Байытамын деп қалтасын қақты
Қытайдың өз тұрғындарының әл-ауқатын арттыруға бағытталған қадамдары соңғы уақытта, керісінше, қытайлықтардың қалтасын қағып барады. Мәселен, Пекинде тұратын Ванн отбасы ауадағы шаң-тозаңның салдарынан балаларының денсаулығы сыр бере бастағандықтан, үйлеріне ауаны сүзгіден өткізетін жаңа қондырғы орнатуға мәжбүр болған. Құны 4300 АҚШ долларын құрайтын вентиляциялық жүйе сырттағы ауаны тазалап, үйдің ішіне айдап отырады. Сондай-ақ, үйдегі әр бөлмеге ауа тазартқыштар қойылған. Мұндай құрылғымен сегіз бөлмені толық жабдықтау үшін 7 200 АҚШ долларын жұмсаған. Ауа тазартқыштарды айына бір рет ауыстырып тұру керегін ескерсек, оған тағы 430 долларды қосыңыз. Таза ауамен тыныстап, таза су ішкісі келетін отбасы су сүзгісі үшін 300 доллар және себезгі сүзгілері үшін 1000 доллардан астам қаражат шығындапты. Ал Қытайдағы дәулеті тасыған отбасылар сапалы ауа мен таза су жөнінде кеңес берумен айналысатын Environment Assured секілді компаниялардың қызметін пайдаланады. Аталмыш компания өз клиенттеріне тұрғын үйлер мен кеңселердегі ауа құрамындағы токсиндердің үлесін анықтап береді. Environment Assured-тің вице-президенті Алекс Кукордың айтуынша, компания қызметтерінің толық пакетін 15 мың долларға сатып алуға болады. Ауаның ластану деңгейі Қытайда тұрғын үй құнының құбылуына да ықпал етуде. Мәселен, үйлері ауа тазартқыш жүйемен жабдықталған Бейжіңнің MOMA кешеніндегі пәтерлердің құны 3 млн доллардан асып жығылады. Бұл қаланың тозаңды аумағындағы көлемі дәл сондай пәтерлердің бағасынан шамамен алты есе қымбат. Тұрғын үйдің аумағынан тыс жерлерде де шығындар аз емес. Жылдық оқу ақысы 37 мың АҚШ долларын құрайтын Бейжің халықаралық мектебі шаң-тозаң кезінде балалардың алаңқайда алаңсыз әрі қауіпсіз ойнауына мүмкіндік беретін қысымды күмбездер орнатты. Оның құны – 5 млн доллар. Арзан емес. Соған қарамастан, оқушы тартуды көздейтін өзге білім мекемелері де осы мектептің үлгісі бойынша күмбездер орнатуды қолға ала бастады. Денсаулықтарына қатты алаңдайтын бейжіңдіктер өндірушілерге арнайы тапсырыс беріп, үйге экологиялық таза өнімдерді алдыруды әдетке айналдырған. Мәселен, «Тонидың фермасы» деп аталатын шаруа қожалығының тауарларын жыл бойы үздіксіз тұтыну үшін олар 3400 доллар төлеуі шарт. Ферма қызметкерлері тапсырыс берушінің үйіне аптасына екі рет 3 келі табиғи азық-түлік жеткізіп беріп тұрады. Тынысты тарылтқан түтіннен қашып құтылу үшін шекара асып кететін қытайлықтар да аз емес. Бірақ өзге мемлекеттерде де ауа мен судың, тағамның жағдайы жетісіп тұрған жоқ. Ұлыбританияда сығымдалған таза ауаның бір құтысы үшін 115 АҚШ долларын төлеуге тура келеді. Ластануға қарсы жақпалардың құны 100 доллардың айналасында. Сондай-ақ, нарықта бөлменің тозаңын сорып алатын қымбат бойтұмарлар бар. Мемлекеттің экономикалық дамуы миллиондаған адамның материалдық жағдайын оңалтқанымен, елдің жедел индустриялануы арқасында байыған Қытайдың ең ауқатты адамдары өндірістік ластанудан өздерін қорғауға дәрменсіз. «Бұл мәселе расында да елді тығырыққа тіреп тұр. Мемлекеттің бүкіл аймағындағы ауаның ластануы Қытайдың әлеуметтік тұрақтылығына қауіп төндіре бастады», − дейді Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығының маманы Барбара Финамор. Өткен жылы Чэнду қаласында өткен экологиялық наразылық акциясы маманның бұл сөзіне дәлел бола алады. Абырой болғанда, жергілікті билік шеруге шыққан тұрғындарды ың-шыңсыз таратып үлгерген еді.Қазақстан – Орталық Азиядағы ауасы ең лас мемлекет
Өкінішке қарай, біз де қоршаған ортаның тазалығымен мақтана алмаймыз. Өткен жылы британдық The Eco Experts ұйымы жүргізген зерттеу нәтижесінде Қазақстан ауаның ластануы жөнінен Орталық Азия «көшбасшысы» деп танылды. Ал әлем бойынша 9-орыннан көріндік. Соңғы жылдары елімізде өнеркәсіп пен өңдеуші кәсіпорындар, жылу-энергия орталықтары және де көлік түрлерінің саны артқан сайын олардың ауа қабатына шығаратын улы газдары көбеймесе, азайған жоқ. Статистикалық мәліметтерге жүгінетін болсақ, Қазақстан бойынша жыл сайын атмосфераға түрлі стационарлық көздерден 2,5 миллион тоннадай, ал бір ғана көліктердің улы газдарынан 1 миллион тоннадан асатын зиянды заттар шығарылады екен. Еліміздің көптеген қалаларында және өнеркәсіп кәсіпорындары көбірек шоғырланған аймақтарда атмосфералық ауа сапасының жағымсыз жағдайларының қалыптасқандығы және сол жерлердегі халықтың денсаулығына қауіп тудырып отырғандығы да жасырын емес. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының мәліметтері бойынша, 2017 жылы еліміздің ірі қалаларында атмосфералық ауаның жоғары ластануының 990, ал экстремальды, яғни аса қауіпті ластанудың 98 оқиғасы тіркеліпті. Атап айтқанда, бір ғана Атыраудың өзінде ауа қабатының жоғары ластануының 357 оқиғасы және өте жоғары ластануының 75, Өскеменде жоғары ластанудың 419 және өте жоғары ластанудың 18 оқиғасы тіркелген. Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламасының сарапшылары жариялаған мониторингке сәйкес, қазір халқымыздың 5 миллионға жуығы немесе шамамен 30 пайызы еліміздің атмосфералық ауасы ластанған, ал 2 миллиондай қазақстандық ауаның ластану деңгейі өте жоғары өңірлерде өмір сүруде. Биылғы қыста Теміртау қаласы мен қала аумағына «қара қардың» жауғаны көптің наразылығын туғызды. Жергілікті билік және қаладағы ірі кәсіпорындардың басшылығы жоққа шығаруға тырысқанымен, мамандарың зерттеуі бұл ауаға шығарылған зиянды өндірістік қалдықтардың әсері екенін дәлелдеп берді. Сынамаларды тексеру нәтижесі қардың құрамында көміртегі, темір мен күйе барын көрсетті. Сонымен қатар, жұмыс тобы қала аумағында ауаның 77 пайызын металлургиялық комбинаттан шығарылатын қалдықтар ластағанын мәлімдеді. Алматы қаласының атмосфералық ауа бассейнінің сапасы да бүгінгі күннің өзекті әрі өте күрделі мәселесіне айналды. Quality of Living Survey халықаралық сараптау орталығының мәліметтеріне қарағанда, Алматы қоршаған ортаның тазалық деңгейі бойынша әлемдегі 230 ірі қаланың ішінде 176-орынды иемденген. Бірақ әлгі 230 қаланың көбінде он миллионнан астам тұрғын бар. Біздің қаланың халқы екі миллионға да толмайтынын, өндіріс орындары да олардыкінен айтарлықтай аз екенін ескерсек, бас қатыратын мәселе көп секілді. Қытайлықтар секілді құтылап таза ауа сатып алатын күн біздің де басымызға тумас үшін қоршаған ортаны қорғау қамына күн созбай кірісу керек.