Август Евердинг атындағы театр академиясына оқуға түсіп, осылайша екі мамандықты қатар оқып жүрдім. Дегенмен екеуін бірге алып жүру қатты қиын болды. Ол жақта қолдау көрсететін ешкім болмағандықтан, түнде жұмыс істеп, күндіз оқуға барып жүрдім.
– Фортепианошы мен хор дирижері мамандығын оқуға сонша жылын сарп еткен сіздің әртістікке бет бұруыңызға не түрткі болды?
– Не себеп дейсіз бе? Өйткені энергиям тасып тұр, сахнада ойнағым келеді. Оның үстіне, Еуропада хор дирижері мамандығының айтарлықтай тарихы жоқ, ал бізді мектепте Ресейден келген дәстүр бойынша оқытты. Сосын аталған мамандықты Еуропада көп жағдайда христиан дінімен байланыстырады. Бұл мамандықты игергендер кемінде шіркеуге барып жұмыс істей алады. Ал маған бұл жат нәрсе. Оның үстіне оқып жүргенде бос уақытым көп болды. Мюнхендегі консерваторияда оқу оңай болды, себебі ондағы бағдарламаны Алматыдағы мектепте меңгеріп тастағанмын. Осы ретте ерекше атап айтқым келетіні, осында келіп, елдегі А.Жұбанов және К.Байсейітова атындағы мектептер музыка жағынан мықты білім беретініне көзім жетті. Мысалы, осындағы консерваторияда емтихан жылына бір рет өткізіледі, мұны мен қазақша айтқанда «ойнап жүріп» тапсыратынмын. Ал Жұбанов мектебінде әр екі ай сайын емтихан тапсыруың қажет, сосын оқу жылының соңында үлкен концерт өткізесің. Содан соң жаңа оқу жылы басталғанда тағы емтихан тапсырып, жыл бойы жалпы саны он этюд ойнайсың. Ал Германияда бір жылда тек үш этюд ойнайсың, ал бұл музыкант үшін ештеңе емес. Сол себепті «екінші мамандықты игеруге күшім жетеді» деп актрисаның оқуын оқиын деп ойладым. Оның үстіне мектепте оқып жүргенде спектакльге қатысқаным бар. Жалпы, Жұбанов мектебінде сахнада өмір сүресің ғой. Осы бағалы тәжірибе үшін, мені әрі адам, әрі маман қылғаны үшін ол мектепке үнемі алғысымды айтып жүремін. Қазіргі күні қорымда жинаған білімім – он екі жыл бойы сол мектепте оқығанымның нәтижесі. Дегенмен Мюнхен консерваториясында оқу оңай болғанымен, академияда оқу қиынға соқты. Аталған академияға актриса мамандығына оқуға түскен студенттер актерлік шеберліктен бөлек, балет, африкалық би билеп, джаз айтып, сонымен қатар семсерлесу, жекпе-жек өнері секілді спортты меңгеріп, акробатика жаттығуларын жасауы керек екен. Ал Қазақстанның оқу жүйесінде ондай жоқ. Мұның барлығынан емтихан тапсыратынымды естіген елдегі әріптестерім таңғалып «Сендер жақта оқу неткен қиын!» дегені бар. Сөйтіп, оқуыма күніне он екі сағат уақытымды арнап жүрдім. Несін айтайын, жиырма бір жасымда балет билеуді бастадым ғой (күліп). Бірақ бара-бара оқуым қиындай бастаған соң, екі жылдан кейін ол оқудан шығып кеттім. Екі мамандықты қатар оқимын деп әбден жүдеп, соңында денсаулығым сыр берді. Алайда қаражат жағынан қиналған соң, Мюнхеннің қасында орналасқан Гарбадж қалалық театрына жұмысқа кірдім. Мұнда бір жыл сахнада өнер көрсеткен соң, консерваторияда диплом қорғау секілді жауапты жұмыс үшін аталған театрдағы жұмысымнан қол үзуге тура келді.
– Ал оқу бітірген соң немен айналыстыңыз?
– Оқу бітірген соң, жеке қойылым қоюмен айналыстым. Өзім әрі режиссер, әрі актриса, әрі музыкант қызметін атқарып, Мюнхеннің театрында бір актриса құрбым екеуміз екі қойылым қойдық. Сосын тұрмыс құрдым. Жолдасым – Қазақстанның тумасы. Кезінде отбасымен Германияға көшкен. Алғашында Мюнхенде танысқанда ол мені жапондық деп ойлап қалса, мен оны италиялық шығар деп ойлағанмын. Араласа келе Алматыдан екенімді айтқанымда, ол «ал мен Жамбылданмын» дегенде таңғалғаным бар. Жолдасымның, оның туған-туыстарының Қазақстанға деген құрметі ерекше. Таразға жиі барып тұрады, Қазақстанмен қатыстының барлығын ыстық ықыласпен еске алады. Тараз қаласы маңайында таулы жерлер көп қой, сол себепті олар осында көшер алдында жан-жағы таумен қоршалған Мюнхен қаласын әдейі таңдағандарын айтады. Сөйтіп, отбасылы болған соң, арнайы секция ашып, музыкадан сабақ бере бастадым. Сонымен қатар классикалық музыканы джазбен араластырып, Ким Чон тобында өзім пианист әрі әнші болып өнер көрсеттім. Аталған топпен әртүрлі елде өткен джаз фестивальдерге қатысып, еуропалық көрерменнің ықыласына бөлендік. Топ құрамында бір жарым жыл өнер көрсеттім де, кейінгі жеті жыл тек музыкадан сабақ бердім. Сосын Қазақстанда туған, соңғы он бес жыл бойы Германияда тұрып жатқан мықты режиссер Ирина Миллердің «Құлагер» пьесасында ойнау бақыты бұйырды. Мұнда сегіз ай бойы өнер көрсеткен соң, кабарэ шоу жасауды қолға алдым, себебі Мюнхен жұртшылығы комедияға негізделген мұндай шоуларды жақсы көреді. Карантинге кеткенге дейін сол шоумен айналыстым, ал қазіргі таңда пандемия салдарынан үйде отыруға мәжбүр болғандықтан, ұстаздығымды қайта қолға алып, фортепианодан онлайн курс өткізіп жүрмін.
– Тағы бір естігенім, Мюнхенде тұратын қазақ балалардың басын қосып, хор құрыпсыз. Сонымен қатар олардың қатысуымен сахналық қойылым жасапсыз. Бұл кімнің бастамасы болды?
– Мюнхенде Түркия және Қытайдан келген қазақтар көп. Мұндағы қазақ балалардың музыкамен айналыспайтынын, әртістік шеберлік секілді үйірмелерге қатыспайтынын байқадым. Бірде менімен кездескенде олар «Сіз айналысып жүрген өнермен шұғылдануға қызығушылығымыз бар» деп өз тілектерін айтты. Сөйтіп, еш ақы сұрамай, оларды тоғыз ай бойы музыкаға баулып, Мюнхен қаласының 850 жылдығына орай концертке қатыстырдық, сонымен қатар, олармен бірігіп бір сахналық қойылым қойдық.
– Жоғарыда өзіңіз айтып өткендей сегіз ай бойы сахнада ойнаған «Құлагер» пьесасына қалай шақырту алдыңыз?
– Мюнхендегі бір қазақ отбасының үйінде Болат Атабаевпен кездейсоқ кездесіп қалдым. Өзімді таныстырған соң, сахнаға қайта оралғым келіп жүргенін айттым. Сосын ол кісі Кельнде Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасы сахналанғалы жатқанын, режиссермен хабарласып, бағымды сынап көру керек екенін айтты. Кельнге барып, сол пьесаны қоюға жауапты мамандардың алдынан сынақтан өтіп, қазақ тілінде әндер мен өлеңдер айттым. Сөйтсем, «Құлагерде» ойнайтын жалғыз қазақ актриса мен екенмін. Менімен бірге бұл қойылымда грек, украиндық және неміс әртістер өнер көрсетті. Жалпы, аталған пьеса арт театр концепциясы бойынша жасалған, яғни мұнда қатып қалған белгілі бір рөл жоқ, төртеуіміз рөлдерімізді ауыстырып отырдық. Қазақстаннан тапсырыспен камзол мен қазақ көйлегін арнайы алдырттым. Режиссер қойылымды неміс тілінде қойды, десек те арасына қазақ тіліндегі сөйлемдерді қостық. Қойылымға кіріктірілген Ақан серінің «Балқадиша», «Маңмаңгер» әнін өзім айтып шықтым. Сахнадағы әріптестерім де менімен бірге «Маңмаңгерді» шырқады. Олар маған әннің сөзін неміс тілінде жазып беруімді өтініп, ақырында жаттап алды. Жалпы, «Құлагерді» шетелдік сахнаға алып шығу ұмытылмас әсер сыйлады. Мұны сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Тіпті, Мюнхеннен киіз үйді жабдықтауға қажетті керек-жарақтың барлығын тауып, кәдімгі қазақтың ауылын жасақтап, сахна декорациясына ерекше мән бердік.
– Аталған қойылымда тек әртіс, әнші емес, сонымен қатар музыка, би жағынан да көмектескен боларсыз?
– Иә, музыкалық сүйемелдеуге көмектестім. Сосын әріптестеріме қазақ жігіттерінің биін үйреттім. Олардың қамшыны екі бүктеп ұстап, секіріп билегенін көрсеңіз ғой?! Өзім де бір әртіспен қазақ биін биледім. Залда отырған көрермендер «Өзге ұлт өкілдері қазақтың биін қалайша осылай нақышына келтіріп билейді?!» деп таңғалып, олардың бұл шеберлігіне қол шапалақтап, ыстық лебізін білдіріп жатты. Ал пьеса соңында Құлагерге қастандық жасап, басынан ұрып өлтіргенін бейнелейтін көріністі көрген көрерменнің эмоциясын көрсеңіз сіз...Сөйтіп, көрерменді бір жылатып, бір күлдіріп, сырт жақта үлкен резонанс болды. Әсіресе, қойылым барысында Кельнде тұратын қазақтардың жылап отырғанын байқадым. Қойылым біткен соң, Кельндегі қазақ диаспорасының жетекшісі, елу жас шамасындағы аға қасыма келіп: «Қалқам, мен Түркияда туған қазақпын. Атажұртта болдым. Бірақ бүгін мына қойылымды көріп отырып бірінші рет қазақ болып туғаныма қуандым...», – деп ағынан жарылды.
– Сегіз ай ішінде «Құлагер» пьесасы Кельннен бөлек Германияның қай қалаларында қойылды?
– Осы тұста сізге бір қызықты айта отырайын. Кельнде көрерменнің ықыласына бөленген бұл пьесаны Германия астанасы Берлиннің сахнасына алып шыққымыз келді. Сөйтіп, алты айдан кейін, сахна жабдықтарымызды тиеп алып, артынып-тартынып Берлинге келіп, репетиция жасадық. Бірақ біз үлкен қателік жібердік.
– Қандай қателік?
– Ұйымдастырушылар Берлиннің көшелеріне біздің пьесаның афишасын көптеп іліпті. Репетиция аяқталған соң, ұжыммен бірге театрдың қасында ілулі тұрған афишаның қасына тұрып фотоға түстік. Сосын сол түскен сурет арқылы афишада өрескел қате жіберілгенін байқап, көңіл күйіміз түсіп қалды. Афиша жасауға жауапты мамандар қойылымның өтетін уақытын қате жазып, бір ай бұрынғы уақытты көрсетіп қойыпты (күліп). Ал бізде ертеңгі күні пьесаның тұсаукесері болмақ. Сөйтіп, құлшынысымыз бәсеңдеп, «Құлагерді» көргісі келетін көрермен келмей қалатын болды деп у-шу болдық.
– Сонда «Құлагер» Берлин театрында қойылмады ма?
– Жоқ, сахналанды. Тек әдеттегідей залдың іші лықа толы емес, арнайы шақыртылған екі-үш көрерменнің алдында өнер көрсеттік (күліп). Сонымен қатар әлгі қателік жіберген ұйымдастырушылар, өзіміздің режиссер, дыбыс режиссері, оператор және режиссердің көмекшілері де көрермен қатарын толықтырып отырды. Бағымызға қарай, арнайы шақыртылған екі-үш көрерменнің біреуі журналист екен, сөйтіп ол біз туралы мақала жазды. Дегенмен бастапқыда олар да «Бізге бола пьеса қоясыздар ма?» деп таңғалғаны бар. Мұны естіген әріптестерім бастапқыда сахнаға шығып ойнаудан бас тартты. Ал мен шашым қысқа болғандықтан, көрерменге нағыз қазақ қызының бейнесін көрсету үшін Мюнхеннен жасанды шаш жапсырып, қос бұрым етіп өріп алғанмын. «Жігіттер, мені, менің осылай шаш жабыстырып алып, арнайы ізденген уақытымды сыйласаңдар, ойнай берейікші. Мюнхеннен Берлинге ат арытып келіп, осында бір апта репетиция жасадық. Менің де отбасым бар, жұмысым бар, соған қарамастан барлығын тастап, осы пьесада ойнау үшін осында келдім. Жақсылап қойылым жасайықшы» деп жүріп райынан қайтардым (күліп). Не дегенмен олар өзге ұлт өкілі болған соң, байыбына барып түсіне бермейді ғой, түптеп келгенде «Құлагер» – мен үшін қымбат қой. Оның үстіне, пьесада Құлагердің басының жарылғанын көрсету үшін қазақша ою-өрнекпен безендірілген тәрелкені жарып, жоқтау айтатын тұсым бар. Сахнаға шыққан сайын әртүрлі тәрелкені асықпай бояп, қазақша ою-өрнектер саламын. Қарап тұрсаң, тәрелкені безендіру де өнер, уақытыңды алады. Сөйтіп, әріптестеріме осыны да айтқан едім, менің тырысып жүргенімді көрген олар сахнаға шығуға бірауыздан келісе кетті (күліп). Негізі, бұл пьесамен көптеген қаланы аралауға болатын еді, алайда Иринаның жоспарлап қойған басқа жобалары басталып кетті. Десек те, алдағы уақытта мұны тағы да сахнаға алып шыққым келеді.
– Қазақфильм киностудиясы әзірлеген «Менің Жансүгіровым» атты деректі фильмге осы рөліңізден кейін шақырту алдыңыз ғой сонда?
– Иә, 2019 жылы фильм режиссері Айгүл Шер мені Мюнхеннен тауып алып, сол деректі фильмге атсалысуымды өтінді. Фильм демекші, айтуды ұмытып барамын. Жуырда «К11» атты сериалға түстім. Қазіргі таңда Мюнхенде тұратын қазақ режиссері Жәмилә Захаридің қысқа метражды фильміне түспекшімін.
– Есіміңіз Гүзел болғанға бастапқыда сізді өзге ұлт өкілі болар деп ой түйдім. Сондай-ақ әлеуметтік желідегі парақшаңызда өзіңіз жариялаған афишаларда Гүзел Жан деп жазылып жүр екен. Сонда Жан деген сіздің сахналық есіміңіз болды ғой?
– Жоқ, тегім – Жамықан. Есімімді естігенде көпшілігі сіз секілді ойлайды. Анамның есімі – Көгершін. Ал әкемнің есімі – Жақыпберді. Тек еуропалықтар тегімді айта алмайды, сол себепті қысқартып осылай жазып жүрмін. Ал есімімнің Гүзел деп аталуының өзіндік тарихы бар. Менің әкем – спорт шебері, спорт десе ішкен асын жерге қоятын жан. Жиырма үш жасында жазда пионерлер лагерінде жұмыс істеген. Сол лагерьде демалушылардың қатарында Гүзел деген генералдың қызы болған. Ал сол лагерьдің қасында әскери бөлім орналасқан. Бірде балалар шырт ұйқыда жатқанда әлгі әскери бөлімде борышын өтеп жүрген солдаттар Гүзелді кілемге орап, ұрлап әкетпекші болыпты. Мұны дер кезінде байқап қалған әкем әлгі қызды ұрлап бара жатқан солдаттармен төбелесіп, ақырында қызды босатып алып қалған. Содан осы есім әкемнің есінде қалып, мен өмірге келгенде сол қыздың құрметіне қоюды жөн көріпті.
– Естуімізше, Германия сахнасында қойылған «Құлагер» пьесасындағы жалғыз қазақ актриса екенсіз. Бірақ Германия жұртшылығы сіз туралы естіп-білгенімен, елде есіміңіз танылмаған секілді. Ол жаққа қай жылы көшіп кеттіңіз?
– Әңгімені әріден бастасам, мен алты жасымда Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернатқа қабылданып, аталған оқу ордасында он екі жыл бойы пианист және хор дирижері сыныбында оқыдым. Сосын 2000 жылы мектеп бітірген соң, өзім оқыған мамандық бойынша Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясына оқуға түстім. Онда бір жыл оқыған соң, оқуды Германияда жалғастыру туралы шешім қабылдап, ақыр аяғында осында келіп, бір жыл неміс тілі курсын оқығаннан кейін Мюнхендегі Рихард Штраус консерваториясына фортепиано класына түстім. Сонда оқи жүріп, қосымша Август Евердинг атындағы театр академиясына оқуға түсіп, осылайша екі мамандықты қатар оқып жүрдім. Дегенмен екеуін бірге алып жүру қатты қиын болды. Ол жақта қолдау көрсететін ешкім болмағандықтан, түнде жұмыс істеп, күндіз оқуға барып жүрдім.
– Фортепианошы мен хор дирижері мамандығын оқуға сонша жылын сарп еткен сіздің әртістікке бет бұруыңызға не түрткі болды?
– Не себеп дейсіз бе? Өйткені энергиям тасып тұр, сахнада ойнағым келеді. Оның үстіне, Еуропада хор дирижері мамандығының айтарлықтай тарихы жоқ, ал бізді мектепте Ресейден келген дәстүр бойынша оқытты. Сосын аталған мамандықты Еуропада көп жағдайда христиан дінімен байланыстырады. Бұл мамандықты игергендер кемінде шіркеуге барып жұмыс істей алады. Ал маған бұл жат нәрсе. Оның үстіне оқып жүргенде бос уақытым көп болды. Мюнхендегі консерваторияда оқу оңай болды, себебі ондағы бағдарламаны Алматыдағы мектепте меңгеріп тастағанмын. Осы ретте ерекше атап айтқым келетіні, осында келіп, елдегі А.Жұбанов және К.Байсейітова атындағы мектептер музыка жағынан мықты білім беретініне көзім жетті. Мысалы, осындағы консерваторияда емтихан жылына бір рет өткізіледі, мұны мен қазақша айтқанда «ойнап жүріп» тапсыратынмын. Ал Жұбанов мектебінде әр екі ай сайын емтихан тапсыруың қажет, сосын оқу жылының соңында үлкен концерт өткізесің. Содан соң жаңа оқу жылы басталғанда тағы емтихан тапсырып, жыл бойы жалпы саны он этюд ойнайсың. Ал Германияда бір жылда тек үш этюд ойнайсың, ал бұл музыкант үшін ештеңе емес. Сол себепті «екінші мамандықты игеруге күшім жетеді» деп актрисаның оқуын оқиын деп ойладым. Оның үстіне мектепте оқып жүргенде спектакльге қатысқаным бар. Жалпы, Жұбанов мектебінде сахнада өмір сүресің ғой. Осы бағалы тәжірибе үшін, мені әрі адам, әрі маман қылғаны үшін ол мектепке үнемі алғысымды айтып жүремін. Қазіргі күні қорымда жинаған білімім – он екі жыл бойы сол мектепте оқығанымның нәтижесі. Дегенмен Мюнхен консерваториясында оқу оңай болғанымен, академияда оқу қиынға соқты. Аталған академияға актриса мамандығына оқуға түскен студенттер актерлік шеберліктен бөлек, балет, африкалық би билеп, джаз айтып, сонымен қатар семсерлесу, жекпе-жек өнері секілді спортты меңгеріп, акробатика жаттығуларын жасауы керек екен. Ал Қазақстанның оқу жүйесінде ондай жоқ. Мұның барлығынан емтихан тапсыратынымды естіген елдегі әріптестерім таңғалып «Сендер жақта оқу неткен қиын!» дегені бар. Сөйтіп, оқуыма күніне он екі сағат уақытымды арнап жүрдім. Несін айтайын, жиырма бір жасымда балет билеуді бастадым ғой (күліп). Бірақ бара-бара оқуым қиындай бастаған соң, екі жылдан кейін ол оқудан шығып кеттім. Екі мамандықты қатар оқимын деп әбден жүдеп, соңында денсаулығым сыр берді. Алайда қаражат жағынан қиналған соң, Мюнхеннің қасында орналасқан Гарбадж қалалық театрына жұмысқа кірдім. Мұнда бір жыл сахнада өнер көрсеткен соң, консерваторияда диплом қорғау секілді жауапты жұмыс үшін аталған театрдағы жұмысымнан қол үзуге тура келді.
– Ал оқу бітірген соң немен айналыстыңыз?
– Оқу бітірген соң, жеке қойылым қоюмен айналыстым. Өзім әрі режиссер, әрі актриса, әрі музыкант қызметін атқарып, Мюнхеннің театрында бір актриса құрбым екеуміз екі қойылым қойдық. Сосын тұрмыс құрдым. Жолдасым – Қазақстанның тумасы. Кезінде отбасымен Германияға көшкен. Алғашында Мюнхенде танысқанда ол мені жапондық деп ойлап қалса, мен оны италиялық шығар деп ойлағанмын. Араласа келе Алматыдан екенімді айтқанымда, ол «ал мен Жамбылданмын» дегенде таңғалғаным бар. Жолдасымның, оның туған-туыстарының Қазақстанға деген құрметі ерекше. Таразға жиі барып тұрады, Қазақстанмен қатыстының барлығын ыстық ықыласпен еске алады. Тараз қаласы маңайында таулы жерлер көп қой, сол себепті олар осында көшер алдында жан-жағы таумен қоршалған Мюнхен қаласын әдейі таңдағандарын айтады. Сөйтіп, отбасылы болған соң, арнайы секция ашып, музыкадан сабақ бере бастадым. Сонымен қатар классикалық музыканы джазбен араластырып, Ким Чон тобында өзім пианист әрі әнші болып өнер көрсеттім. Аталған топпен әртүрлі елде өткен джаз фестивальдерге қатысып, еуропалық көрерменнің ықыласына бөлендік. Топ құрамында бір жарым жыл өнер көрсеттім де, кейінгі жеті жыл тек музыкадан сабақ бердім. Сосын Қазақстанда туған, соңғы он бес жыл бойы Германияда тұрып жатқан мықты режиссер Ирина Миллердің «Құлагер» пьесасында ойнау бақыты бұйырды. Мұнда сегіз ай бойы өнер көрсеткен соң, кабарэ шоу жасауды қолға алдым, себебі Мюнхен жұртшылығы комедияға негізделген мұндай шоуларды жақсы көреді. Карантинге кеткенге дейін сол шоумен айналыстым, ал қазіргі таңда пандемия салдарынан үйде отыруға мәжбүр болғандықтан, ұстаздығымды қайта қолға алып, фортепианодан онлайн курс өткізіп жүрмін.
– Тағы бір естігенім, Мюнхенде тұратын қазақ балалардың басын қосып, хор құрыпсыз. Сонымен қатар олардың қатысуымен сахналық қойылым жасапсыз. Бұл кімнің бастамасы болды?
– Мюнхенде Түркия және Қытайдан келген қазақтар көп. Мұндағы қазақ балалардың музыкамен айналыспайтынын, әртістік шеберлік секілді үйірмелерге қатыспайтынын байқадым. Бірде менімен кездескенде олар «Сіз айналысып жүрген өнермен шұғылдануға қызығушылығымыз бар» деп өз тілектерін айтты. Сөйтіп, еш ақы сұрамай, оларды тоғыз ай бойы музыкаға баулып, Мюнхен қаласының 850 жылдығына орай концертке қатыстырдық, сонымен қатар, олармен бірігіп бір сахналық қойылым қойдық.
– Жоғарыда өзіңіз айтып өткендей сегіз ай бойы сахнада ойнаған «Құлагер» пьесасына қалай шақырту алдыңыз?
– Мюнхендегі бір қазақ отбасының үйінде Болат Атабаевпен кездейсоқ кездесіп қалдым. Өзімді таныстырған соң, сахнаға қайта оралғым келіп жүргенін айттым. Сосын ол кісі Кельнде Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасы сахналанғалы жатқанын, режиссермен хабарласып, бағымды сынап көру керек екенін айтты. Кельнге барып, сол пьесаны қоюға жауапты мамандардың алдынан сынақтан өтіп, қазақ тілінде әндер мен өлеңдер айттым. Сөйтсем, «Құлагерде» ойнайтын жалғыз қазақ актриса мен екенмін. Менімен бірге бұл қойылымда грек, украиндық және неміс әртістер өнер көрсетті. Жалпы, аталған пьеса арт театр концепциясы бойынша жасалған, яғни мұнда қатып қалған белгілі бір рөл жоқ, төртеуіміз рөлдерімізді ауыстырып отырдық. Қазақстаннан тапсырыспен камзол мен қазақ көйлегін арнайы алдырттым. Режиссер қойылымды неміс тілінде қойды, десек те арасына қазақ тіліндегі сөйлемдерді қостық. Қойылымға кіріктірілген Ақан серінің «Балқадиша», «Маңмаңгер» әнін өзім айтып шықтым. Сахнадағы әріптестерім де менімен бірге «Маңмаңгерді» шырқады. Олар маған әннің сөзін неміс тілінде жазып беруімді өтініп, ақырында жаттап алды. Жалпы, «Құлагерді» шетелдік сахнаға алып шығу ұмытылмас әсер сыйлады. Мұны сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Тіпті, Мюнхеннен киіз үйді жабдықтауға қажетті керек-жарақтың барлығын тауып, кәдімгі қазақтың ауылын жасақтап, сахна декорациясына ерекше мән бердік.
– Аталған қойылымда тек әртіс, әнші емес, сонымен қатар музыка, би жағынан да көмектескен боларсыз?
– Иә, музыкалық сүйемелдеуге көмектестім. Сосын әріптестеріме қазақ жігіттерінің биін үйреттім. Олардың қамшыны екі бүктеп ұстап, секіріп билегенін көрсеңіз ғой?! Өзім де бір әртіспен қазақ биін биледім. Залда отырған көрермендер «Өзге ұлт өкілдері қазақтың биін қалайша осылай нақышына келтіріп билейді?!» деп таңғалып, олардың бұл шеберлігіне қол шапалақтап, ыстық лебізін білдіріп жатты. Ал пьеса соңында Құлагерге қастандық жасап, басынан ұрып өлтіргенін бейнелейтін көріністі көрген көрерменнің эмоциясын көрсеңіз сіз...Сөйтіп, көрерменді бір жылатып, бір күлдіріп, сырт жақта үлкен резонанс болды. Әсіресе, қойылым барысында Кельнде тұратын қазақтардың жылап отырғанын байқадым. Қойылым біткен соң, Кельндегі қазақ диаспорасының жетекшісі, елу жас шамасындағы аға қасыма келіп: «Қалқам, мен Түркияда туған қазақпын. Атажұртта болдым. Бірақ бүгін мына қойылымды көріп отырып бірінші рет қазақ болып туғаныма қуандым...», – деп ағынан жарылды.
– Сегіз ай ішінде «Құлагер» пьесасы Кельннен бөлек Германияның қай қалаларында қойылды?
– Осы тұста сізге бір қызықты айта отырайын. Кельнде көрерменнің ықыласына бөленген бұл пьесаны Германия астанасы Берлиннің сахнасына алып шыққымыз келді. Сөйтіп, алты айдан кейін, сахна жабдықтарымызды тиеп алып, артынып-тартынып Берлинге келіп, репетиция жасадық. Бірақ біз үлкен қателік жібердік.
– Қандай қателік?
– Ұйымдастырушылар Берлиннің көшелеріне біздің пьесаның афишасын көптеп іліпті. Репетиция аяқталған соң, ұжыммен бірге театрдың қасында ілулі тұрған афишаның қасына тұрып фотоға түстік. Сосын сол түскен сурет арқылы афишада өрескел қате жіберілгенін байқап, көңіл күйіміз түсіп қалды. Афиша жасауға жауапты мамандар қойылымның өтетін уақытын қате жазып, бір ай бұрынғы уақытты көрсетіп қойыпты (күліп). Ал бізде ертеңгі күні пьесаның тұсаукесері болмақ. Сөйтіп, құлшынысымыз бәсеңдеп, «Құлагерді» көргісі келетін көрермен келмей қалатын болды деп у-шу болдық.
– Сонда «Құлагер» Берлин театрында қойылмады ма?
– Жоқ, сахналанды. Тек әдеттегідей залдың іші лықа толы емес, арнайы шақыртылған екі-үш көрерменнің алдында өнер көрсеттік (күліп). Сонымен қатар әлгі қателік жіберген ұйымдастырушылар, өзіміздің режиссер, дыбыс режиссері, оператор және режиссердің көмекшілері де көрермен қатарын толықтырып отырды. Бағымызға қарай, арнайы шақыртылған екі-үш көрерменнің біреуі журналист екен, сөйтіп ол біз туралы мақала жазды. Дегенмен бастапқыда олар да «Бізге бола пьеса қоясыздар ма?» деп таңғалғаны бар. Мұны естіген әріптестерім бастапқыда сахнаға шығып ойнаудан бас тартты. Ал мен шашым қысқа болғандықтан, көрерменге нағыз қазақ қызының бейнесін көрсету үшін Мюнхеннен жасанды шаш жапсырып, қос бұрым етіп өріп алғанмын. «Жігіттер, мені, менің осылай шаш жабыстырып алып, арнайы ізденген уақытымды сыйласаңдар, ойнай берейікші. Мюнхеннен Берлинге ат арытып келіп, осында бір апта репетиция жасадық. Менің де отбасым бар, жұмысым бар, соған қарамастан барлығын тастап, осы пьесада ойнау үшін осында келдім. Жақсылап қойылым жасайықшы» деп жүріп райынан қайтардым (күліп). Не дегенмен олар өзге ұлт өкілі болған соң, байыбына барып түсіне бермейді ғой, түптеп келгенде «Құлагер» – мен үшін қымбат қой. Оның үстіне, пьесада Құлагердің басының жарылғанын көрсету үшін қазақша ою-өрнекпен безендірілген тәрелкені жарып, жоқтау айтатын тұсым бар. Сахнаға шыққан сайын әртүрлі тәрелкені асықпай бояп, қазақша ою-өрнектер саламын. Қарап тұрсаң, тәрелкені безендіру де өнер, уақытыңды алады. Сөйтіп, әріптестеріме осыны да айтқан едім, менің тырысып жүргенімді көрген олар сахнаға шығуға бірауыздан келісе кетті (күліп). Негізі, бұл пьесамен көптеген қаланы аралауға болатын еді, алайда Иринаның жоспарлап қойған басқа жобалары басталып кетті. Десек те, алдағы уақытта мұны тағы да сахнаға алып шыққым келеді.
– Қазақфильм киностудиясы әзірлеген «Менің Жансүгіровым» атты деректі фильмге осы рөліңізден кейін шақырту алдыңыз ғой сонда?
– Иә, 2019 жылы фильм режиссері Айгүл Шер мені Мюнхеннен тауып алып, сол деректі фильмге атсалысуымды өтінді. Фильм демекші, айтуды ұмытып барамын. Жуырда «К11» атты сериалға түстім. Қазіргі таңда Мюнхенде тұратын қазақ режиссері Жәмилә Захаридің қысқа метражды фильміне түспекшімін.
– Есіміңіз Гүзел болғанға бастапқыда сізді өзге ұлт өкілі болар деп ой түйдім. Сондай-ақ әлеуметтік желідегі парақшаңызда өзіңіз жариялаған афишаларда Гүзел Жан деп жазылып жүр екен. Сонда Жан деген сіздің сахналық есіміңіз болды ғой?
– Жоқ, тегім – Жамықан. Есімімді естігенде көпшілігі сіз секілді ойлайды. Анамның есімі – Көгершін. Ал әкемнің есімі – Жақыпберді. Тек еуропалықтар тегімді айта алмайды, сол себепті қысқартып осылай жазып жүрмін. Ал есімімнің Гүзел деп аталуының өзіндік тарихы бар. Менің әкем – спорт шебері, спорт десе ішкен асын жерге қоятын жан. Жиырма үш жасында жазда пионерлер лагерінде жұмыс істеген. Сол лагерьде демалушылардың қатарында Гүзел деген генералдың қызы болған. Ал сол лагерьдің қасында әскери бөлім орналасқан. Бірде балалар шырт ұйқыда жатқанда әлгі әскери бөлімде борышын өтеп жүрген солдаттар Гүзелді кілемге орап, ұрлап әкетпекші болыпты. Мұны дер кезінде байқап қалған әкем әлгі қызды ұрлап бара жатқан солдаттармен төбелесіп, ақырында қызды босатып алып қалған. Содан осы есім әкемнің есінде қалып, мен өмірге келгенде сол қыздың құрметіне қоюды жөн көріпті.
Әңгімелескен
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
