ەكىنشى تولقىن «ەلەسى»
عالىمداردىڭ ۆيرۋس تۋرالى بولجامى كوڭىل كونشىتپەيدى، ال كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا ءالى تابىلعان جوق. الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى دە ۆيرۋستىڭ ءبىرىنشى تولقىنىنان ۇلكەن شىعىنمەن شىقتى. پاندەميا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە ەكونوميكاسىنا اسەر ەتتى، ال دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرى سۋ بەتىنە قالقىپ شىقتى. وسىنى ەسەپكە العان مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ كوروناۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنىنا دايىن بولۋ قاجەتتىگىن جانە سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قىزمەتتىڭ جۇمىسىن كۇشەيتۋ كەرەگىن قاداپ ايتقان بولاتىن.
كوروناۆيرۋستىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنىڭ شارىقتاۋ شەگى حالىقتى ءبىراز ابىرگە سالدى. ناۋقاستاردىڭ اۋرۋحاناعا سىيماي ءدالىزدە جاتقانى، جاساندى تىنىس الدىرۋ اپپاراتتارى مەن ءدارى-دارمەكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سوزىلمالى اۋرۋى بار ەگدە جاستاعى ادامدار اراسىنداعى ءولىم جيىلىگى مەن ناۋقاستار سانىنىڭ وسۋىنە الىپ كەلدى. كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى كوبەيدى. اۋرۋحاناعا سىيماعان ناۋقاستار ءۇي جاعدايىندا ەمدەلگەندىكتەن، ءبىر وتباسىندا جاپپاي بىرنەشە ادام اۋىرعان جاعداي دا كوبەيە ءتۇستى. ەلىمىزدە يتاليا ستسەناريى قايتالانىپ، جۇرت قالاي ەمدەلۋدىڭ جولىن ءبىلمەي داعدارىپ، ءتىپتى حالىقتىق ەمدەۋ ءتاسىلدەرىن قولدانا باستادى. قاراپايىم قورعانىش قۇرالدارى مەن پاراتسەتامول تاپپاي قينالعان ەلدىڭ ۋ-شۋى بىرازعا دەيىن باسىلمادى. ۆيرۋس جۇقتىرعاندار دەرتىنە شيپا تاپپاي ابدىراعاندا ءدارى-دارمەك تولعان قويما ءتۇسىرىلگەن ۆيدەو كەڭ تاراپ، حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزدى. كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەستە تۋىنداعان قيىندىقتارعا بايلانىستى تەرگەۋ جۇرگىزىلىپ، الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورى مەن «سق-فارماتسيا» باسشىلارى قىزمەتتەن بوساتىلعانى ەسىمىزدە.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى وسىنداي جۇيەسىزدىك پەن ولقىلىق ەلىمىزدە پاندەميامەن كۇرەس شارالارىنىڭ ءتيىمسىز جۇرگىزىلگەنىن كورسەتتى. ناتيجەسىندە ەلجان ءبىرتانوۆ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، بۇل قىزمەتكە الەكسەي تسوي تاعايىندالدى. ەلىمىزدە ىندەت تارالىپ، كارانتين جاعدايى ەنگىزىلگەلى بەرگى التى اي ءىشىندە ءمينيستردىڭ جاڭادان تاعايىندالىپ، مەملەكەتتىك باس سانيتاردىڭ ءۇش رەت اۋىسۋى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە تۇبەگەيلى رەفورما ەنگىزىلۋى كەرەگىن ءدالەلدەي تۇسكەندەي.
2019 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قازاقستاننىڭ باس مەملەكەتتىك سانيتار دارىگەرى بولىپ تاعايىندالىپ، كوكتەمدە كوروناۆيرۋستىڭ كەلگەنىنە «ءسۇيىنشى سۇراعان» جانداربەك بەكشين ەلىمىزدە توتەنشە جاعداي جاريالانا سالا قىزمەتىنەن بوساتىلدى. بەكشيننىڭ ورنىنا تاعايىندالعان ايجان ەسماعامبەتوۆا دا قىزمەتىندە ۇزاق تۇراقتامادى، باس سانيتار قىزمەتىن بار-جوعى التى اي اتقاردى. پاندەميانىڭ ءبىرىنشى تولقىنى ەڭسەرىلگەننەن كەيىن ايجان ەسماعامبەتوۆا دا قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، جاقىندا مەملەكەتتىك باس سانيتار دارىگەر قىزمەتىنە ەرلان قياسوۆ تاعايىندالدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى وسىنداي جاعدايلار «قازاقستاندا كوروناۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنى قاشان بولادى؟»، «ءبىرىنشى تولقىن كەزىندەگى قاتەلىكتەر قايتالانباي ما؟»، «دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى جاڭا تولقىنمەن كۇرەسۋگە قاۋقارلى ما؟» دەگەن زاڭدى ساۋالداردى تۋىنداتادى. بۇل ورايدا دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي تسوي: – «شامامەن قاراشا مەن جەلتوقسان ايلارى كەزەڭىندە ءوسىم بولۋى مۇمكىن دەپ وتىرمىز. بۇل ەكىنشى تولقىننىڭ ورىن الۋى مۇمكىندىگىمەن، وتكىر رەسپيراتورلىق ۆيرۋستىق ينفەكتسيالاردىڭ جانە تۇماۋدىڭ ورشۋىمەن بايلانىستى»، – دەپ بولجام ايتتى. ەكىنشى تولقىنعا قاتىستى پىكىرىمەن بولىسكەن مينيستر بۇگىندە ەلىمىزدە 4،8 مىڭ ناۋقاس اۋرۋحانالاردا كوروناۆيرۋس پەن پنەۆمونيادان ەمدەلىپ جاتقانىن مالىمدەدى.
قازىر ەلىمىزدە ىندەتتىڭ تارالۋى تۇراقتاپ، ناۋقاستار سانى ازايدى. كوروناۆيرۋستىڭ ءبىرىنشى تولقىنى كەزىندە ءبىر تاۋلىكتە ورتا ەسەپپەن شامامەن 1،5 مىڭ ادام ىندەت جۇقتىرعان بولسا، بۇگىندە بۇل كورسەتكىش ونداعان ەسە تومەندەگەن. بىراق بۇل ارقانى كەڭگە سالۋعا بولادى دەگەن ءسوز ەمەس. ۆيرۋستىڭ جاڭا تولقىنى باستالسا، حالىق قايتادان ءۇي جاعدايىندا ەمدەلىپ، بۇل ناۋقاستار سانىنىڭ كۇرت ارتۋىنا الىپ كەلمەي مە دەگەن كۇماندى وي سانادا ەرىكسىز قىلاڭ بەرەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ 11 وبلىس ورتالىعىندا 2،5 مىڭ توسەك-ورىنعا ارنالعان 12 مودۋلدىك جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلەدى. بۇگىندە ەلىمىزدەگى مەديتسينالىق مەكەمەلەر ءبىر مەزەتتە 70 مىڭ توسەك-ورىن دايىنداۋعا قاۋقارلى. ونىڭ ىشىندە 3 مىڭعا جۋىق جان ساقتاۋ ءبولىمى بار. 19 066 ينفەكتسيالىق توسەك-ورىننىڭ بۇگىندە 15 پايىزىندا ناۋقاستار ەم الىپ جاتىر. بىراق ءبىر كۇندە اياق استىنان 30-35 مىڭ ادام اۋىرىپ قالسا، كارانتين شەكتەۋلەرى ەنگىزىلەدى.
مينيستر كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا تولقىنىنا وتكىر رەسپيراتورلىق ۆيرۋستىق ينفەكتسيالاردىڭ جانە تۇماۋدىڭ ءورشۋى اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى. اتالعان ۆيرۋستارعا كوروناۆيرۋس قوسىلسا، جاعداي ءتىپتى ۋشىعا تۇسەدى. وسى رەتتە تۇماۋعا قارسى ەكپە بيىل ەكى اپتا بۇرىن باستالدى. بۇل باعىتتا تۇماۋعا قارسى 2 ميلليوننان استام دوزا ساتىپ الىنعان، بۇل حالىقتىڭ 11 پايىزىن ەكپەمەن قامتاماسىز ەتۋگە جەتكىلىكتى.
پاندەميا جاعدايى مەديتسينا سالاسىندا كادر جەتىسپەۋشىلىگىن، اسىرەسە ەپيدەميولوگ مامانداردىڭ ازدىعىن كورسەتتى. ۆيرۋستىڭ جاڭا تولقىنىنا دايىندىق جايىن پىسىقتاعان دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ رەسمي وكىلى باعدات قوجاحمەتوۆ مەديتسينا كادرلارىن قايتا دايارلاۋ كۆوتاسى بويىنشا وسى جىلدىڭ 1 تامىزىنان باستاپ 45 ەپيدەميولوگپەن تولىققانىن جانە 1 قاراشاعا دەيىن تاعى دا 205 ەپيدەميولوگ پەن 165 جەدەل مەديتسينالىق جاردەم دارىگەرىمەن تولىعاتىنىن جەتكىزدى.
كوروناۆيرۋستىڭ ءبىرىنشى تولقىنى كەزىندە ەلىمىزدە ينفەكتسيانى ەمدەۋگە ارنالعان ءدارى-دارمەكتەر تاپشىلىعى قاتتى سەزىلدى. جاپپاي اۋىرۋدان قورىققان حالىق اۋرۋحانادا ساعاتتاپ كەزەكتە تۇرىپ، دارىگەردىڭ نۇسقاۋلىعىنسىز انتيبيوتيكتەردى كوپتەپ ساتىپ الدى. ال دەرتىنەن داۋا ىزدەگەن ناۋقاسقا ءدارى جەتپەي جاتتى. ءدارى-دارمەك تاپشىلىعى سەزىلمەي مە دەگەن ساۋالعا رەسمي وكىل جاڭا تولقىنعا جالپى سوماسى 8،2 ملرد تەڭگەگە ءدارى-دارمەك ساتىپ الىنعانىن جەتكىزدى. حالىق اراسىندا سۇرانىسقا يە 44 ءتۇرلى ءدارى-دارمەك ءتىزىمى جاسالعان. ايماقتاعى اعايىن دا ءدارى-دارمەكتەن قاعىلمايدى، سونىمەن قاتار اۋىلدىق جەرلەردەگى العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتەتىن مەكەمەلەر-ءدىڭ جاعدايى باقىلاۋدا دەپ سەندىردى رەسمي وكىل.
باعدات قوجاحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، ۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنىنا دايىندىق 100 پايىزعا جاقىن. ينفەكتسيالىق توسەك-ورىندار، ءموبيلدى بريگادالار، اۋرۋحانالار، ەمحانالار، ءدارى-دارمەك قورى قامتاماسىز ەتىلگەن.
لايىم، ۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنى بولماي-اق قويسىن دەپ تىلەيمىز. وتكەننەن العان تاجىريبەمىز ساباق بولۋى ءتيىس. قاۋىپ-قاتەرگە دەگەن دايىندىعىمىز وزىمىزدەن باستالاتىنىن دا ۇمىتپاعانىمىز ءجون-اۋ.
