Құнсызданудан қалқан – сом алтын
Бағалы металдар нарығының болашағын бағамдаған сарапшылардың пікірінше, алтын өндірісін дамытуға деген ынта соңғы жылдары тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің көптеген елдерінде артып отыр. Бұған әлемдік қаржы нарығында тұрақсыздықтың орын алуы себеп. Көптеген елдердің ұлттық валюталары әлсін-әлсін құнсыздануда. Тіпті, ақшасы мығым саналып келген Қытайдың өзі соңғы кездері долларға қатысты юань бағамын әлсіретуге мәжбүр болды. Ұлыбританияның Еуропа одағынан шығуы еуро мен фунт стерлингтің бағамын құбылтты. Мамандардың айтуынша, екеуі де өздерінің салмақты орындарын жоғалтып алуы ғажап емес. Халықаралық сарапшылар АҚШ долларының шарықтауы да өз шегіне жетті дегенді жиі айтып жүр. Қысқа күнде қырық құбылған валюталардың келешегіне күмән көбейгендіктен, нарық ойыншылары қаржыны сақтаудың тиімді жолы ретінде алтынды таңдауда. Әлемнің әр түкпірінде қаржыны алтынға инвестициялау үдерісі артып келеді. Сарапшылардың айтуынша, алтынды өз қаражаттарын сақтауды көздеген инвесторлар мен мемлекеттердің орталық банктері ғана тұтынбайды. Алтынның негізгі тұтынушысы – зергерлік бұйымдар өнеркәсібі, яғни оның қызметін пайдаланатын қарапайым халық болып табылады. Соңғы кездері миллиардтаған тұрғыны бар Қытай мен Үндістан экономикаларының көтерілуі осы елдер халқының тұрмысы мен әл-ауқатын жақсартып, олардың алтынға деген қызығушылығын арттыра түсуде. Демек, мамандардың пікірінше, Қытай мен Үндістанның алтын мен бағалы металдардан зергерлік-әшекейлік бұйымдар шығару өнеркәсібі күрт дамып, алдағы уақытта алтынға деген сұранысты қазірге қарағанда әлдеқайда арттыра түсуі мүмкін. Қазақстандық зергерлер де мысқалдап алтын сатып ала бастады. Ұлттық банк пен Индустрия министрлігі зергерлерді қолдау мақсатында жылына 300 келі алтын сату туралы шешім қабылдады. Бағалы металдың құны Лондон биржасындағы бағаммен сатылады. Осылайша, зергерлердің эксклюзив бұйымдарды жасауына мейлінше жағдай жасалмақ. Өйткені шикізаттың тапшылығынан бір кездері бұл сала біраз кенжелеп қалған еді. Егемендігімізді алып, төл мұрамызды жаңғыртуға ден қойғалы бері қолдан жасалған зергерлік бұйымдарға сұраныс артқанын аңғаруға болады. 2017 жылдың мамыр айынан бастап Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктер арқылы салмағы 10, 20, 50 және 100 грамдық алтын құймаларды сатылымға шығаруы да алтын нарығындағы алыс-берісті ұлғайтты. Бұл құймалардың сынамасы – 999,9. Олар Қазақстанның ақша сарайында өндіріледі. Алтын құймаларды сатуды алғашқылардың бірі болып «Халық банкі», «Еуразиялық банк» және «Цеснабанк» қолға алды. Қазақстанның Халық банкі өткен жылдың 1 маусымы мен 31 желтоқсаны аралығында құны 600 миллион теңгеге тең 46,2 келі тазартылған алтын сатқан. Халық арасында әсіресе, 10 грамдық миниқұймаларды сатып алуға сұраныс жоғары. Банк былтыр 613 дана 10 грамдық алтын құйма сатқан. Ал 20 және 50 грамдық алтын құймалардың 213 және 163 данасы сатылған. Ұлттық банк алтын құймаларды ақша айырбастау пункттерінде де сатылымға шығаруды ұсынған. Егер ұсыныс қолдау тапса, алтынға елдің қолжетімділігі арта түспек. Осы күнге дейін өз жинақтарын түрлі валютамен сақтап, олардың тұрақсыздығына алаңдағандардың біразы алтын құймаларға ауысары анық.Алтын ұрлығы азаяр емес
Еліміз бағалы металдар өндірісін ұлғайтып, халықаралық резервтегі алтын қорын ұлғайтуға күш салуда. Алайда мемлекеттің қаншама байлығы жасырын алтын қазушылардың есесінде кетіп жатқаны қынжылтады. Қазақстанда кеніштен алтын ұрлау дерегі азаймай тұр. Соңғы бес жылда 19 мың адам алтын ұрлығымен ұсталған. Бұл ұрлық үстінде ұсталғандары, ал сытылып кеткендері қаншама?! Солардың кесірінен 2014-2015 жылдары алтын кеніштерінен 9 миллиард теңгенің өнімі алынбай қалған. Өкініштісі, байып кетем деп, майып болғандардың да саны аз емес. 2015 жылы өмірін қатерге тігіп, жер астына түскен 6 адам көз жұмды. Алтын ұрлығы еліміздегі ең ірі кеніштердің бірі – Ақмола облысындағы Степногор ауданында жиі тіркеледі. Мәселен, өткен жылдың наурыз айында бір күндік рейд барысында ішінде алтын ұрлаған 63 адам қолға түскен. Бұдан бөлек, 2017 жылдың алғашқы 3 айының өзінде Степногорск қаласына қарасты Ақсу және Бестөбе кенттеріндегі полиция бөлімшесіне құрамында алтыны бар руданы ұрлаумен айналысқан 800 адам жеткізілген. Степногор қаласына Ақмола облысының аумағынан ғана емес, көрші облыстардан да оңай олжа іздеп келетіндердің қарасы көп. Сондықтан жол-патрульдік полиция қызметкерлері арнайы алдын алу шарасы барысында автокөліктерді жіті тексеріп отырады. Соңғы бес жылдың статистикасы мыңдаған адамның алтын ұрлығына қатысқанын көрсетеді. Кенішке ұрлыққа түсуді баюдың төте жолы деп білетіндер қап-қап руданы жасырын цехтарға өткізеді. 2016 жылдан бері елімізде ұрланған алтынды өңдейтін осындай 75 цех әшкереленіп, 500 тонна шикізат тәркіленген. Мамандардың айтуынша, алтын ұрлығының дендеуіне заңның осалдығы себеп. Алтын ұрлаушылардың көбісі қылмыстық жазаға тартылмаған. Мәселен, соңғы бес жыл ішінде «Қазақалтын» концернінің нысандарынан алтын руда өндірген немесе ұрлаған 20 мыңнан астам алтын іздеуші ұсталған. Алайда олардың бір де біреуі қылмыстық жауапқа тартылмаған, небары 1 пайызы ғана әкімшілік жауапқа тартылған. «Қазақалтын» бас директоры Евгений Балашовтың пікірінше, мұндай жауапсыздық алтын іздеушілердің аранын ашып, небір бассыздыққа итермелейді. «Кейде барлығы қарақшылық кейпінде болады. 2016 жылы осындай бір оқиғада адамдар карьерге басып кіріп, күзетші мен тоқтатпақ болған адамдарды соққыға жыққан. Ұрланған 14 келі алтынның құны – 560 мың АҚШ доллары», – дейді ол. Қылмысқа қауіпсіздік қызметінің қызметкерлері қатысатын кездер де болған көрінеді. Мысалы, 2016 жылдың қыркүйегінде күзет бастығы мен күзетшіге қатысты қылмыстық іс қозғалған. Оларға «Қазақалтын» кеніші аумағынан 58 миллион теңгенің алтынын алып шыққан деген айып тағылды. Мұндай келеңсіз жайттардың жиілеуіне салықтан сытылып кетуді ойлайтын алтын өндірушілердің қитұрқылығы да ықпал етіп отырғаны жасырын емес. Олар ресми қызметкерлерден бөлек, жер астында жасырын жұмыс істейтін жұмысшылар тобын ұстайтын көрінеді. Олардың қазған рудасы еш жерде тіркелмейді, яғни салығы төленбейді деген сөз. Кеніштегі қылмыстардың жолын кесудің жолы – қолданыстағы заңнаманы жетілдіріп, бағалы металдар мен шикізат тауарлары нарығын заңнамалық тұрғыдан реттеу. Сондай-ақ, алтын рудасын ұрлаушыларға қатысты қылмыстық жауапкершілік енгізу мәселесі де жолға қойылуы тиіс. P.S: Жуырда Ресейдің Якутск қаласының әуежайынан ұшып шыққан ұшақтың люгы ашылып кетіп, көктен алтын шашылды. Желіде тараған ақпаратқа сүйенсек, ұшақ бортында жалпы құны 21 миллиард 600 миллион рубльге бағаланған алтын құймалары болған. Әрқайсысының салмағы – 20 келі. Якутск әуежайы мен сол маңайдан 172 алтын құймасы ғана табылды. Чукотсктегі тау-кен геологиялық компаниясына тиесілі байлықтың жартысына жуығы жоғалып кетті. Полиция әуежайдың маңын жауып тастап, өткен-кеткен адамдар мен жүргізушілерді тінткенімен, өзгенің дүниесін қалтаға басқандар із суытып үлгерген. «Бүлінгеннен бүлдіргі алма» дегенді ұрпағының құлағына құйып өсіретін қазақ қоғамында да алтын көрсе жолдан таятын «періштелер» азаймай тұр.