Micky’s Institute of Global Research and Development жариялаған жаңа зерттеу жаһандық капитал ағындары баяулап, геосаяси белгісіздік күшейіп жатқан кезеңде Қазақстанның Орталық Еуразиядағы инвестициялар үшін жетекші бағыт ретіндегі рөлін сақтап отырғанын көрсетеді. 2024 жылы әлем бойынша тікелей шетелдік инвестициялар (ТШИ) екі таңбалы көрсеткіштерге төмендегеніне қарамастан, Қазақстан олардың елеулі ағынын сақтап қалды. Бұл елдің ұзақ мерзімді капитал үшін тұрақты әрі болжамды нарық екенін және ірі инвестициялық жобалардың өсіп келе жатқан санын қолдай алатынын дәлелдейді.
Қазақстан Ұлттық банкінің көпжылдық деректеріне сәйкес, ел жыл сайын орта есеппен 20 млрд АҚШ долларынан астам тікелей шетелдік инвестиция тартады. Атап айтқанда, ТШИ ағыны 2021 жылы 23,8 млрд долларды, 2023 жылы 23,9 млрд долларды құрады, ал 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында ғана елге 10,1 млрд доллар инвестиция тартылды. Жалпы алғанда, Қазақстан Орталық Азияға бағытталатын барлық шетелдік инвестициялардың шамамен 60%-ын алып отыр.
Бұл көрсеткіштер дамушы нарықтарда инвесторлар сенімінің жаһандық төмендеуі аясында ерекше байқалады. Сарапшылар Қазақстанның тұрақтылығын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бастамашылық еткен институционалдық реформалармен байланыстырады. Бұл реформалар жиі «Тоқаевтың инвестициялық циклі» деп аталады және үкіметтің белсенді қатысуын, шешім қабылдау процестерін жеңілдетуді, сондай-ақ шетелдік капиталды экономиканың шикізаттық емес секторларына қайта бағыттауды білдіреді.
Қазақстанның инвестициялық тартымдылығының негізінде макроэкономикалық тұрақтылық жатыр. Әлемдік шикізат нарықтарының әлсіреуіне және геосаяси шиеленістің күшеюіне қарамастан, ел экономикасы 2025 жылы шамамен 6% деңгейінде өсім көрсетті. Бұл өсім тек энергетика секторымен ғана емес, сонымен қатар қызмет көрсету саласының дамуы, ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру, логистиканы дамыту және жаңартылатын энергия көздеріне инвестициялар есебінен қамтамасыз етілді. Халықаралық рейтингтер де бұл ілгерілеуді көрсетеді: IMD-нің 2025 жылғы әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан 69 экономиканың ішінде 34-орынға көтеріліп, Жапония, Үндістан және Испанияны артта қалдырды. IMD сарапшылары қолайлы салық ортасын және басқару тәжірибелерінің жоғары сапасын ерекше атап өтті.
Цифрлық мемлекеттік басқару да Қазақстанның маңызды артықшылықтарының бірі болып табылады. БҰҰ-ның электрондық үкімет индексінде Қазақстан әлем бойынша 24-орынға ие болып, онлайн мемлекеттік қызметтердің сапасы бойынша алғашқы ондыққа кіреді. Бұл әкімшілік шығындарды азайтуға, келісу рәсімдерін жеделдетуге және инвесторлар үшін ашықтықты арттыруға мүмкіндік береді.
Елдің инвестициялық стратегиясының негізгі бағыты – инвесторларды қорғау, арбитраж, салық салу және қаржылық қызметтерге жауапты институттарды күшейту. 2024–2029 жылдарға арналған инвестициялық саясат тұжырымдамасы логистика, жаңартылатын энергетика, өңдеуші өнеркәсіп, агроөңдеу және цифрлық инфрақұрылым сияқты салаларда өлшенетін нәтижелерге байланған ынталандыруларға басымдық береді. 2023 жылдан бері Үкімет жанындағы Инвестициялық штаб шамамен 113 млрд АҚШ доллары көлеміндегі 210-нан астам жобаны қолдап, әкімшілік кедергілерді жою және инвесторларды қорғауды күшейту мақсатында 172-ден астам заңнамалық түзетулерді бастамалады.
Оның жұмысына мысал ретінде биыл іске қосылған KIA автокөліктерін шығаратын зауытты айтуға болады, онда шамамен 1,5 мың жұмыс орны құрылды. Сондай-ақ тек 2025 жылдың өзінде жалпы сомасы шамамен 11,87 трлн теңгені құрайтын 33 жоба бойынша Инвестициялар туралы келісімдердің негізгі шарттары мақұлданды, бұл негізгі инвесторлар үшін болжамды жағдай жасайды.
Қазақстан инвестицияларға негізделген экономикалық дамуды қолдау мақсатында даму институттарын да қайта құрылымдады. «Бәйтерек» ұлттық холдингі инвестициялық холдингке айналдырылып, инфрақұрылымдық, индустриялық және экспортқа бағытталған жобаларды қолдау бойынша қосымша өкілеттіктерге ие болды. «Астана» халықаралық қаржы орталығы ағылшын жалпы құқығы нормаларына негізделген экожүйе, тәуелсіз сот жүйесі мен реттеу арқылы инвестиция тартуды жалғастыруда. 2018 жылдан бері АХҚО платформасы арқылы шамамен 19 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылды, ал 2025 жылы салықтық және инвестициялық резиденттік бағдарламаларын кеңейту жарияланды.
Инвестициялық реформалармен қатар Қазақстан фискалдық тұрақтылық пен әлеуметтік дамуға да үлкен көңіл бөледі. 2026 жылға арналған мемлекеттік бюджет шығыстары шамамен 27,3 трлн теңге немесе ЖІӨ-нің 14,8%-ы деңгейінде жоспарланған, оның ішінде шамамен 39%-ы әлеуметтік шығыстарға бағытталады. Мемлекеттік қаржының жіктелуі біртіндеп ЭЫДҰ мен ЕО стандарттарына сәйкестендіріліп, бұл ұзақ мерзімді инвесторлар үшін ашықтық пен болжамдылықты арттырады.
Жаһандық инвесторлар ұзақ мерзімді капиталды қабылдай алатын тұрақты юрисдикцияларды іздеген кезеңде, зерттеу институционалдық реформалар, ынталандыру шаралары, цифрландыру және фискалдық тұрақтылықтың үйлесімі Қазақстанды Еуразия өңіріндегі жетекші инвестициялық орталық ретінде ерекшелендіріп отырғанын қорытындылайды.
