ҚАЗАҚ ТIЛIН ҚҰРМЕТТЕЙТIН ҒАЛЫМ

…Бiр көргенде оған 42 жасты беру мүмкiн емес. Өңi 25 жастағы жiгiтке көбiрек ұқсайды. Арықша тұлғасына, бәкенелеу келген бойына және иығына жол сөмкесiн асып алған түрiне қарап, оны алғашқыда студентке баладық. Сонау Хоккайдо аралындағы Саппоро қаласында орналасқан университеттiң профессоры екенiне де алғашқыда сенер-сенбесiмiздi бiлмегенiмiз рас.

Тарихшы ғалым, ғылым докторы, 42 жастағы Уяма Томохиконың бұл қазақ жерiне, соның iшiнде Орал қаласына екiншi сапары. Оған себеп-таяуда ғана облыс орталығында өткен, атақты жерлесiмiз, қазақтың тұңғыш заңгерi, өткен ғасырдағы танымал саяси және қоғам қайраткерi Бақытжан Қаратевтың 150 жылдық мерейтойына арналған ғылыми конференция.

Сол бiр қарбалас шақты ұтымды пайдаланып, алыстан келген қонақпен емiн-еркiн тiлдесудiң сәтi түстi. Ғалым сұрақтарымызға мүдiрмей жауап берiп, пайымдауларымен қиналмай бөлiстi:

– Уяма-сан сiздiң ойыңызша, бүгiнгi Жапония қандай ел?

– О-о-Ниппон (жапондар өз елiн осылай атайды) күштi дамыған, сан салалы экономикасы қалыптасқан, қуатты да жоғары сапалы адам қорына ие мемлекет. Сол табыстың бәрiне ұлтым ғасырлар бойына бiткен төзiмдiлiк, еңбекқорлық, тәртiпке мойын ұсынушылық және қайсарлық сынды қасиеттерi арқылы жеттi. Бiзге ешкiм де ештеңе әкелiп берген жоқ. Ұлттың ұйысқандығының арқасында бүгiнгi деңгейге ие болдық.

– Бүгiнгi жапон жастары қандай?

– Мiне, бұл сұрағыңызға қуана– қуана жауап беремiн. Өйткенi, көптен берi жастар арасында жұмыс iстеймiн ғой. Қазiргi жапон жастары басқаны айтпағанның өзiнде, бiздiң ұрпақтан мүлдем бөлек. Бiрiншiден, олар мейлiнше тәртiптi, ешқандай сабақ қалдырмайды. Екiншiден, барынша прагматик, менмендiгi кемiс. Әрине, кiтапты аз оқып, Ғаламторға жиi үңiлетiнi болмаса. Сонан соң, қоғамдық өмiрге мүлдем селсоқ, жеке бас қайғысы мен қиыншылықтарын басты орынға қояды.

– Әлем әлi де айыға алмай жатқан экономикалық дағдарыстың Ниппон елiне әсерi қалай?

– Мен сiздiң "дағдарыс" деген сөзiңiзбен келiсе алмаймын. Экономист болмасам да, аталған ахуалға Жапония үшiн "дағдарыс" дегеннен гөрi "тоқырау" сөзi барынша лайық. Иә, экономикада iркiлiс бар, адамдар, әсiресе жастардың жұмыс табуы қиямет-қайым. Бағалардың өсiп, қызметтердiң қымбаттауы да кездеседi. Бiрақ, менiңше, билiк пен халық iшкi мүмкiндiктердi жедел қолданып, тығырықтан шығудың жолын iздестiруде. Алғашқы нәтижелер де үмiттенерлiк…

– Жапония адамдардың өзiн-өзi өлтiруi жөнiнен әлемде алғашқы орындардың бiрiне ие. Неге? Сiздерде тұрмыс деңгейi өте жоғары. Сондықтан ер үшiн де, әйел үшiн де зейнет жасы – 70. Сонда ше?

– Бiрден айтайын, мен психолог немесе демограф емеспiн. Жалпы бұл қайғылы жағдаят тек Жапония емес, дамудың батыстық жолын таңдаған бүкiл елдерге тән. Өзiмнiң түсiнуiмше, ол адамның тұрмысына байланысты емес. Әркiмде не болатын, не болмайтын рухани дiңгекке қатысты. Қателеспесем, нағыз дiндар адамдар ондай жолдан аулақ. Қай дiндi алсақ та. Сондай– ақ, осындай әр өлiмнiң бiр-бiрiне ұқсамайтын өз себептерi бар…

– Әдетте бiз Жапонияны қаншама күштi дамыса да, өзiнiң ұлттық дәстүрлерiн қастерлеп сақтайтын ел деп түсiнемiз. Шынында солай ма?

– О– о, қызық! Қай жерге барсам да, осы сұрақ алдымнан шығады. Бүкiл әлем, соның iшiнде ТМД елдерiнде сондай жаңсақ көзқарас баяғыдан қалыптасқан. Бәрi де "Жапония" десе, "сакура", "самурай рухы", "гейша", тағы басқалар туралы сұрай жөнеледi. Иә, бiзде үлкендi сыйлау, кiшiге iзет, қатаң тәртiпке бас ию сынды жалпы Шығыстық салт-дәстүр, әдет әлi де бар. Алайда жылдар өткен сайын жаһандану мен қала төңiрегiне шоғырлану (урбанизация) өз дегенiн жасап отыр. Қазiр осыдан көп жыл бұрын ер-азаматты көргенде, әлсiн әлi бәйек болып, тағзым ететiн жапон қыз-келiншектерiн табу қиын. Сөз жоқ, бұған өкпелеудiң де, өшiгудiң де қажетi жоқ. Қашанда заман өзгерген сайын, адам да құбылып отырады. Жалпы түгел американданып кетпесек те, өмiрiмiзде өзгерiс көп.

– Жалпы жапондар үшiн құлаққа жағымсыз мынадай түйткiл бар. Германияның кез келген жаңа канцлерi билiкке тұрған соң, немiс нацизмiнiң екiншi дүниежүзiлiк соғыс жылдарындағы жантүршiгерлiк қылмыстары үшiн мiндеттi түрде бүкiл әлемнен кешiрiм сұрайды. Немiс президентi де солай. Саяси қайраткерлер былай тұрсын, сол елдiң қарапайым азаматтары да дүниежүзiнен, әсiресе орыстар, жебiрейлер, сығандардан кешiрiм сұраудан бiр танбайды. Ал сiздiң көршiлерiңiз, соның iшiнде Қытай, қос Корея жапон басқыншыларының соғыс жылдарындағы жауыздықтары үшiн ресми билiктiң тәубесiне келмегенiн жиi-жиi айтып отырады. Атышулы №731 жасақ, 1937 жылғы Нанкин немесе 1945 жылғы Манила қырғыны және басқалары үшiн неге ел басшылығы кешiрiм сұраудан тартынады?

– Сұрағыңыз өте орынды. Иә, иә, екiншi дүниежүзiлiк соғыс тарихымыздағы ең қолайсыз кезең. Бiзге ұнаса да, ұнамаса да, оны мойындауымыз қажет. Ресми билiк, Үкiмет үнемi көршiлерден кешiрiм сұрап жүр. Бiр-екi рет император Акихитоның да кешiрiм сұрағаны бар. Ендi Қытай мен Кореяға келейiн. Олар бiздiң ежелгi көршiлерiмiз. Қытай өркениетiнiң бiзге бергенi мол. Сөйте тұра, осы ұлтта ежелден өзiн-өзi ұлылау, яғни елiн "әлемнiң кiндiгi" деп санау үрдiсi қалыптасқан. Сондықтан даму жөнiнен суырылып алға шығып, өздерiн басып озған жапондарға әуелден көңiлдерiнде қыжыл барын айтуым керек. Қос Корея да солай. Әйтпесе, солармен бiрге жапонның қол астында болған Вьетнам, Малайзия сынды және өзге Оңтүстiк – Шығыс Азияның елдерi неге сондай дабыра жасамайды? Бiле бiлсе, Жапония экономиканы дамытуда аталған елдердiң бәрiне бiрдей белсендi көмегiн бердi, әлi де аянар емес. Бұл – бiр. Екiншiден, бiзде өткендi аңсайтын, "самурайлық рухты" жандандырғысы келетiндер жеткiлiктi. Әрине, Жапония– дамыған демократия елi. Сондықтан ондай топтардың iс-әрекетi елде онша мақұлданбайды да, бiрақ қудаланбайды да. Өз пiкiрiм, қашанғы өткенге жабысамыз. Жарқын келешектi де ойлау керек қой…

– Соңғы сұрақ. Бiздiң ұрпақ жетпiсiншi жылдары елiмiзде көрсетiлген "Махаббат маусымы" фильмiндегi жапонның "Пинки Киллерс" тобының сүйемелдеуiмен әншi Иоко Кон орындаған әуендi көпке дейiн айтып жүрдi. Онан бұрын егiздер Эми және Юми Итолар айтқан "Махаббат демалысы" әнi алпысыншы жылдары бүкiл Кеңес Одағын кернеп кеттi. Әннiң мәтiнiн орыстың белгiлi ақыны Л. Дербенев орыс тiлiне де аударған. Сонан соң, оны әншi Нина Пантелеева шырқады. Солар туралы не бiлесiз?

– Қызық сұрақ екен. Аталған әндер мен әншiлер жөнiнде естiгенiм болмаса, хабарсызбын. Ата-анам да аузына алмапты. Алайда сол жапон әндерiнiң әлi күнге дейiн танымал болуы– бiз үшiн мақтаныш. Жақсы әнде шекара болмайды ғой…

– Әңгiмеңiзге рахмет!–

Сөз соңындағы құлаққағыс: жапондық қонақ қазақшадан да құр алақан емес. Конференцияда баяндама жасамас бұрын, қазақша сөйлегенiне, құттықтағанына iшiмiз жылып қалды. Өзiнiң таңдаған бағыты– Орталық Азия, соның iшiнде XIX ғасыр мен XX ғасырдың бiрiншi ширегiндегi қазақ зиялылары екенiн ағынан жарыла айтқан ол келесi келгенде, қазақ тiлiн толық меңгеретiнiне сендiрдi. Өкiнiштiсi сол, сонан кейiн баяндамаларын тек ресми тiлде судыратқан кейбiр қандастарымызға өкiнiш бiлдiруден басқа амалымыз болмады…

Серіктес жаңалықтары